Bảo tàng giữa dòng chảy hiện đại - Bài cuối: Chuyển mình theo nhịp sống đương đại

Bảo tàng không còn là “chốn im lặng"

Trong hình dung truyền thống, bảo tàng thường gắn liền với sự yên tĩnh: Những hành lang dài, các hiện vật lịch sử xếp lớp sau lớp kính, kèm theo những bảng chú thích khô khan. Tuy nhiên, hình ảnh đó đang dần được “làm mới” một cách mạnh mẽ. Đặc biệt từ sau đại dịch, nhu cầu tiếp cận văn hóa theo cách linh hoạt, tương tác hơn đã trở thành động lực để các bảo tàng “trẻ hóa”, không còn là lựa chọn mà là điều tất yếu nếu muốn tiếp tục tồn tại và phát triển trong đời sống hiện đại.

Bức tranh chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh dát vàng do ông Trần Công Dân gửi tặng Bảo tàng.

Tại TP Hồ Chí Minh, nhiều bảo tàng đã và đang tích cực chuyển mình để trở nên gần gũi hơn với công chúng. Không gian được thiết kế mở, chú trọng tới trải nghiệm thị giác và cảm xúc. Các hiện vật không chỉ đơn thuần được “trưng bày” mà còn được “kể chuyện” với sự hỗ trợ từ công nghệ trình chiếu, mã QR, âm thanh đa ngôn ngữ, màn hình tương tác hoặc tour thực tế ảo (VR). Mỗi bước chân trong bảo tàng giờ đây là một hành trình khám phá giàu tính cá nhân.

Nhiều nơi còn kết hợp tổ chức các chương trình nghệ thuật chuyên đề, tọa đàm, workshop sáng tạo, trình diễn âm nhạc, thời trang hoặc nghệ thuật sắp đặt. Nhờ đó, bảo tàng không còn là điểm đến "xem cho biết" mà trở thành nơi khơi mở cảm xúc, kích thích tư duy, nuôi dưỡng kết nối giữa quá khứ và hiện tại. Người trẻ tìm đến không chỉ để học sử, mà còn để trải nghiệm văn hóa theo cách của riêng mình, sinh động, cá tính và đầy cảm hứng.

Một ví dụ tiêu biểu là triển lãm “Miền Nam nhớ mãi ơn Người” tại Bảo tàng Hồ Chí Minh, chi nhánh TP Hồ Chí Minh. Không gian được dàn dựng khoa học, kết hợp hài hòa giữa hình ảnh tư liệu, hiện vật gốc và các yếu tố thị giác hiện đại. Những tác phẩm như tranh chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh bằng hạt sen của họa sĩ Lê Mộc Oanh, hay tranh dát vàng do ông Trần Công Dân gửi tặng, là minh chứng cho sự giao thoa giữa truyền thống và sáng tạo đương đại.

Nhạc sĩ Nguyễn Văn Hiên trao tặng ca khúc "Yêu sao quà tháng 5" cho Bảo tàng.

Bên cạnh đó, âm nhạc cũng trở thành “cầu nối cảm xúc”. Nhạc sĩ Nguyễn Văn Hiên đã trao tặng bảo tàng ca khúc “Yêu sao quà tháng 5” do ông sáng tác riêng cho dịp sinh nhật Bác Hồ, góp phần làm cho không gian trưng bày trở nên sống động và đầy tính nghệ thuật.

Bà Lương Thị Tuyết Trinh, Giám đốc Bảo tàng Hồ Chí Minh, chi nhánh TP Hồ Chí Minh chia sẻ: “Chúng tôi không chỉ muốn trưng bày hiện vật, mà còn mong muốn tạo ra một không gian giáo dục truyền cảm hứng. Khi các bạn trẻ được thấy tranh Bác Hồ làm từ hạt sen, hay lắng nghe một bản nhạc viết riêng cho dịp kỷ niệm, cảm xúc sẽ đến một cách tự nhiên, gần gũi và sâu sắc”.

Kết nối cộng đồng và nuôi dưỡng bản sắc cá nhân

Không chỉ dừng lại ở việc đổi mới hình thức thể hiện, các bảo tàng tại TP Hồ Chí Minh còn chủ động mở rộng kết nối với cộng đồn, đặc biệt là các nhà sưu tập tư nhân, nghệ sĩ và kiều bào Việt Nam ở nước ngoài. Những đóng góp từ cá nhân không chỉ làm phong phú thêm kho tư liệu trưng bày mà còn thổi vào bảo tàng một tinh thần mới: đậm tính nhân văn, giàu cảm xúc và mang đậm dấu ấn cá nhân.

Một ví dụ tiêu biểu là ông Philippe Chaplain, nguyên Phó Thị trưởng thị trấn Bourg-la-Reine (Pháp) và cũng là nhà nghiên cứu lâu năm về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Từ nước Pháp, ông đã gửi tặng 10 cuốn sách tiếng Pháp quý hiếm do chính mình sưu tầm và biên soạn suốt hơn 20 năm. “Đó là tấm lòng tôi dành cho Chủ tịch Hồ Chí Minh, một biểu tượng của tự do và hòa bình, không chỉ của Việt Nam mà của cả nhân loại”, ông Chaplain chia sẻ.

Tại Bảo tàng TP Hồ Chí Minh, nhiều hiện vật quý giá khác cũng đang được trưng bày nhờ sự đóng góp từ cộng đồng, như bộ sưu tập tem đặc biệt nhân dịp 70 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong đó có cả chữ ký gốc của Người, hay những tác phẩm đương đại như tranh chân dung Bác Hồ bằng hạt sen, tranh dát vàng. Những hiện vật ấy không chỉ mang giá trị vật chất, mà còn chứa đựng ký ức, niềm tin và tình cảm của người hiến tặng, tạo nên bản sắc sống động và riêng biệt cho mỗi không gian trưng bày.

Cùng với đó, nhiều bảo tàng đã mở rộng mô hình tương tác với công chúng, không chỉ để người xem tiếp nhận thông tin, mà còn chủ động trở thành “người kể chuyện cùng bảo tàng”. Các hoạt động như viết cảm nhận, sáng tác ảnh, tham gia thiết kế trưng bày ảo, hay chia sẻ câu chuyện cá nhân gắn với hiện vật lịch sử đang giúp bảo tàng trở thành nơi kiến tạo trải nghiệm văn hóa, thay vì chỉ là nơi lưu trữ quá khứ.

Tác giả của bộ sưu tập tem đặc biệt nhân dịp 70 năm ngày sinh nhật Bác có chữ ký của Bác, nay được trưng bày tại Bảo tàng TP Hồ Chí Minh

Sự thay đổi này cũng cho thấy một bước chuyển rõ nét trong nhận thức cộng đồng. Bảo tàng không còn là thiết chế xa cách mà dần trở thành điểm hẹn văn hóa thân thuộc trong đời sống thường nhật. Giới trẻ đến đây không chỉ để xem, họ đến để tìm cảm hứng, để khám phá bản sắc dân tộc và tái khám phá chính bản sắc cá nhân của mình.

Theo bà Đoàn Thị Trang, Giám đốc Bảo tàng TP Hồ Chí Minh, chính sách hợp tác ba chiều giữa bảo tàng - nhà sưu tập tư nhân - công chúng đã góp phần kéo gần khoảng cách, đồng thời làm giàu thêm nội dung trưng bày. “Bảo tàng không chỉ là nơi trưng bày, mà là nơi chia sẻ, nơi lan tỏa cảm xúc và câu chuyện. Từ đó, chúng tôi mới thật sự hoàn thành sứ mệnh giáo dục, kết nối và truyền cảm hứng sống”, bà Trang khẳng định.

Với sự năng động trong vận hành và cách tiếp cận công chúng, các bảo tàng tại TP Hồ Chí Minh đang định hình một mô hình văn hóa mới, hiện đại mà không mất gốc, sáng tạo mà vẫn giữ gìn ký ức. Bảo tàng hôm nay không chỉ gìn giữ quá khứ, mà còn thắp sáng tương lai.

Bài và ảnh: Hương Trần/Báo Tin tức và Dân tộc