Biết gì về hệ thống 'Tai cú' của Nga khiến Ukraine phải dè chừng?

Hệ thống trinh sát âm thanh BUH1a “Sova” (Tai cú) đã và đang là một công cụ quan trọng trong các hoạt động của lực lượng Nga trên nhiều khu vực tại Ukraine, hỗ trợ phát hiện hàng ngày các vị trí của Lực lượng vũ trang Ukraine.

Được thiết kế để chống lại các mối đe dọa pháo binh, BUH1a đã chứng minh được hiệu quả trong việc xác định vị trí bắn của đối phương, làm phức tạp thêm các chiến thuật tác chiến của Ukraine tại các khu vực mà nó được triển khai.

Sự phát triển này làm nổi bật những nỗ lực liên tục của Nga nhằm cải tiến các công nghệ có chi phí thấp, tác động cao để có lợi thế trên chiến trường, qua đó thu hút sự chú ý đến vai trò đang phát triển của các hệ thống âm thanh trong chiến tranh hiện đại, theo tờ Bulgarian Military.

Hệ thống trinh sát âm thanh BUH1a của Nga. Ảnh: Dzen

Biết gì về BUH1a “Sova”?

BUH1a “Sova,” là một hệ thống trinh sát âm thanh di động được thiết kế để xác định chính xác nguồn gốc của hỏa lực pháo binh và vụ nổ thông qua việc thu và phân tích sóng âm.

Không giống các hệ thống dựa trên radar phát ra tín hiệu có thể phát hiện được, hệ thống trinh sát âm thanh BUH1a hoạt động thụ động, dựa vào một loạt các micrô nhạy cảm và các thuật toán xử lý tín hiệu tiên tiến để xác định vị trí của kẻ thù.

Các thành phần cốt lõi của hệ thống này bao gồm một mạng lưới các cảm biến âm thanh trên mặt đất, thường được triển khai theo cụm trải dài vài km và một đơn vị xử lý trung tâm diễn giải dữ liệu theo thời gian thực.

Mỗi cảm biến, được gia cố cho điều kiện thực địa, thu thập các tín hiệu âm thanh từ tiếng súng, từ súng cối cỡ nhỏ đến lựu pháo hạng nặng, với đáp ứng tần số được điều chỉnh để phân biệt các loại vũ khí. Phạm vi của hệ thống thay đổi tùy theo mục tiêu, từ 1 km đối với vũ khí nhẹ hơn đến 25 km đối với pháo binh lớn hơn, tùy thuộc vào địa hình, thời tiết và nhiễu âm thanh.

Được phát triển bởi Tallamho - một công ty kỹ thuật có trụ sở tại Grozny (CH Chechnya thuộc Nga), hệ thống trinh sát âm thanh BUH1a được định vị là một giải pháp thay thế tiết kiệm cho hệ thống trinh sát pháo binh 1B75 Penicillin tinh vi hơn của Nga. Trong khi Penicillin tích hợp khả năng phát hiện âm thanh và nhiệt để tăng độ chính xác, bao phủ phạm vi lên tới 50 km, BUH1a chỉ tập trung vào âm thanh, giúp giảm độ phức tạp và chi phí.

Các cảm biến của BUH1a, được gắn trên giá ba chân hoặc xe cộ, cung cấp dữ liệu cho bộ xử lý cỡ máy tính xách tay chạy phần mềm độc quyền lọc tiếng ồn xung quanh, chẳng hạn như gió, máy móc hoặc chiến đấu từ xa, để lọc các tín hiệu pháo binh. Tính di động của hệ thống cho phép triển khai từ các khu vực phía sau, giảm thiểu khả năng tiếp xúc với hỏa lực phản pháo hoặc nhiễu điện tử - một thách thức thường gặp ở các khu vực tranh chấp.

“Đây là một thiết kế đơn giản nhưng hiệu quả: phát hiện thụ động giúp nó tránh xa radar của kẻ thù” - TS Samuel Cranny-Evans, nhà phân tích công nghệ quốc phòng tại Viện Dịch vụ Thống nhất Hoàng gia Anh, nhận định.

Ưu thế và hạn chế của BUH1a

Quân đội Nga thừa hưởng di sản trinh sát âm thanh từ các thiết kế của Liên Xô, nhưng hệ thống trinh sát âm thanh BUH1a đại diện cho một sự điều chỉnh hiện đại phù hợp với nhu cầu ngân sách và chiến thuật hiện tại. Không giống như Penicillin, đòi hỏi một khung gầm xích chuyên dụng và một kíp lái gồm 5 người, BUH1a có thể được vận hành bởi một nhóm nhỏ, với thời gian thiết lập dưới 30 phút.

Việc triển khai hệ thống BUH1a phản ánh một chiến lược rộng lớn hơn của Nga nhằm tận dụng các giải pháp tiết kiệm chi phí trong bối cảnh hạn chế về nguồn lực. Ảnh: TASS

Phạm vi phát hiện của BUH1a, dù ngắn hơn Penicillin, nhưng phù hợp với khoảng cách giao tranh điển hình của các cuộc đấu pháo ở mặt trận phía đông và phía nam của Ukraine - nơi các loại loại pháo như 2S19 Msta-S chiếm ưu thế.

Theo các thông tin do Văn phòng thiết kế Tallamho, cung cấp cho hãng thông tấn TASS, hệ thống giá rẻ này đã trải qua một số lần nâng cấp, với phiên bản thứ năm hiện đang được sử dụng tích cực.

Phần mềm của hệ thống, được cập nhật trong phiên bản thứ năm, kết hợp máy học để tinh chỉnh độ chính xác, phân biệt giữa các loạt đạn chồng chéo và tiếng ồn của mồi nhử - một thách thức dai dẳng trong môi trường chiến đấu dày đặc.

Tuy nhiên, hiệu quả của hệ thống trinh sát âm thanh BUH1a phụ thuộc vào các yếu tố môi trường - một hạn chế vốn có của công nghệ âm thanh. Gió lớn, mưa lớn hoặc tiếng ồn đô thị có thể làm giảm độ chính xác của nó, làm giảm phạm vi xuống chỉ còn 5 km trong điều kiện bất lợi. Ngược lại, đồng bằng rộng mở và thời tiết lặng gió sẽ khuếch đại phạm vi của BUH1a, khiến nó trở nên lý tưởng cho các vùng thảo nguyên của Ukraine.

Việc phụ thuộc vào âm thanh cũng hạn chế khả năng phát hiện các mối đe dọa thầm lặng như máy bay không người lái hoặc tên lửa, đòi hỏi BUH1a phải tích hợp với các tài sản trinh sát khác.

Sản xuất hệ thống trinh sát âm thanh BUH1a được cho là đã tăng tốc kể từ giữa năm 2024, với các kỹ sư Tallamho đang làm việc trên phiên bản thứ sáu để mở rộng phạm vi và tinh chỉnh bộ lọc tiếng ồn. Bộ Quốc phòng Nga bày tỏ sự quan tâm đến hệ thống này vào tháng 1-2024 và đã ưu tiên tích hợp hệ thống này vào các lữ đoàn pháo binh, thể hiện sự tự tin vào tính hữu ích của hệ thống trên chiến trường.

“Chúng tôi đang cung cấp cho các xạ thủ đôi tai khi họ cần” - Tướng Sergei Ivanov, một sĩ quan đang phục vụ tại Quân khu phía Nam của Nga, nói với tờ Krasnaya Zvezda của quân đội Nga.

Trọng tâm này phù hợp với sự nhấn mạnh của Nga vào chiến tranh phản pháo - một lĩnh vực mà khả năng phát hiện nhanh chóng chuyển thành các cuộc tấn công quyết định.

Việc triển khai BUH1a cũng phản ánh một chiến lược rộng lớn hơn của Nga nhằm tận dụng các giải pháp tiết kiệm chi phí trong bối cảnh hạn chế về nguồn lực. Với chi phí sản xuất ước tính dưới 100.000 USD mỗi chiếc, so với hàng triệu USD cho Penicillin, hệ thống này cho phép phân phối rộng rãi trên khắp các đơn vị tiền tuyến.

Vũ khí 'nhỏ nhưng có võ’ khiến Ukraine phải dè chừng

Phản hồi hoạt động từ các đơn vị Nga cho thấy phiên bản thứ năm của BUH1a đã cải thiện đáng kể độ tin cậy của hệ thống này. "Mỗi bộ được giao đều phát hiện một số vị trí của Ukraine hàng ngày" - một phát ngôn viên của Tallamho nói với TASS, nhấn mạnh hiệu suất nhất quán của hệ thống BUH1a trên khắp các chiến trường hoạt động.

Binh lính Ukraine thuộc Lữ đoàn 117 khai hỏa pháo D-30 về hướng Pokrovsk (Ukraine) vào ngày 17-2. Ảnh: GETTY IMAGES

Khả năng hoạt động mà không phát ra sóng vô tuyến của hệ thống khiến nó gần như vô hình đối với các phương tiện tác chiến điện tử của Ukraine. Đây là một lợi thế quan trọng so với các hệ thống radar chủ động như Zoopark-1 - vốn đã phải đối mặt với tình trạng gây nhiễu và bị nhắm mục tiêu.

Khả năng tàng hình này được cho là đã buộc các lực lượng Ukraine phải áp dụng các chiến thuật thận trọng hơn ở các khu vực được giám sát, làm giảm nhịp độ hoạt động của pháo binh.

Các báo cáo cho thấy hàng chục bộ BUH1a hiện đang hoạt động, mặc dù con số chính xác vẫn chưa được tiết lộ. Việc sử dụng hệ thống này đã được ghi nhận ở những khu vực mà lực lượng Nga tìm cách vô hiệu hóa pháo binh Ukraine

"Đây không phải là về việc thay thế các hệ thống cao cấp mà là về việc mở rộng khả năng phát hiện với chi phí thấp"- TS Jeffrey Lewis, chuyên gia công nghệ quân sự tại Viện Middlebury, nhận xét, lưu ý rằng hệ thống BUH1a phù hợp với thực tế kinh tế của Nga.

Lực lượng Ukraine, được trang bị các hệ thống do phương Tây cung cấp như radar AN/TPQ-36 Firefinder, đã phải vật lộn để chống lại bản chất thụ động của BUH1a. Không giống như radar có thể bị gây nhiễu hoặc bị tên lửa chống bức xạ nhắm mục tiêu, các hệ thống âm thanh đòi hỏi phải phá hủy trực tiếp các cảm biến—một nhiệm vụ khó khăn do chúng được bố trí phân tán và không phát ra tín hiệu.

Các nguồn tin quân sự Ukraine đã thừa nhận thách thức này, với một sĩ quan Bộ Tổng tham mưu, thừa nhận với hãng thông tấn Ukrinform vào ngày 1-3 rằng "các công cụ âm thanh của Nga làm phức tạp các nhiệm vụ hỏa lực của chúng tôi khi chúng hiện diện".

VĨNH KHANG