Bảo tồn nhà trình tường gắn với phát triển du lịch cộng đồng

Nhà trình tường là đặc trưng về kiến trúc của đồng bào dân tộc Tày, Nùng sinh sống ở Lạng Sơn.

Nhà trình tường - đặc trưng về kiến trúc của dân tộc Tày, Nùng

Lạng Sơn là mảnh đất nơi phên dậu của Tổ quốc, là nơi hội tụ và sinh sống của nhiều dân tộc anh em, được biết đến với nhiều nét văn hóa độc đáo và được coi là một trong những tiểu vùng văn hóa tiêu biểu; trong đó đặc sắc nhất đó là các công trình kiến trúc ngôi nhà truyền thống được trình tường bằng đất (còn gọi là nhà trình tường).

Nhà trình tường được hình thành và xây dựng từ lâu đời, gắn bó với phong tục tập quán, sinh hoạt của đồng bào dân tộc Tày, Nùng ở Lạng Sơn. Trải qua bao thăng trầm của thời gian, đến nay, bà con nhân dân ở một số nơi vẫn còn lưu giữ được những ngôi nhà trình tường truyền thống, nhiều nhất là ở các xã Hữu Khánh, Tú Đoạn, Khuất Xá của huyện Lộc Bình và và một số xã của huyện Đình Lập.

Tiến sĩ Hoàng Văn Páo, Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa tỉnh Lạng Sơn cho biết: Nhà trình tường ở Lạng Sơn có 2 loại (gồm nhà để sinh hoạt bình thường và nhà pháo đài, có thêm chức năng phòng thủ đối với giặc và thú dữ quấy phá). 2 loại nhà này được hình thành từ lâu đời, gắn với phong tục tập quán sinh hoạt của đồng bào dân tộc Tày, Nùng.

Nhà trình tường thường có bức tường đất dày từ 40 đến 80 cm, 1 tầng hoặc 2 tầng, mái lợp ngói âm dương; có đặc điểm ấm về mùa đông, mát về mùa hè.

Về cách xây dựng, nhà trình tường độc đáo ở chỗ các bức tường được trình bằng đất đỏ pha đất sét, đổ nước cho vừa và dùng sức trâu kết hợp với sức người nhào nặn thật nhuyễn, đổ vào khuôn bề rộng 40 - 80 cm sau đó dùng chầy gỗ nện chặt, cứ làm như vậy kéo theo chiều dài và nâng theo chiều cao đã định.

Theo ông Nông Văn Ngàu (trú tại bản Ri, xã Hữu Khánh, huyện Lộc Bình) thì nhà trình tường theo truyền thống thường có 3 gian, 2 chái, một bên làm kho, một bên làm bếp, bàn thờ được đặt tại gian giữa, sau bàn thờ là buồng dành cho người già, phía trước nhà có sàn phơi thóc, lúa, ngô và phơi quần áo...

Trong khi đó, nhà pháo đài thường xây dựng nhà giữa lưng chừng núi, với những kiểu nhà mang tính chất phòng thủ. Sở dĩ có tên gọi là nhà pháo đài vì kết cấu nhà gồm có nhiều gian, ngăn này thông ra ngăn kia, có cửa gỗ kiên cố chia cắt từng ngăn.

Thông thường nhà pháo đài được thành 2 tầng, có hiên ở đằng trước xây thành một hành lang phòng thủ, chung quanh tường nhà và cửa sổ có lỗ châu mai.

Phía chính cửa gia chủ còn làm một giàn đá tảng rất chắc, nếu kẻ gian vào lập tức sẽ bị giàn đá đổ ập xuống. Ngoài ra trong nhà còn có nhiều ngăn, mỗi ngăn đều có cửa riêng và có lỗ châu mai phòng khi hành lang bị chiếm, gia chủ có thể rút lui vào các phòng trong để tiếp tục chiến đấu.

Song song với việc bảo tồn, tỉnh Lạng Sơn muốn gắn nhà trình tường với phát triển du lịch cộng đồng.

Bảo tồn nhà trình tường gắn với phát triển du lịch

Theo UBND huyện Lộc Bình, hiện nay, đối với những thôn, bản còn nhiều nhà trình tường, chủ trương của huyện là tiếp tục khuyến khích, vận động bà con gìn giữ, bảo tồn và tiếp tục quan tâm xây dựng nhà trình tường mới. Từ đó có thể hình thành các làng văn hóa du lịch cộng đồng với điểm nhấn là tham quan, trải nghiệm cuộc sống tại nhà trình tường.

Trước đó, UBND huyện Lộc Bình đã xây dựng kế hoạch bảo vệ, phát huy giá trị Làng văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng tại thôn Liên Hợp, xã Khuất Xá giai đoạn 2021 – 2022.

Để thực hiện nội dung này, UBND huyện Lộc Bình đã chỉ đạo thực hiện một số hoạt động như cải tạo không gian tự nhiên, đảm bảo vệ sinh môi trường tại các hộ bảo tồn nguyên vẹn nhà trình tường.

Bà Phạm Minh Huệ, Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn, cho biết, do tác động của xu thế mở cửa và phát triển hội nhập, nhân dân có điều kiện giao thương, buôn bán, tiếp thu khoa học công nghệ mới nên đời sống ngày càng phát triển, ở vùng nông thôn người dân đã chuyển sang xây nhà kiên cố, các kiểu nhà truyền thống đang bị xuống cấp và có xu hướng bị mai một dần.

Tại Lạng Sơn, nhà trình tường được xem là một đặc trưng kiến trúc cần được gìn giữ và bảo tồn. Hiện, trên địa bàn huyện Lộc Bình số lượng nhà trình tường tập trung ở một số xã như Hữu Khánh, Tú Đoạn, Khuất Xá…

Thực hiện Nghị quyết 17/2020 của Hội đồng Nhân dân tỉnh Lạng Sơn, về hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2021 - 2025, tỉnh Lạng Sơn đã cấp kinh phí với mục tiêu xây dựng, phát triển du lịch cộng đồng gắn với những ngôi nhà trình tường trên địa bàn thôn Pò Kít (xã Khuất Xá).

Trong thời gian tới, được biết, huyện Lộc Bình sẽ tiếp tục xây dựng các giải pháp thực hiện tốt việc gìn giữ, bảo tồn, phát huy và phát triển những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc trong đó chú trọng gìn giữ và bảo tồn kiến trúc nhà truyền thống mang đậm giá trị văn hóa của dân tộc Tày, Nùng.

PV