Bảo tàng sinh thái Bát Tràng: mô hình mẫu cho Nghị quyết mới

Luật Thủ đô 2024

Du khách chụp hình tại Bảo tàng gốm Bát Tràng. Ảnh: Mộc Miên

Đột phá từ làng nghề truyền thống

Trong dự thảo Nghị quyết về Khu phát triển thương mại và văn hóa được xây dựng trên cơ sở thực hiện khoản 8, Điều 21 của Luật Thủ đô 2024, liên quan đến khái niệm “khu vực có lợi thế về vị trí thương mại, không gian văn hóa”, làng nghề gốm Bát Tràng có những lợi thế để hình thành mô hình Bảo tàng sinh thái vô cùng rõ nét và toàn diện. Đó là kết hợp giữa giá trị văn hóa truyền thống, điều kiện tự nhiên, địa lý thuận lợi và sự sẵn sàng về hạ tầng văn hóa hiện đại.

Năm 2025, làng nghề gốm Bát Tràng và lụa Vạn Phúc của TP Hà Nội là hai làng nghề được công nhận thành viên chính thức của mạng lưới Thành phố thủ công sáng tạo toàn cầu. Việc xây dựng mô hình Bảo tàng sinh thái Bát Tràng không chỉ là sự lựa chọn phù hợp mà còn là một quyết định tiên phong có tính chiến lược trong xây dựng công nghiệp văn hóa Thủ đô.

Trước hết, về mặt văn hóa và nghề truyền thống, Bát Tràng sở hữu hơn 1.000 năm lịch sử làm gốm với hệ thống nghệ nhân tiêu biểu, kiến trúc cổ, lễ hội dân gian và kỹ nghệ thủ công độc đáo. Tất cả tạo nên một “bảo tàng sống” có giá trị đặc biệt. Hiện nay, địa phương có khoảng 1.000 hộ sản xuất, hơn 200 doanh nghiệp, giải quyết việc làm cho khoảng 80.000 lượt lao động mỗi ngày cho thấy sức sống mạnh mẽ của ngành nghề truyền thống nơi đây.

Ngoài ra, Bát Tràng nằm ven sông Hồng, có điều kiện thuận lợi cho phát triển du lịch đường thủy và tạo nên không gian cảnh quan sinh thái hấp dẫn. Gần trung tâm Hà Nội, khu vực này dễ dàng kết nối với các tuyến buýt du lịch, xe điện, xe đạp, hình thành mô hình du lịch xanh, phát thải thấp phù hợp với xu hướng phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, làng nghề gốm Bát Tràng đang tích cực đầu tư hạ tầng, với các đề xuất như “Con đường lửa” - bức tranh gốm dài ven kênh Bắc Hưng Hải, cảng du lịch sông, Trung tâm Thiết kế Đổi mới Sáng tạo, khu trưng bày rộng 3.300m², cùng các không gian biểu diễn, trình diễn nghề, nghệ thuật đường phố và hệ thống homestay đạt chuẩn. Những yếu tố này tạo nền tảng vững chắc để hình thành mô hình Bảo tàng sinh thái kiểu mẫu, có tính dẫn dắt và lan tỏa toàn quốc.

Tham quan sản phẩm gốm sứ. Ảnh: Mộc Miên

Từ làng nghề đến Bảo tàng Sinh thái Bát Tràng

Để triển khai mô hình Bảo tàng Sinh thái Bát Tràng đầu tiên trên cả nước theo tinh thần Luật Thủ đô 2024, nghệ nhân Hà Thị Vinh - Phó Chủ tịch Hiệp hội làng nghề Việt Nam, Chủ tịch HĐQT Công ty TNHH Gốm sứ Quang Vinh cho rằng cần kịp thời tháo gỡ một số vướng mắc về chính sách.

Hiện, làng nghề gốm Bát Tràng gặp nhiều bất cập về giao thông. Tuyến đường trục chính dẫn vào làng cổ là đường bờ kênh Bắc Hưng Hải hẹp và xuống cấp, gây ách tắc thường xuyên. Tường rào bảo vệ bên kênh do Công ty Bắc Hưng Hải xây dựng cũng đã xuống cấp, ảnh hưởng đến mỹ quan và phát triển du lịch, kinh tế xã hội của xã Bát Tràng.

Hiện nay, làng nghề gốm Bát Tràng có nhiều bất cập về giao thông, tuyến đường trục chính dẫn vào làng cổ Bát Tràng là đường bờ của đầu kênh đào Bắc Hưng Hải, mặt cắt tuyến đường nhỏ, hẹp xuống cấp, gây hạn chế giao thông và thường xuyên xảy ra ách tắc, mé đường phía kênh Công ty Bắc Hưng Hải có xây tường rào bảo vệ chống vứt rác, hiện tường đã xuống cấp không đảm bảo mỹ quan, ảnh hưởng đến khai thác du lịch, phát triển kinh tế xã hội của xã Bát Tràng.

Nghệ nhân Hà Thị Vinh đề xuất xây dựng vùng không gian cảnh quan bờ sông thành tuyến phố du lịch ven sông ôm trọn làng cổ, với mặt tiền hướng ra sông. Trong đó có hai hạng mục đặc biệt: khu cảng sông và các nhà dân sinh sống, làm ăn trên tuyến phố.

Cụ thể, cho phép khai thác không gian cảng sông du lịch tại Bát Tràng để tổ chức các sự kiện, triển lãm, giao lưu văn hóa. Cảng sông giúp hỗ trợ các hộ kinh doanh, doanh nghiệp quảng bá thương hiệu gốm Bát Tràng; tạo điều kiện để đơn vị quản lý khu thương mại - văn hóa phối hợp cùng quản lý cảng điều tiết khách du lịch đi bằng đường thủy đến Bát Tràng và các điểm phụ cận.

Đồng thời, cho phép các nhà dân trên tuyến phố ven sông xây dựng tối đa 5 tầng để phục vụ du lịch: trưng bày, bán hàng lưu niệm, ẩm thực, tổ chức dạy nghề, tạo nguồn nhân lực trẻ. Các gia đình cũng có thể cung cấp dịch vụ lưu trú đạt chuẩn 3-4 sao.

Một đề xuất đặc biệt là mở rộng mốc giới từ cột thủy văn ra mép bờ sông Hồng (từ đình Bát Tràng đến đền Mẫu Bản Hương), nhằm tạo không gian tuyến phố du lịch sầm uất, đẳng cấp.

Đồng thời, cần cho phép xây dựng, lắp đặt các công trình mỹ thuật, sản phẩm gốm sứ tại các điểm công cộng, công viên, vườn hoa; xây dựng cây cầu bắc qua sông sang xã Kim Đức theo hình thức xã hội hóa. Đây sẽ là tuyến phố dạo bộ trên sông, kết nối điểm đón du lịch của Kim Đức, tạo điều kiện thuận lợi cho giao lưu văn hóa, xã hội và du lịch khu vực.

Về hạ tầng, Bát Tràng hiện chưa đáp ứng yêu cầu phát triển du lịch và tổ chức sự kiện. Cần có các chính sách đột phá như: hỗ trợ giải phóng mặt bằng; miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp trong 8 năm đầu và 50% trong 5 năm tiếp theo; khuyến khích đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP) cho các công trình phục vụ du lịch như nhà vệ sinh công cộng, bãi đỗ xe, cầu ven sông, không gian công cộng nghệ thuật.

Ưu tiên cải tạo tuyến đường từ cầu Chương Dương vào làng, mở rộng hành lang ven sông để xóa điểm nghẽn giao thông, thúc đẩy kết nối vùng và tăng khả năng tiếp cận.

Về quy hoạch, ngoài hệ thống giao thông tĩnh, đề xuất cơ quan chức năng cho phép xây dựng bãi đỗ xe (trong đó có phương án bãi đỗ xe công nghệ cao theo định hướng Luật Thủ đô 2024). Đồng thời, được phép sử dụng một phần diện tích khoảng 10.000m² đất rừng cây môi sinh làm bãi đỗ xe cho du khách, tập trung các phương tiện du lịch.

Theo Điều 11, Điều 14 và Điều 15 của Dự thảo Nghị quyết về Khu phát triển thương mại và văn hóa, chính quyền cơ sở sẽ tham gia Hội đồng quản lý, xử lý vi phạm, giải quyết tranh chấp, thẩm định việc thành lập, điều chỉnh và chấm dứt khu.

Nghệ nhân Hà Thị Vinh nhấn mạnh, để mô hình tự quản hoạt động hiệu quả, cần làm rõ vai trò của chính quyền địa phương là giám sát, hỗ trợ, không can thiệp hành chính vào công việc thường nhật. Hội đồng quản lý cần được trao quyền điều phối hoạt động nội khu như tổ chức sự kiện, phân luồng giao thông, cấm đỗ xe vào giờ cao điểm.

Nếu các vướng mắc về chính sách được tháo gỡ kịp thời, mô hình Bảo tàng Sinh thái Bát Tràng sẽ đủ điều kiện hình thành, vận hành hiệu quả, trở thành hình mẫu trong phát triển công nghiệp văn hóa, bảo tồn di sản gắn với du lịch, góp phần hiện thực hóa định hướng của Luật Thủ đô 2024.

Đây không chỉ là cơ hội bứt phá cho Bát Tràng còn là mô hình kiểu mẫu có thể nhân rộng tại các làng nghề, phố cổ, tuyến di sản khác của Hà Nội và cả nước, đóng góp thiết thực vào sự phát triển công nghiệp văn hóa Việt Nam trong giai đoạn tới.

Mộc Miên