Bài toán khó về chiến lược phát triển xe điện của Australia

Dây chuyền lắp ráp ô tô điện tại nhà máy ở Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc. Ảnh: THX/TTXVN

Theo bài viết đăng tải trên trang mạng The Conversation, mặc dù xu hướng chuyển đổi sang xe điện sẽ mang lại nhiều lợi ích, nhưng chúng cũng làm tăng mức độ lệ thuộc vào nguồn cung xe điện từ Trung Quốc và đặt ra những thách thức mới về an ninh kinh tế và địa chính trị cho Australia.

Quốc gia lớn nhất châu Đại dương sở hữu trữ lượng than và khí đốt dồi dào, nhưng trữ lượng dầu mỏ lại rất hạn chế. Trước thế kỷ XX, điều này không mấy quan trọng vì tất cả tàu hỏa ở Australia, phương tiện lưu thông phổ biến, sử dụng than đá. Tuy nhiên, khi ô tô và xe tải trở thành phương tiện giao thông chủ yếu, Australia ngày càng phụ thuộc vào dầu mỏ nhập khẩu.

Hiện tại, nước này đang phải nhập khẩu khoảng 80% tổng lượng nhiên liệu đã qua tinh chế, để sử dụng trong nước, chẳng hạn như xăng, dầu diesel và các sản phẩm dầu mỏ tinh chế khác. Đây là tỷ lệ nhiên liệu tinh chế nhập khẩu cao nhất trong lịch sử của Australia. Nếu nguồn cung dầu bị gián đoạn do chiến tranh hoặc bất ổn kinh tế, Australia chỉ còn đủ dự trữ trong khoảng 54 ngày trước khi cạn kiệt. Sẽ là một vấn đề nghiêm trọng nếu điều này xảy ra.

Nhưng khi ngày càng có nhiều tài xế chuyển từ xe chạy xăng và dầu diesel sang xe điện, tình hình về nhu cầu năng lượng và sự phụ thuộc vào dầu mỏ sẽ thay đổi. Có thể quan sát thấy xu hướng này ở Trung Quốc, nơi việc sử dụng xe điện tăng trưởng nhanh chóng đã khiến nhu cầu dầu mỏ bắt đầu giảm xuống.

Ở một khía cạnh nào đó, việc chấm dứt sự phụ thuộc của Australia vào dầu mỏ nước ngoài là hợp lý, trong bối cảnh địa chính trị đầy bất ổn hiện nay. Nhưng ở khía cạnh khác, việc chuyển sang sử dụng xe điện sẽ dẫn đến sự phụ thuộc nhiều hơn vào Trung Quốc - quốc gia hiện là nhà sản xuất xe điện lớn nhất thế giới.

Giảm sự phụ thuộc vào dầu mỏ là điều hoàn toàn hợp lý vì lý do khí hậu và an ninh quốc gia. Nhưng việc chuyển sang sử dụng xe điện cần được thực hiện một cách cẩn trọng để đảm bảo Australia không chỉ phụ thuộc vào một quốc gia duy nhất.

Nhập khẩu dầu mỏ khiến Australia dễ bị tổn thương

Trong những năm gần đây, hầu hết các nhà máy lọc dầu của Australia đã đóng cửa. Chính phủ liên bang và chính quyền các tiểu bang đã chi hàng tỷ AUD để duy trì hoạt động của những nhà máy lọc dầu còn lại, bao gồm các nhà máy ở Geelong và Brisbane, cũng như những biện pháp đảm bảo an ninh nhiên liệu khác, chẳng hạn như tăng cường dự trữ nhiên liệu trong nước và xây dựng thêm kho chứa.

Hai nhà máy lọc dầu nói trên phụ thuộc vào dầu thô nhập khẩu, vì dầu do Australia khai thác từ khu vực thềm biển Tây Bắc nước này phần lớn không phù hợp để tinh chế trong nước.

Do đó, Australia ngày càng phụ thuộc vào việc nhập khẩu nhiên liệu từ các nhà máy lọc dầu lớn ở châu Á như Hàn Quốc, Singapore và Malaysia. Năm 2023, Australia đã nhập khẩu khoảng 45.000 megalít nhiên liệu từ các quốc gia này.

Gần 3/4 (74%) lượng nhiên liệu lỏng nhập khẩu được sử dụng trong giao thông vận tải của Australia, bao gồm đường bộ, đường sắt, đường biển và đường hàng không. Tuy nhiên, giao thông đường bộ chiếm phần lớn – ô tô, xe tải và các phương tiện giao thông đường bộ khác tiêu thụ hơn một nửa (54%) tổng lượng nhiên liệu lỏng này.

Sự phụ thuộc về nguồn cung nhiên liệu đặt ra những rủi ro rõ ràng đối với an ninh năng lượng quốc gia. Nếu chiến tranh, căng thẳng địa chính trị, bất ổn kinh tế hoặc biến động giá cả làm chậm hoặc ngừng dòng chảy dầu mỏ, các thành phố và thị trấn của Australia sẽ bị tê liệt.

Vào tháng 1/2025, Australia từng rơi vào tình trạng chỉ còn đủ xăng để dùng trong 30 ngày. Mức dự trữ tất cả các loại dầu của nước này đang cao hơn một chút, ở mức 54 ngày, nhưng con số đó vẫn thấp hơn nhiều so với yêu cầu dự trữ 90 ngày của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) đối với các quốc gia thành viên.

Điện của Australia sản xuất ở trong nước

Chuyển đổi sang xe điện hứa hẹn giúp Australia đảm bảo mục tiêu giảm phát thải. Ảnh: THX/TTXVN

Việc chuyển đổi sang xe điện hứa hẹn giúp duy trì bầu không khí sạch hơn và chi phí vận hành thấp hơn nhiều cho các chủ xe. Bởi vì tại Australia, điện rẻ hơn nhiều so với xăng hoặc dầu diesel và chi phí bảo dưỡng cũng thấp hơn đáng kể.

Điện của Australia được sản xuất và tiêu thụ hoàn toàn trong nước, sử dụng các nguồn tài nguyên địa phương, như Mặt trời, gió, nước, than và khí đốt. Về khía cạnh này, xe điện đem lại an ninh năng lượng cao hơn nhiều so với xe chạy bằng xăng hoặc dầu. Một cuộc xung đột ở Trung Đông hoặc một cuộc chiến thương mại về thuế quan sẽ không khiến Australia tê liệt. Đây là một trong những lý do khiến Trung Quốc quyết liệt chuyển sang sử dụng xe điện – để chấm dứt sự phụ thuộc ngày càng tăng vào dầu mỏ nước ngoài.

Việc phổ biến xe điện ở Australia sẽ đồng nghĩa với việc cần đẩy nhanh hơn nữa quá trình sản xuất điện tái tạo để có thể cung cấp năng lượng không chỉ cho các hộ gia đình và ngành công nghiệp mà còn cho cả ô tô, xe tải và xe buýt.

Động thái chuyển đổi sang sử dụng điện trong nước, đặc biệt là trong lĩnh vực giao thông vận tải, sẽ giúp Australia tăng cường an ninh năng lượng, phá vỡ sự phụ thuộc vào dầu mỏ nhập khẩu và giảm lượng khí thải.

Hoạt động sản xuất xe điện đang phát triển nhanh chóng với nhiều mẫu mã hơn, giá mua thấp hơn, thời gian sạc pin được cải thiện và tỷ lệ người tiêu dùng chấp nhận ngày càng tăng. Trên toàn cầu, hơn 17 triệu xe điện (xe điện chạy pin và xe lai hybrid) đã được bán ra vào năm 2024, trong đó có 91.000 xe điện chạy pin và 23.000 xe hybrid sạc điện ở Australia. Dữ liệu của IEA cho thấy xe điện đang làm giảm nhu cầu dầu mỏ trên toàn cầu, tương tự như xe đạp và xe máy điện.

Việc chấm dứt sự phụ thuộc vào dầu mỏ sẽ diễn ra chậm chạp. Nghiên cứu của Viện Australia ước tính 8% lượng nhiên liệu nhập khẩu có thể được thay thế bằng điện sản xuất trong nước khi xe điện chiếm 25% tổng số lượng xe dân dụng. Nếu đạt tỷ lệ 100% xe điện, nhu cầu dầu mỏ sẽ giảm 33% ở Australia.

2/3 nhu cầu dầu mỏ còn lại chủ yếu đến từ xe tải, máy bay và tàu biển. Xe tải điện đang xuất hiện, nhưng lĩnh vực này chưa phát triển bằng xe điện. Tình hình tương tự đối với máy bay và tàu chở hàng.

An ninh năng lượng và xe điện

Australia không sản xuất xe điện quy mô lớn. Do đó, nước này nhập khẩu xe điện từ các quốc gia sản xuất hàng đầu thế giới. Trung Quốc hiện là quốc gia dẫn đầu, sản xuất 80% số xe điện mới của Australia.

Australia là một nhà sản xuất lớn các khoáng sản quan trọng cần thiết cho việc sản xuất xe điện, cũng như những công nghệ xanh khác như lithium, cobalt và niken. Nhưng Trung Quốc chi phối phần lớn chuỗi cung ứng toàn cầu về tinh chế các khoáng sản này và sản xuất pin.

Việc phụ thuộc phần lớn vào một quốc gia về nguồn cung xe điện tiềm ẩn rủi ro, đặc biệt trong bối cảnh bất ổn địa chính trị hiện nay.

Cân bằng giữa an ninh và bền vững

Xe điện chắc chắn mang lại những lợi ích to lớn cho an ninh năng lượng của Australia bằng cách giảm dần sự phụ thuộc vào nhập khẩu từ các thị trường dầu mỏ toàn cầu vốn đầy biến động. Nhưng điều này cần được cân bằng với các mối lo ngại an ninh khác, cũng như những rủi ro về quyền riêng tư và an ninh liên quan đến việc thu thập dữ liệu từ các xe điện được kết nối kỹ thuật số.

Một cách tiếp cận cân bằng sẽ là việc các nhà chức trách Australia ưu tiên sự tự chủ về năng lượng thông qua các nguồn năng lượng tái tạo và ban hành những luật lệ, quy định hỗ trợ mạnh mẽ cho việc chuyển đổi sang xe điện.

Theo cách tiếp cận này, các nhà hoạch định chính sách Australia sẽ phải nỗ lực đa dạng hóa chuỗi cung ứng, tăng cường an ninh mạng và khuyến khích sản xuất phụ tùng cho xe điện ở trong nước. Cách tiếp cận này sẽ giảm thiểu các rủi ro an ninh mới, đồng thời khai thác những lợi ích về môi trường và kinh tế từ việc áp dụng rộng rãi xe điện.

Lê Đạt (P/v TTXVN tại Sydney)