Bài báo KH bị tạp chí quốc tế rút, 1 GS bất ngờ vì có tên trong nhóm tác giả

Ngày 21/9/2024, bài báo khoa học “Moderating role of green knowledge sharing and employee green behavior among the relationship of green supply chain management, green entrepreneurship, and sustainable development goal: evidence from Vietnam textile sector” đăng trên Tạp chí Environmental Science and Pollution Research (thuộc Nhà xuất bản Springer) đã bị rút (retracted).

Bài báo được xuất bản vào ngày 31/3/3023, do nhóm các nhà khoa học người Việt thực hiện.

Thông báo rút bài báo đăng trên cổng thông tin tra cứu SpringerLink. Ảnh chụp màn hình

Trong thông báo rút bài đăng trên cổng thông tin tra cứu SpringerLink (thuộc nhà xuất bản Springer Nature), nhà xuất bản cho biết, việc rút bài này căn cứ trên sự đồng thuận giữa Nhà xuất bản và Tổng biên tập của tạp chí.

Một cuộc điều tra do Nhà xuất bản tiến hành đã phát hiện bài báo này nằm trong một nhóm bài có một số vấn đề đáng lo ngại, liên quan đến việc thao túng phản biện, trích dẫn không phù hợp hoặc không liên quan. Dựa theo kết quả điều tra, nhà xuất bản và tạp chí không còn tin tưởng vào các kết quả và kết luận của bài báo.

Trong thông báo rút bài, nhà xuất bản cho biết tác giả liên hệ là Thi Thu Hien Phan (có thể là Phan Thị Thu Hiền, Trường Đại học Ngoại Thương) đã không phản hồi tạp chí về vấn đề rút bài báo.

Các tác giả khác của bài báo này gồm tác giả đầu Thi Thu Thuy Nguyen (có thể là Nguyễn Thị Thu Thủy) thuộc Đại học Bách khoa Hà Nội; các đồng tác giả thuộc Trường Đại học Kinh tế Quốc Dân gồm Hong Chuong Pham (Phạm Hồng Chương), Quoc Hoi Le (Lê Quốc Hội), Van Hung Bui (Bùi Văn Hưng) và Thi Thu Lien Nguyen (Nguyễn Thị Thu Liên).

Thông tin nhóm tác giả thực hiện bài báo khoa học “Moderating role of green knowledge sharing and employee green behavior among the relationship of green supply chain management, green entrepreneurship, and sustainable development goal: evidence from Vietnam textile sector”. Ảnh chụp màn hình

Ngay sau khi thông thông báo rút bài được công bố, nhiều ý kiến bày tỏ băn khoăn về việc cần làm rõ các thông tin liên quan. Bởi, có những đồng tác giả của bài báo bị rút đang giữ các chức vụ rất quan trọng như: Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Hồng Chương hiện là Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế Quốc Dân và đồng thời là Ủy viên Hội đồng giáo sư Nhà nước và Chủ tịch Hội đồng Giáo sư ngành Kinh tế; Giáo sư, Tiến sĩ Lê Quốc Hội là Tổng biên tập Tạp chí Kinh tế và Phát triển thuộc Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, đồng thời là Chủ tịch Hội đồng ngành kinh tế của Quỹ phát triển khoa học và công nghệ quốc gia (NAFOSTED) và Ủy viên Hội đồng Giáo sư ngành Kinh tế.

Đáng chú ý, bài báo bị rút đã được tài trợ bởi Quỹ NAFOSTED với mã số đề tài 502.02–2020.26. Điều này cũng làm dấy lên băn khoăn, cho rằng một công bố khoa học là sản phẩm của đề tài nghiên cứu được tài trợ bởi quỹ khoa học quốc gia bị rút bỏ là vấn đề đáng lo ngại. Từ đó, đặt câu hỏi về trách nhiệm giải trình từ phía Quỹ NAFOSTED.

Theo Quyết định số 53/QĐ-HĐQL-NAFOSTED ngày 13 tháng 3 năm 2020 của Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia, Tiến sĩ Phan Thị Thu Hiền được Quỹ NAFOSTED tài trợ đề tài "Nghiên cứu ảnh hưởng của trách nhiệm xã hội doanh nghiệp tới hiệu quả tài chính và phát triển bền vững trong các doanh nghiệp Việt Nam" (mã số 502.02–2020.26), thời gian thực hiện 24 tháng.

Về vấn đề này, phóng viên đã liên hệ với Quỹ NAFOSTED và hiện đang chờ thông tin phản hồi từ Quỹ.

Ngoài ra, tác giả Phan Thị Thu Hiền trong 3 năm liên tiếp gần đây (2022, 2023, 2024) cũng có nhiều bài báo bị Tạp chí này rút bài bởi cùng lý do trên.

Trong đó, một bài báo bị rút trong số đó cũng đã được tài trợ bởi Quỹ NAFOSTED với cùng mã đề tài là 502.02-2020.26 (bài báo "How green finance and financial development promote green economic growth: deployment of clean energy sources in South Asia", được xuất bản ngày 29/4/2022, và bị rút vào ngày 9/7/2024. Chi tiết: https://link.springer.com/article/10.1007/s11356-022-19947-9).

Tác giả Phan Thị Thu Hiền có một số bài báo bị Tạp chí Environmental Science and Pollution rút bài. Ảnh chụp màn hình

Bất ngờ vì có tên trong bài báo quốc tế bị rút

Phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam đã liên hệ với một số tác giả được ghi tên trong bài báo, song hầu hết đều từ chối trả lời hoặc không phản hồi thông tin.

Trong đó, phóng viên liên hệ qua điện thoại, đồng thời nhắn tin nội dung thông tin về băn khoăn liên quan việc rút bài báo trên với Giáo sư Lê Hồng Chương và Tiến sĩ Phan Thị Thu Hiền. Hai vị này không phản hồi thông tin.

Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Liên từ chối chia sẻ thông tin. Riêng Giáo sư Lê Quốc Hội cho biết “rất bất ngờ” khi nghe tới thông tin này, và nói rằng không hề biết việc tên của mình được đưa vào bài báo.

Giáo sư Lê Quốc Hội cho biết đang tìm hiểu thêm thông tin từ các bên liên quan và sẽ có chia sẻ chi tiết hơn khi đã tìm hiểu kỹ lưỡng sự việc.

Tương tự, Tiến sĩ Bùi Văn Hưng cũng tỏ ra bất ngờ về việc có tên trong một bài báo khoa học đăng trên tạp chí quốc tế vừa bị rút. Tuy nhiên, sau khi phóng viên gửi link thông tin về việc rút bài trên, Tiến sĩ Bùi Văn Hưng không có phản hồi.

Bài báo khoa học bị rút, trách nhiệm thuộc về tác giả hay tạp chí đăng tải?

Theo tìm hiểu của phóng viên, Environmental Science and Pollution Research là một tạp chí chuyên về môi trường, được Quỹ Nafosted xếp vào danh mục các tạp chí uy tín trong lĩnh vực Khoa học tự nhiên và kỹ thuật do Quỹ tài trợ (theo Quyết định số 95/QĐ-HĐQL-NAFOSTED ngày 30 tháng 12 năm 2021).

Environmental Science and Pollution Research cũng là tạp chí thuộc danh mục Web of Science (WOS) - cơ sở dữ liệu các tạp chí khoa học thế giới được tuyển chọn và quản lý bởi Clarivate Analytics (Mỹ). Đây được xem là một kho tàng về dữ liệu trích dẫn đáng tin cậy, được thừa nhận rộng rãi trong cộng đồng học thuật thế giới. Một bài báo được công bố trên các tạp chí thuộc danh mục WoS thì được xem là bài báo nghiên cứu khoa học uy tín.

Tuy nhiên, theo Clarivate Analytics - tổ chức cung cấp hệ thống cơ sở dữ liệu WoS, tạp chí Environmental Science and Pollution Research hiện đang được xem xét, đánh giá lại bởi những lo ngại về chất lượng nội dung được xuất bản trên tạp chí này.

Sau khi quá trình đánh giá hoàn tất, nếu tạp chí này không đáp ứng các tiêu chí về chất lượng có thể bị loại khỏi danh mục WoS.

Được biết, đầu năm 2023, WoS cũng đã cảnh báo hơn 500 tạp chí, và loại hàng chục tạp chí ra khỏi cơ sở dữ liệu này. Theo Tiến sĩ Nandita Quaderi - Tổng biên tập và Phó Chủ tịch của WoS, bằng việc đầu tư phát triển và ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo, WoS có thể phát hiện và xem xét loại ngay một tạp chí nếu nó không thể duy trì những chuẩn mực khoa học theo quy định của WoS. [1]

Thông tin về tạp chí Environmental Science and Pollution Research trên Clarivate Analytics. Ảnh chụp màn hình

Nhiều học giả cho biết, có rất nhiều bài báo đã bị tạp chí này rút lại trong năm nay, với những lý do được cho là rất chung chung. Đồng thời, đặt nghi vấn về quy trình làm việc và cách đánh giá của tạp chí này. Nhiều tác giả có bài báo bị rút bài đã liên hệ với tạp chí này để tìm hiểu rõ hơn về lý do ngoài những tuyên bố chung chung từ thông báo rút bài, song không hề nhận được bất kỳ lời giải thích hợp lý nào từ tạp chí.

“Tôi khá bất ngờ vì tạp chí này đợt này rút rất nhiều bài, rút đồng loạt luôn. Tôi có tra lại các bài bị rút, lý do rút bài rất chung chung.

Hơn nữa, tôi nhận thấy là các bài bị rút có vẻ không liên quan đến lĩnh vực tên của tạp chí, không biết đây có phải là lý do họ rút đồng loạt bài như vậy không? Nếu đúng thì đây là trách nhiệm của tạp chí, vì tác giả gửi bài đến, tạp chí cảm thấy không phù hợp với lĩnh vực của tạp chí thì có thể từ chối ngay”, một ý kiến đặt nghi vấn về quy trình bình duyệt của tạp chí Environmental Science and Pollution Research.

Bên cạnh đó, nhiều ý kiến cho rằng các nhà khoa học cần phải có phản hồi rõ ràng trước các thông tin rút bài để đảm bảo quyền lợi và uy tín khoa học. Đối với việc là đồng tác giả cũng cần phải được xem xét, đánh giá một cách kỹ lượng và thận trọng, dựa trên các đóng góp khoa học thực chất cho sản phẩm nghiên cứu.

Đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa như hiện nay, vấn đề hợp tác nghiên cứu quốc tế được khuyến khích mạnh mẽ, song điều này cũng mang lại những rủi ro về liêm chính học thuật nếu có sự "hời hợt" trong việc tìm hiểu đối tác nghiên cứu, hoặc vì thành tích mà đồng ý đưa tên vào sản phẩm nghiên cứu dù không thực sự tham gia vào quá trình nghiên cứu, dẫn đến những kết quả khó kiểm soát như vấn đề chất lượng học thuật, và những tai tiếng không đáng có.

Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia (Quỹ NAFOSTED) được thành lập năm 2023, theo Nghị định 122/2003/NĐ-CP của Chính phủ.

Hoạt động của Quỹ NAFOSTED nhằm tài trợ cho các nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng, nhiệm vụ đột xuất, tiềm năng; Hỗ trợ hoạt động nâng cao năng lực khoa học và công nghệ quốc gia; Cho vay, bảo lãnh vốn vay ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn; Cấp kinh phí thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp quốc gia.

Quỹ NAFOSTED hoạt động theo mô hình quỹ khoa học quốc gia, với vốn điều lệ 500 tỷ đồng trích từ ngân sách sự nghiệp Khoa học và Công nghệ, và được bổ sung hằng năm để bảo đảm mức vốn ít nhất 500 tỷ đồng, theo quy định tại Điều 12, Nghị định số 23/2014/NĐ-CP của Chính phủ về Điều lệ tổ chức và hoạt động của Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia. (Tuy nhiên, Quỹ cho biết trên thực tế chưa khi nào NAFOSTED nhận được đúng mức quy định).

Kết quả hoạt động của Quỹ NAFOSTED trong hơn 15 năm qua được đánh giá là đã có vai trò tích cực, góp tỷ trọng lớn đối với các chỉ số quan trọng về năng lực khoa học và công nghệ quốc gia như năng suất khoa học và công nghệ, công bố khoa học, nguồn lực khoa học và công nghệ.

Tài liệu tham khảo:

[1]: https://vjst.vn/vn/tin-tuc/7492/hang-loat-tap-chi-cua-co-so-du-lieu-web-of-science-wos-bi-loai-vi-khong-the-duy-tri-chuan-muc.aspx

Minh Chi