Bảo hiểm cháy nổ bắt buộc: Chính sách đúng, cần cơ chế đồng hành

Tuy nhiên, sắp đến thời điểm triển khai quy định, dư luận vẫn còn một số băn khoăn nhất là tại các khu nhà tập thể cũ, chung cư mini - nơi thiếu ban quản trị, không có đại diện pháp nhân và người dân chưa có đủ thông tin để thực hiện hiệu quả chính sách.

Nhiều khu chung cư cũ, công trình nhỏ lẻ, xây dựng từ lâu, không đạt chuẩn phòng cháy, chữa cháy nên rất khó để thực hiện chính sách bảo hiểm cháy nổ. Ảnh: Quang Vinh.

Cháy nổ gia tăng

Theo thống kê của Cục Cảnh sát phòng cháy, chữa cháy và cứu hộ cứu nạn (Bộ Công an), năm 2024, toàn quốc xảy ra 4.112 vụ cháy, làm chết 100 người, làm bị thương 89 người, về tài sản ước tính sơ bộ thành tiền khoảng 657,45 tỷ đồng. Bước sang năm 2025, chỉ mới 4 tháng đầu năm, toàn quốc đã xảy ra 1.232 vụ cháy, 32 người chết, 28 người bị thương, thiệt hại về tài sản ước tính hơn 205 tỷ đồng. Đáng chú ý, nhiều vụ cháy xảy ra tại các khu dân cư, chung cư cao tầng. Nhiều vụ gây hậu quả nghiêm trọng nhưng phần lớn người dân không có bảo hiểm, dẫn đến thiệt hại tài sản không thể khắc phục.

Trước thực trạng đó, Nghị định 105/2025 của Chính phủ ra đời với mục tiêu tăng cường khả năng khắc phục hậu quả sau cháy và siết chặt trách nhiệm phòng ngừa từ phía chủ sở hữu công trình. Theo quy định, danh mục cơ sở phải mua bảo hiểm cháy, nổ bắt buộc gồm 44 cơ sở. Trong đó, đáng chú ý là các tòa chung cư, nhà ở tập thể từ 5 tầng trở lên hoặc có diện tích sàn từ 1.000m2 phải mua bảo hiểm cháy nổ bắt buộc từ ngày 1/7/2025. Nếu không thực hiện, chủ sở hữu sẽ bị xử phạt hành chính theo Nghị định 106/2025/NĐ-CP với mức phạt lên đến 50 triệu đồng.

Theo các chuyên gia, việc bắt buộc mua bảo hiểm không chỉ giúp giảm thiểu gánh nặng tài chính cho cư dân và Nhà nước khi xảy ra sự cố, mà còn tạo áp lực để các công trình cải thiện hệ thống phòng cháy, chữa cháy ngay từ khi chưa có sự cố xảy ra.

PGS.TS Ngô Văn Xiêm - nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Phòng cháy chữa cháy đánh giá, bảo hiểm cháy nổ bắt buộc là biện pháp quản trị rủi ro cần thiết, không thể trì hoãn trong bối cảnh đô thị hóa nhanh và nguy cơ cháy nổ ngày càng cao. Việc bắt buộc mua bảo hiểm cháy nổ đối với nhà ở từ 5 tầng trở lên là hoàn toàn cần thiết và phù hợp với thông lệ quốc tế. Trong điều kiện cháy nổ ngày càng gia tăng tại khu dân cư, thì bảo hiểm không chỉ là tấm lưới an toàn tài chính mà còn là công cụ thúc đẩy trách nhiệm phòng ngừa từ chủ sở hữu công trình. Chúng ta không thể tiếp tục để người dân đối mặt với rủi ro lớn mà không có cơ chế hỗ trợ sau khi sự cố xảy ra. Ngân sách Nhà nước không thể cứu trợ từng trường hợp, trong khi bảo hiểm chính là phương án chủ động, bền vững và công bằng hơn.

Nguy cơ cháy nổ tại các khu chung cư cũ là rất lớn. Ảnh: Xuân Hoa.

Đồng quan điểm, ông Lê Như Tiến (nguyên đại biểu Quốc hội) cho rằng, đây là một chính sách mang tính cảnh báo và phòng ngừa rất đúng thời điểm. Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh, các khu nhà cao tầng, đặc biệt là chung cư mini, nhà trọ cho thuê, mọc lên ngày càng nhiều nhưng hệ thống phòng cháy chữa cháy lại không theo kịp, nguy cơ cháy nổ trong khu dân cư là rất đáng báo động. Quy định bắt buộc mua bảo hiểm cháy nổ là cần thiết, vì nó không chỉ giúp người dân và Nhà nước giảm gánh nặng thiệt hại sau sự cố, mà còn tạo ra cơ chế “tự bảo vệ” từ chính mỗi cá nhân, mỗi chủ nhà. Khi người dân bỏ tiền túi để mua bảo hiểm, họ sẽ buộc phải quan tâm hơn vấn đề an toàn nơi mình sinh sống. Quan trọng hơn, chính sách này có ý nghĩa giáo dục và răn đe xã hội. Ai cũng có trách nhiệm phòng ngừa, không thể phó mặc cho may rủi hay chờ đến khi có sự cố mới lo ứng phó.

Còn nhiều trăn trở

Khảo sát tại nhiều địa phương cho thấy, vẫn còn nhiều ý kiến băn khoăn về việc áp dụng quy định mua bảo hiểm cháy nổ bắt buộc vào thực tiễn nhất ở các khu tập thể cũ, chung cư mini, nhà trọ, nơi không có ban quản trị hoặc đơn vị quản lý hợp pháp.

Tại các khu tập thể Trung Tự, Thành Công, Kim Liên, Nguyễn Công Trứ, Huỳnh Thúc Kháng (Hà Nội)… nhiều người dân cho biết họ chưa thấy ngành chức năng địa phương phổ biến chính thức về chính sách phải mua bảo hiểm cháy nổ bắt buộc cho nhà tập thể từ 5 tầng trở lên. Tại khu nhà xây đã rất lâu, không có quỹ bảo trì, không có đơn vị vận hành. Cư dân mỗi người một hoàn cảnh, một phần không biết, phần còn lại e ngại khi phải đóng thêm chi phí mới mà không rõ quyền lợi cụ thể. Họ cũng đặt câu hỏi: nếu xảy ra cháy, ai sẽ là người đứng ra làm thủ tục đền bù, trong khi không có tổ chức đại diện nào cho tòa nhà?

Bà Hòa - một chủ chung cư mini tại quận Cầu Giấy (Hà Nội) cho biết, tòa nhà cao 6 tầng của gia đình bà được xây dựng bằng vốn vay ngân hàng, đến nay vẫn đang trong giai đoạn trả lãi. Gần 30 căn hộ được cho thuê chủ yếu là sinh viên, công nhân, người lao động nhập cư, thời gian lưu trú ngắn hạn, thay đổi liên tục. Việc yêu cầu từng người thuê tự mua bảo hiểm là không khả thi, trong khi bản thân chủ nhà không dám đứng tên hợp đồng vì lo ngại rủi ro pháp lý khi xảy ra sự cố ngoài tầm kiểm soát.

Những băn khoăn tương tự cũng xuất hiện tại các địa phương như: Bắc Giang, Bắc Ninh, Hưng Yên, Vĩnh Phúc… Chủ các chung cư mini, nhà trọ cao tầng cho thuê phần lớn là hộ cá thể, không có công ty quản lý, tài sản đầu tư chủ yếu từ nguồn vay ngân hàng hoặc tích cóp lâu năm. Mặt khác, nhiều công trình nhỏ lẻ, xây dựng từ lâu, không có hồ sơ hoàn công, không đạt chuẩn phòng cháy, chữa cháy nên khi tiếp cận doanh nghiệp bảo hiểm thường gặp khó khăn.

Theo các chuyên gia, nhóm nhà ở này chính là “điểm nóng” về nguy cơ cháy nổ trong đô thị hiện nay, do mật độ cư trú cao, hạ tầng phòng cháy, chữa cháy yếu và điều kiện tài chính hạn chế. Tuy nhiên, chính nhóm này lại khó tiếp cận nhất với chính sách bảo hiểm nếu không có sự can thiệp, hỗ trợ từ chính quyền địa phương.

“Việc bắt buộc mua bảo hiểm cháy nổ là cần thiết để bảo vệ người dân, nhưng với điều kiện công trình nhà ở khu chúng tôi cũ như hiện nay thì cần cân nhắc kỹ. Nếu không được nâng cấp hệ thống phòng cháy, chữa cháy thì khi xảy ra cháy, bảo hiểm có thể không bồi thường đầy đủ. Trước khi bắt buộc mua bảo hiểm cũng cần rà soát, đánh giá chất lượng các công trình cũ và phổ biến với người dân về bảo hiểm một cách rõ ràng, minh bạch. Cần làm rõ thêm đối tượng áp dụng cụ thể, mức phí đóng và trách nhiệm của các bên liên quan khi xảy ra sự cố…” - ông Nguyễn Văn Quyết (cư dân chung cư PH, TP Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên) lo ngại.

Đa số những người dân được hỏi đều cho biết bản thân chỉ nắm thông tin “chung chung” qua các phương tiện thông tin đại chúng chứ ngành chức năng chưa phổ biến chi tiết và cách triển khai. Họ chỉ biết mình phải mua bảo hiểm, mà chưa biết cụ thể vì sao, mua ở đâu, thiệt hại và trách nhiệm thế nào nếu không mua.

PGS.TS Ngô Văn Xiêm - nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Phòng cháy chữa cháy:

Nên hỗ trợ một phần phí bảo hiểm cho các nhóm yếu

Để Nghị định 105 phát huy hiệu quả, cần có cơ chế triển khai linh hoạt. Với những khu nhà không có ban quản trị, hoặc thuộc nhóm thu nhập thấp, Nhà nước nên hỗ trợ tổ chức thực hiện, đơn giản hóa thủ tục và có lộ trình rõ ràng để người dân dễ tiếp cận. Với chung cư có ban quản trị, có thể giao quyền tổ chức. Nhưng với nhà trọ, chung cư mini - không pháp nhân, không quản lý, cần có sự phối hợp từ chính quyền cơ sở. Chính quyền phường, xã nên đứng ra làm đầu mối phối hợp với doanh nghiệp bảo hiểm, hỗ trợ tuyên truyền, thống kê, tổ chức mua bảo hiểm theo nhóm.

Doanh nghiệp bảo hiểm cũng cần linh hoạt hơn. Không thể áp dụng điều kiện hợp đồng như với công trình thương mại cho các hộ cá thể. Phải có gói bảo hiểm cơ bản, chi phí thấp, thủ tục đơn giản thì người thu nhập thấp mới dám tham gia… Đồng thời, nên hỗ trợ một phần phí bảo hiểm cho các nhóm yếu thế thông qua các chương trình an sinh địa phương. Cuối cùng, nên thí điểm tại một số khu dân cư điển hình, từ đó rút kinh nghiệm và nhân rộng. Chính sách đúng phải đi kèm cách triển khai thực tế, sát dân, sát đời sống.

Luật sư Lê Ngọc Hoàng (Đoàn Luật sư TP Hà Nội):

Cần có những điều chỉnh thực tế hơn về mặt pháp lý

Với đặc thù nhà ở dân sinh tại Việt Nam, nhất là chung cư mini, nhà trọ, chính sách này cần có những điều chỉnh thực tế hơn về mặt pháp lý. Hiện nhiều khu nhà không có ban quản trị, không có pháp nhân, người dân không rõ ai sẽ đại diện để đứng tên ký hợp đồng bảo hiểm. Nếu hợp đồng ký không đúng tư cách pháp lý, rủi ro rất cao là khi xảy ra cháy, doanh nghiệp có thể từ chối chi trả. Khi ấy, người dân vừa thiệt hại tài sản, vừa không được pháp luật bảo vệ.

Tôi cho rằng, để tránh tình trạng “mua bảo hiểm mà vẫn trắng tay”, cần có hướng dẫn rõ ràng từ Nhà nước về hình thức đại diện hợp pháp, có thể thông qua tổ dân phố, chính quyền địa phương hoặc mô hình ký tập thể có xác nhận. Doanh nghiệp bảo hiểm cũng cần minh bạch quy trình, đơn giản hóa điều kiện hợp đồng và cam kết rõ quyền lợi chi trả. Quan trọng hơn, người dân cần được tiếp cận đầy đủ thông tin pháp lý trước khi ký hợp đồng. Bảo hiểm không chỉ là tấm khiên tài chính mà phải là cơ chế đảm bảo quyền lợi công bằng khi rủi ro xảy ra.

Đức Sơn - Hương Giang