Bài 3: Công nghệ - chìa khóa mở cánh cửa tư pháp hiện đại

Công nghệ - chìa khóa mở cánh cửa tư pháp hiện đại. (Ảnh: TL)

Đây là câu hỏi và cũng là sự trăn trở của Tư lệnh ngành tư pháp Nguyễn Hải Ninh về những giải pháp của bộ, ngành tư pháp trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, hiện thực hóa Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Nghị quyết 66-NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Xây dựng hệ sinh thái trợ lý ảo

Một trong những giải pháp được đề ra trong việc triển khai Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị, đó là tăng cường chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn trong công tác xây dựng và thi hành pháp luật. Trong đó ưu tiên nguồn lực xây dựng, phát triển hạ tầng công nghệ thông tin, cơ sở dữ liệu lớn, ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo phục vụ đổi mới, hiện đại hóa công tác xây dựng, tổ chức thi hành pháp luật.

Hội nghị toàn quốc quán triệt, triển khai thực hiện Nghị quyết số 66-NQ/TW và Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị tại Hội trường Nhà Quốc hội. (Ảnh: TL)

Theo ông Phạm Quang Hiếu, Cục trưởng Cục Công nghệ thông tin, Bộ Tư pháp đã xác định trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ là công nghệ đột phá và giải pháp đổi mới trong các hoạt động chuyển đổi số của Bộ giai đoạn 2026-2030. Hiện, Bộ Tư pháp đang xây dựng kế hoạch giai đoạn 2026-2030 với những hoạt động tổng thể nhằm đáp ứng yêu cầu mới của việc phát triển Chính phủ điện tử, Chính phủ số, nhất là yêu cầu từ Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Ông Phạm Quang Hiếu, Cục trưởng Cục Công nghệ thông tin, Bộ Tư pháp. (Ảnh: THU HẰNG)

Thực tế cho thấy, ứng dụng AI đang được coi là giải pháp công nghệ đột phá song cũng tiềm ẩn khó khăn, thách thức thậm chí là rủi ro. Theo ông Phạm Quang Hiếu, khi thử nghiệm AI vào công tác rà soát văn bản, chi phí phát sinh lớn, trong khi đó nguồn dữ liệu đầu vào còn thiếu, chưa đồng bộ. “AI cần được huấn luyện, đào tạo để nắm được cách thức, cách sử dụng dữ liệu văn bản sao cho chuẩn thì mới có thể phục vụ công việc chuẩn xác, hạn chế thấp nhất sai sót. Công việc này đòi hỏi nhiều thời gian từ thử nghiệm đến lúc ứng dụng vào công việc và cần nguồn dữ liệu đồng bộ. Do đó, chúng tôi xác định rõ bài toán đó là phải có phối hợp thường xuyên chặt chẽ giữa cục, vụ chuyên môn và bộ phận công nghệ thông tin”, ông Hiếu nói.

Rõ ràng, việc hình thành cơ sở dữ liệu tập trung đang trở thành vấn đề quan trọng khi mỗi lĩnh vực trong ngành tư pháp lại có có cơ sở dữ liệu riêng, thậm chí có lĩnh vực chưa xây dựng được cơ sở dữ liệu đầy đủ như công chứng, thi hành án dân sự và quản lý xử lý vi phạm hành chính. Ngay cả trong lĩnh vực hộ tịch, dù việc số hóa lên cơ sở dữ liệu hộ tịch quốc gia đã gần hoàn thiện nhưng vẫn còn cần được bổ sung hoàn thiện các trường thông tin. Với trường thông tin như tình trạng ly hôn cần được sự phối hợp liên thông qua hệ thống dịch vụ công của ngành tòa án theo Đề án 06 để hạn chế tình trạng một người đã ly hôn mà khi tra hệ thống vẫn hiển thị “đã kết hôn”.

Bên cạnh đó, còn nhiều thông tin hộ tịch của một số đối tượng như người Việt Nam ở nước ngoài, người không quốc tịch, cũng cần được bổ sung để bảo đảm luồng thông tin thông suốt, hiệu quả phục vụ tốt công tác quản lý Nhà nước.

Nhấn mạnh tầm quan trọng của công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong việc nâng cao nhận thức pháp lý của người dân, từ đó góp phần xây dựng một xã hội pháp quyền, minh bạch, Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (Bộ Tư pháp) Lê Vệ Quốc cho rằng, việc ứng dụng AI vào công tác phổ biến, giáo dục pháp luật có thể mở ra những cơ hội mới, giúp tăng cường hiệu quả hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước và chất lượng, hiệu quả công tác phổ biến, giáo dục pháp luật.

Thứ trưởng Tư pháp Nguyễn Thanh Tịnh phát biểu trong một diễn đàn về chuyển đổi số của ngành tư pháp. (Ảnh: TL)

Thứ trưởng Tư pháp Nguyễn Thanh Tịnh gợi ý, “cần cân nhắc khả năng xây dựng một hệ thống dữ liệu về văn bản cá biệt - những tình huống áp dụng pháp luật cụ thể trong tổ chức thi hành pháp luật. Đây là kho tình huống thực tiễn, phản ánh cách thức xử lý theo quy định pháp luật - hoàn toàn có thể là nguồn học liệu cho AI để tạo ra các gợi ý hành vi, chuẩn mực ứng xử. Nó sẽ giúp công cụ trợ lý ảo không chỉ tra cứu mà còn định hướng cho người dân, doanh nghiệp trong quá trình áp dụng pháp luật”.

Một yếu tố nữa rất quan trọng trong hệ sinh thái trợ lý ảo - đó là con người và đây cũng là một thách thức không nhỏ. Theo Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tịnh: Tư duy của chúng ta phải chuyển đổi, mỗi chuyên viên đều phải là một chuyên gia chuyển đổi số, lấy đào tạo là khâu then chốt để trang bị đầy đủ năng lực vì chính chúng ta là người xây dựng nên hệ thống. Cùng với đó, cần rà soát, xây dựng các tiêu chí đánh giá chuyển đổi số một cách cụ thể, và triển khai thi đua trong toàn ngành.

Còn theo Cục trưởng Cục Công nghệ thông tin Phạm Quang Hiếu, phương châm trong chuyển đổi số của Bộ Tư pháp đó là “chuyên môn dẫn dắt công nghệ với vào cuộc chủ động của chính các đơn vị chuyên môn tiến tới triển khai phạm vi nhỏ, đánh giá và mở rộng trên phạm vi toàn ngành”.

Thực tế, việc xây dựng hệ sinh thái chuyển đổi số ngành tư pháp cần được triển khai đồng bộ từ hạ tầng, nhân lực, dữ liệu đến cơ chế chính sách mà trước hết phải định nghĩa rõ hệ sinh thái đó gồm những thành tố nào; sau đó mới tổ chức thực hiện một cách bài bản, đồng bộ và có trọng tâm, trọng điểm. Trước hết và trên hết chính là sự chủ động của mỗi đơn vị trực thuộc bộ từ nhận thức tới ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo vào công tác chuyên môn.

Đối với Cục Đăng ký giao dịch bảo đảm và Bồi thường Nhà nước - một trong những điểm sáng về ứng dụng công nghệ của Bộ Tư pháp, vấn đề này cũng được coi là nhiệm vụ ưu tiên cần thực hiện ngay trong năm 2025.

Cục trưởng Đăng ký giao dịch bảo đảm và Bồi thường Nhà nước Cù Thu Anh. (Ảnh: TL)

Theo Cục trưởng Cù Thu Anh, bên cạnh việc hoàn thiện bổ sung hệ thống phần mềm đăng ký trực tuyến đáp ứng yêu cầu hoạt động liên tục, thông suốt sau khi kết thúc hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện và tổ chức chính quyền địa phương hai cấp, ngay trong năm 2025 này, Cục sẽ thực hiện ứng dụng công nghệ AI vào việc hỗ trợ, hướng dẫn người dân, doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức liên quan trong thực hiện hoạt động đăng ký, cung cấp thông tin về biện pháp bảo đảm.

“Chúng tôi xác định rõ, chuyển đổi số không chỉ là việc ứng dụng công nghệ mới mà là cuộc cách mạng về cách nghĩ, cách làm; là sự chuyển đổi tổng thể từ mô hình hoạt động truyền thống sang mô hình vận hành hiện đại, linh hoạt, số hóa toàn diện nhưng vẫn bảo đảm tuân thủ các quy định pháp luật. Từ đó, nâng cao tính minh bạch và chất lượng cung cấp dịch vụ công trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm, đáp ứng ngày càng tốt hơn nữa nhu cầu của người dân, doanh nghiệp”, ông Cù Thu Anh chia sẻ.

Kỹ năng số kiểm soát rủi ro trên hành trình chuyển đổi số

Hiện, Cục Công nghệ thông tin - đơn vị đầu mối phụ trách các hoạt động nền tảng, dùng chung trong toàn bộ, ngành tư pháp đang tập trung tham mưu, triển khai hiệu quả nhiều giải pháp chuyển đổi số. Trọng tâm là nâng cao nhận thức, xây dựng quy chế, chính sách, cũng như ứng dụng các giải pháp kỹ thuật, công nghệ nhằm thực hiện đồng bộ các mục tiêu chuyển đổi số của toàn ngành; đồng thời bảo đảm an toàn, an ninh mạng, đặc biệt là cho Trung tâm Dữ liệu điện tử của Bộ Tư pháp.

Bên cạnh đó, Cục Công nghệ thông tin còn đồng hành, hỗ trợ các đơn vị chuyên môn trong việc tiếp cận và ứng dụng công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI) vào các hoạt động nghiệp vụ thuộc lĩnh vực quản lý Nhà nước của bộ, ngành tư pháp; tiến tới chủ động triển khai các ứng dụng thử nghiệm mang tính đổi mới, sáng tạo, đồng thời khai thác hiệu quả dữ liệu lớn (big data)…, góp phần nâng cao chất lượng xây dựng và thi hành pháp luật.

Đơn cử, khi AI được ứng dụng vào công tác rà soát văn bản, tất cả các nguồn dữ liệu từ văn bản đến thực tiễn thi hành được tích hợp vào một hệ thống dữ liệu lớn sẽ góp phần xây dựng hệ sinh thái pháp lý thông minh và có chiều sâu, hỗ trợ hiệu quả cho hoạt động quản lý, điều hành trong toàn ngành tư pháp.

Tọa đàm “Ứng dụng công nghệ AI phục vụ chuyển đổi số ngành tư pháp”. Ảnh: (DIỆP LINH)

Tuy nhiên, rủi ro từ áp dụng công nghệ mới hoàn toàn có thể xảy ra khi “kỹ năng số” chưa được trang bị đầy đủ. Trên môi trường số trong xu thế ứng dụng công nghệ cao vào công tác xây dựng, thực thi pháp luật, ngoài trách nhiệm của người đứng đầu thì mỗi cán bộ ngành tư pháp đều cần được trang bị “kỹ năng số” nhằm bảo đảm an toàn thông tin dữ liệu.

Có thể thấy, dữ liệu tư pháp, thông tin cá nhân là tài sản quan trọng, những rủi ro từ việc rò rỉ thông tin hoặc bị tấn công mạng đều có nguy cơ xảy ra. Điều này có thể làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức và thậm chí quốc gia.

Chuyển đổi số, AI là chìa khóa mở của nền tư pháp hiện đại song cần được khóa chặt bằng “kỹ năng số” chuyên nghiệp của mỗi cán bộ, nhân viên ngành tư pháp khi thực thi công vụ để mục tiêu ngành tư pháp số, tư pháp điện tử sớm được hiện thực hóa một cách đồng bộ, hiệu quả.

Để việc phát triển và ứng dụng hệ thống AI mang lại những lợi ích thiết thực, an toàn cho xã hội, TS. Nguyễn Văn Cương, Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp cho rằng, cần kịp thời thiết kế hệ thống công cụ, trong đó có các quy định pháp luật và các quy tắc đạo đức để bảo đảm việc phát triển và ứng dụng trí tuệ một cách có trách nhiệm, đáp ứng các yêu cầu về quốc phòng, an ninh quốc gia, không xâm phạm lợi ích quốc gia, dân tộc, lợi ích của Nhà nước và lợi ích chung của cộng đồng, quyền và lợi ích hợp pháp của các cá nhân, tổ chức trong xã hội. Bên cạnh đó, việc tăng cường hợp tác quốc tế, nhất là hợp tác ở quy mô toàn cầu về quản trị AI là yêu cầu bức thiết trong giai đoạn tới.

Hướng tới một nền tư pháp số vì dân

Nhấn mạnh năm 2025 là năm cuối triển khai các nhiệm vụ về ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, phát triển Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số giai đoạn 2021-2025, Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Hải Ninh yêu cầu Bộ Tư pháp tập trung nguồn lực hoàn thành các mục tiêu cơ bản của Chính phủ về chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin giai đoạn 2021-2025; đồng thời, chuẩn bị các điều kiện để xây dựng kế hoạch ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số giai đoạn sắp tới 2026-2030.

Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Hải Ninh yêu cầu Bộ Tư pháp tập trung nguồn lực hoàn thành các mục tiêu cơ bản của Chính phủ về chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin giai đoạn 2021-2025. (Ảnh: TL)

Để triển khai đồng bộ, hiệu quả hoạt động chuyển đổi số của bộ, ngành tư pháp trong năm 2025 và giai đoạn 2026-2030; khắc phục được hạn chế, bất cập trong triển khai thực hiện ứng dụng công nghệ thông tin thời giai đoạn vừa qua - nhất là những tồn tại mang tính chủ quan, Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Hải Ninh đề nghị lãnh đạo các đơn vị thuộc Bộ quán triệt sâu rộng tới tất các cán bộ, công chức, viên chức của đơn vị về tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm: "Người đứng đầu cấp ủy đảng, chính quyền, cơ quan... phải nhận thức đầy đủ, thống nhất, có trách nhiệm và quyết tâm thực hiện quá trình chuyển đổi số". Đồng thời, Thủ trưởng các đơn vị phải thống nhất nhận thức về vai trò và yêu cầu của công tác chuyển đổi số là nhiệm vụ chính trị và phải chịu trách nhiệm về kết quả chuyển đổi số trong đơn vị, lĩnh vực mình phụ trách.

Sự hài lòng của người dân chính là thước đo hiệu quả công việc của bộ, ngành tư pháp. (Ảnh: TL)

Với quyết tâm thực hiện chuyển đổi số toàn diện, sâu rộng, thực chất và hiệu quả, Bộ trưởng cũng yêu cầu khẩn trương đề xuất những dự án mới, dựa trên tinh thần Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới và Nghị quyết số 197/2025/QH15 của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá trong xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật.

Một trong những định hướng then chốt được Bộ trưởng nêu rõ là tập trung xây dựng Đề án cơ sở dữ liệu lớn về pháp luật do Cục Công nghệ thông tin làm chủ đầu tư, được nêu rõ trong Nghị quyết 197 của Quốc hội. Đây sẽ là nền tảng hạ tầng số lõi, kết nối và tích hợp dữ liệu từ tất cả các lĩnh vực quản lý ngành, phục vụ điều hành, hoạch định chính sách và cung cấp dịch vụ công.

Thực tế cho thấy, chuyển đổi số trong bộ, ngành tư pháp không chỉ là sự thay đổi về công nghệ, mà là bước chuyển toàn diện về tư duy, cách làm và mục tiêu phục vụ. Tuy hành trình phía trước vẫn còn không ít thách thức, nhưng với sự vào cuộc quyết liệt, tinh thần đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số sẽ không chỉ là đích đến, mà là động lực mạnh mẽ thúc đẩy toàn ngành tư pháp phát triển bền vững, đồng hành cùng người dân và doanh nghiệp trên con đường xây dựng Nhà nước pháp quyền, Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số.

THU HẰNG - HƯƠNG NGUYÊN