Báo chí trong ngục tù đế quốc, thực dân

Hầu như nhà tù nào của thực dân Pháp và đế quốc Mỹ đều ít nhiều có hoạt động báo chí, dạng báo chí của các chiến sỹ cách mạng và cả các chí sỹ yêu nước. Trước khi có báo chí cách mạng, nhà báo số 1 Hồ Chí Minh đã từng sáng lập 9 tờ báo ở nước ngoài; có tờ bí mật, tờ công khai, tờ xuất bản trong lao tù...tất cả đều là vũ khí tuyên truyền cách mạng hiệu quả của Người. Sáng lập tờ Thanh Niên vào ngày 21/6/1925, lãnh tụ Nguyên Ái Quốc công bố công khai vũ khí tuyên truyền cách mạng của một tổ chức, có tổ chức - khai sinh nền báo chí phục vụ cách mạng.

Hình ảnh minh họa - Ảnh: ST

Mặc dù vô cùng gian nan, thăng trầm song mảng báo chí trong tù cũng hết sức phong phú. Báo chí trong tù giai đoạn 1939-1945 hoạt động trong hoàn cảnh bí mật, khó khăn, nguy hiểm nhất, song với tinh thần “Mỗi một tổ chức đảng cần ra một tờ báo” để phục vụ nhiêm vụ cách mạng, đã thôi thúc các tổ chức đảng, đảng viên trong các nhà tù, trại giam của thực dân Pháp nỗ lực hoạt động báo chí.

Có những tờ báo tiêu biểu, có đóng góp lớn trên mặt trận tuyên truyền, đấu tranh bảo vệ Đảng, cổ vũ người tù đấu tranh như: Lao tù tạp chí, phát triển trên cơ sở tờ Báo Lao tù đỏ của Chi bộ Đảng nhà tù Hỏa Lò. Lao tù đỏ số 1 ra ngày 4/1/1932, một thời gian sau đổi thành Lao tù tạp chí, mở rộng nội dung, đối tượng độc giả và ra hằng tuần. Trong những năm 1940-1945, khó khăn, không ra được thường xuyên.

Báo Suối reo - tờ báo của chi bộ Đảng nhà tù Sơn La. Từ năm 1939, thực dân Pháp đưa các đồng chí: Trường Chinh, Lê Duẩn, Nguyễn Lương Bằng, Trần Quốc Hoàn, Xuân Thủy, Tô Hiệu...lên đây giam giữ. Cuối tháng 12/1939, chi bộ Đảng được thành lập. Năm 1941, Chi bộ Đảng nhà tù Sơn La xuất bản tờ báo Suối Reo, đồng chí Trần Huy Liệu, nguyên chủ bút báo Đời nay làm chủ bút; sau là đồng chí Xuân Thủy, Đào Đình Luống (Nguyễn Hữu Quỳ) phụ trách.

Báo Suối reo ra số đầu tháng 5/1941, mỗi tháng hai kỳ, mỗi kỳ hai tờ; khổ 20 x14 cm, viết tay bằng bút mực với đủ các loại giấy có thể tận dụng. Báo Suối Reo phát hành đến tháng 3/1945 khi giám ngục Sơn La chuyển tù nhân về Trại giam Nghĩa Lộ. Báo Suối reo đã hoàn thành nhiệm vụ lịch sử.

Cũng nhà tù Sơn La, năm 1943, chi bộ Nhà tù Sơn La ra một tờ báo bí mật lấy tên là Bình Minh trên sông Đà. Báo viết tay, chép thành nhiều bản bản. Tờ báo là công cụ tuyên truyền, phổ biến đường lối, chủ trương cách mạng của Đảng, hướng dẫn phong trào rèn luyện đấu tranh của tù nhân chính trị.

Báo Dòng sông Công (sau đổi thành Gió ngàn), là tờ báo của các chiến sĩ cách mạng ở Trại tập trung Căng Bá Vân, tỉnh Thái Nguyên phát hành. Tờ báo được tổ chức và phát hành trong năm 1944-1945.

Thông reo là tờ báo của tù chính trị cộng sản tại Nhà tù Chợ Chu; phát hành khoảng đầu những năm 40. Báo Đường nghĩa, là tờ báo của những người tù cộng sản tại Trại tập trung Nghĩa Lộ. Tờ báo được ra đời và lưu hành bí mật trong tù vào năm 1944 -1945. Báo viết tay, lưu hành nội bộ.

Những tờ báo ra đời nơi “Địa ngục trần gian” nhà tù Côn Đảo trong thế kỷ 20 trước hết đây là vũ khí của những người lãnh đạo cộng sản,làm cách mạng để giải phóng dân tộc; tờ báo là một trường học cách mạng với nhiều nội dung phong phú và đa dạng...

Các nhà nghiên cứu lịch sử báo chí cách mạng tìm thấy ở Nhà tù Côn Đảo việc làm báo của các chiến sỹ cộng sản hoàn toàn xứng đáng được vinh danh một kỳ tích trong lịch sử báo chí. Nhà trưng bày Di tích Côn Đảo hiện đang lưu giữ tờ báo Sinh Hoạt của phòng 8 Trại 6 khu B.

Tờ báo Sinh Hoạt cùng với những tờ báo Rèn Luyện, Niềm Tin, Đoàn Kết,Văn Nghệ... là những ấn phẩm của các phòng giam, còn tờ báo Xây Dựng tiêu biểu nhất cho Trại 6 khu B – là một trong những ví dụ sinh động nhất...

Như chúng ta từng biết: Ngày 28/12/1861, thực dân Pháp chiếm Côn Đảo. Ngày 1/2/1862, Đô đốc Bonnard ký quyết định thành lập nhà tù giam giữ người Việt. Một thời kỳ dài nơi đây biệt lập đất liền, chuyên giam cầm tù nhân là những chí sỹ yêu nước. Những câu thơ, bài văn truyền khẩu nhưng mang nỗi đau xé lòng của người dân mất nước.

Sự xuất hiện tù nhân chính trị cộng sản, mang tư tưởng chủ nghĩa Mác-Lê Nin ngày một nhiều và họ là những cán bộ cao cấp bị Pháp truy lùng và bắt được. Những người cộng sản trong lao tù tiếp tục hoạt động truyền bá, thành lập cơ sở Đảng trong lao tù. Tất cả các hoạt động đó đều là công việc của Đảng.

Còn khá nhiều tờ báo của các cơ sở như Báo Chiến thắng, là cơ quan tuyên truyền của Đảng bộ tỉnh Ninh Thuận, Báo Cờ Nghĩa, là tờ báo của tù chính trị Buôn Ma Thuột, viết tay, xuất hiện trong những năm 1941-1942...

Theo nhiều tài liệu mà chúng tôi có được, từ năm 1935, giáo sư Trần Văn Giàu bị đày ra Côn Đảo và đã cùng bạn tù làm hai tờ báo có tên gọi Bàn Góp và Ý Kiến Chung. Đến năm 1936, tại nhà tù Côn Đảo xuất hiện thêm tờ báo Người tù đỏ do lãnh tụ Nguyễn Văn Cừ làm chủ bút.

Đến năm 1940, Người tù đỏ được đổi tên thành Tiến Lên do đồng chí Phạm Hùng và Lê Văn Lương thực hiện. Khoảng năm 1944, còn có tờ Độc Lập...Đặc biệt, năm 1942, thực dân Pháp lưu đầy Tổng Bí thư Lê Hồng Phong ra Côn Đảo và ông hy sinh ngày 6/9/1942 tại đây.

Như vậy, báo chí có mặt trong tù Côn Đảo từ trước năm 1945. Các ấn phẩm trong giai đoạn trước Cách mạng Tháng 8 cũng như các ấn phẩm trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp, đến nay không còn lưu giữ được.

Trong kháng chiến chống Mỹ, báo chí tù Côn Đảo phát triển rầm rộ. Nghiên cứu về báo chí tại nhà tù Côn Đảo, người ta thấy mấy đặc điểm lớn: Báo là vũ khí hoạt động của những chiến sỹ cộng sản. Tác phẩm, bài viết là những tài liệu vận động cách mạng, mang tính Đảng sâu sắc. Có thể nói báo chí Côn Đảo nằm trong dòng chảy chung của Báo chí cách mạng Việt Nam do Bác Hồ sáng lập và rèn luyện.

Báo chí cách mạng trong ngục tù đế quốc hoạt động trong hoàn cảnh khó khăn, nguy hiểm, ra bí mật, không đều kỳ. Tìm hiểu ở Bảo tàng Nhà tù Hỏa Lò cho thấy: Các đồng chí biên soạn phải làm việc hết sức vất vả để che mắt kẻ địch, phải chui xuống gầm sàn để viết. Nhiều khi các bài báo được viết bằng bút chì đen hoặc bằng một thứ nước đặc biệt chèn vào khoảng trống giãn dòng chữ in của các tờ kinh thánh từ ngoài chuyển vào, khi nào cần đọc thì dùng một thứ hóa chất bôi lên, chữ sẽ hiện rõ.. Việc cất giấu, bảo vệ báo lại càng khó hơn...

Có không ít tờ báo, mỗi số chỉ ra được một bản, mỗi bản chỉ một trang giấy khổ nhỏ, tiện cho việc lưu hành nội bộ, truyền tay nhau đọc và giữ được bí mật. Hầu hết các tờ báo cách mạng phát hành trong các nhà tù, trại giam của đế quốc đều do những người cộng sản chỉ đạo, thực hiện, luôn bám sát đường lối, chủ trương của Đảng thực hiện việc tuyên truyền, giáo dục giữ vững lập trường cách mạng, kiên quyết đấu tranh chống kẻ thù,.truyền bá một tương lai tươi sáng khi chính quyền về tay ta.

Hữu Minh