Áp thuế tiêu thụ đặc biệt nước giải khát có đường: Cần đánh giá tác động nhiều chiều

Đề nghị xem xét lại toàn diện về đề xuất

Đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung - Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Phúc - đề nghị Ban soạn thảo Dự án Luật xem xét lại một cách toàn diện về đề xuất bổ sung mặt hàng nước giải khát có đường theo Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) có hàm lượng đường trên 5g/100ml vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB). Vì hiện nay, đề xuất này còn nhiều ý kiến trái chiều từ các cơ quan quản lý nhà nước, cộng đồng doanh nghiệp, các chuyên gia cũng như người tiêu dùng.

Đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung - Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Phúc. Ảnh: ST

Bà Thái Quỳnh Mai Dung cho rằng, việc tăng thuế đối với nước giải khát có đường có thể sẽ không làm trẻ em ở khu vực thành thị giảm tiêu thụ sản phẩm này vì sự chênh lệch về giá thành trước và sau khi áp thuế so với thu nhập bình quân đầu người ở khu vực thành thị là không đáng kể. Thế nhưng, đối với khu vực vùng sâu, vùng xa hay ở khu vực dân tộc thiểu số, việc tăng giá dù không đáng kể cũng sẽ khiến trẻ em ở đây vốn đã ít có cơ hội được uống nước giải khát sẽ càng khó tiếp cận các mặt hàng này hơn.

Mặt khác, theo báo cáo đánh giá tác động kinh tế của TTĐB đối với nước giải khát có đường do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương thực hiện và công bố vào tháng 10 vừa qua, nếu áp mức thuế TTĐB 10% đối với nước giải khát thì thu ngân sách từ năm thứ hai trở đi mỗi năm sẽ giảm khoảng 4.978 tỷ đồng từ thuế gián thu, chưa kể đến mức giảm tương ứng từ thuế trực thu.

Ngoài ra, Báo cáo cũng chỉ ra rằng, chính sách thuế này sẽ không chỉ tác động trực tiếp lên ngành đồ uống mà còn tác động lan tỏa tới 25 ngành trong nền kinh tế và dẫn đến sụt giảm GDP gần 0,5% GDP, tương ứng 42.570 tỷ đồng. Do vậy, Viện quản lý kinh tế Trung ương đề xuất chưa áp dụng thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường.

Về kinh nghiệm quốc tế, theo Báo cáo đánh giá tác động của cơ quan soạn thảo, hiện nay, đã có ít nhất 107 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới áp dụng thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường.

Tuy nhiên, một báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho biết thêm rằng, một nửa trong số các quốc gia này cũng áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với cả nước uống, mặc dù nước uống là mặt hàng được WHO khuyến khích tiêu dùng. Vì vậy, WHO cho rằng, không phải quốc gia nào cũng áp dụng chính sách thuế này vì mục đích sức khỏe mà chỉ đơn thuần là đưa tất cả các loại đồ uống vào diện chịu thuế.

Do còn nhiều ý kiến khác nhau về tính hiệu quả cả về sức khỏe và kinh tế của đề xuất bổ sung nước giải khát có đường vào diện chịu TTĐB, đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu thêm về vấn đề này và chưa đưa vào dự thảo.

Đại biểu Lê Thị Song An – Đoàn ĐBQH tỉnh Long An- cũng đề nghị Ban soạn thảo xem xét lại kỹ lưỡng chính sách áp thuế TTĐB với nước giải khát có đường. Ảnh: ST

Đồng tình với ý kiến của đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung, đại biểu Lê Thị Song An - Đoàn ĐBQH tỉnh Long An - cũng đề nghị Ban soạn thảo xem xét kỹ lưỡng chính sách này, bởi qua nghiên cứu Tờ trình và Báo cáo thẩm tra, đại biểu nhận thấy hiệu quả của việc áp thuế 10% lên nước giải khát có đường trong việc hạn chế hoặc giảm tỷ lệ béo phì chưa được nghiên cứu toàn diện.

Theo một số nghiên cứu, thực phẩm chứa đường (bao gồm cả đồ uống, bánh kẹo, kem...) cung cấp trung bình 3,6% tổng năng lượng tiêu thụ đưa vào cơ thể. Việc áp thuế này có thể chỉ giảm được một lượng rất nhỏ, khoảng từ 0,1% đến 0,2% lượng năng lượng nạp vào cơ thể.

Hơn nữa, chính sách thuế này có thể thiếu công bằng khi chỉ nhằm vào các sản phẩm đồ uống đóng chai sẵn, trong khi các loại đồ uống pha chế tại chỗ như cà phê, trà sữa, nước mía, trà chanh... rất khó bị đánh thuế do không thể xác định chính xác hàm lượng đường… Điều này sẽ dẫn đến bất lợi cho các doanh nghiệp sản xuất đồ uống trong nước, đặc biệt là các doanh nghiệp thuần Việt. Trong khi đó, với công nghệ hiện đại và có tiềm năng về tài chính, các tập đoàn nước ngoài có lợi thế về kinh nghiệm và công nghệ trong việc chuyển đổi sang sản xuất đồ uống không đường nhưng vẫn giữ được độ ngọt.

Do đó, đại biểu Lê Thị Song An đề nghị Ban soạn thảo đánh giá kỹ lưỡng tác động, các biện pháp thực hiện, cũng như lộ trình phù hợp cho chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường, đảm bảo tính khả thi và công bằng, đồng thời hỗ trợ sự phát triển của doanh nghiệp trong nước.

Đánh thuế đường chưa chắc giúp giảm tỷ lệ người thừa cân béo phì

Từ góc độ y tế, PGS,TS. Nguyễn Thị Lâm - nguyên Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Việt Nam, nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng thừa cân béo phì ở trẻ, bao gồm: khẩu phần ăn và dinh dưỡng không cân bằng các chất, hoạt động thể lực kém, yếu tố di truyền, yếu tố kinh tế - xã hội, ngủ ít, suy dinh dưỡng thấp còi lúc nhỏ.

Nghiên cứu của Viện Dinh dưỡng Quốc gia chỉ ra, tỷ lệ thừa cân béo phì không tương ứng với mức độ tiêu thụ nước ngọt thường xuyên. Theo đó, ở thành thị, tỷ lệ thừa cân béo phì là 41,9%, trong khi tiêu thụ nước ngọt là 16,1% và tiêu thụ bánh kẹo là 51,1%. Ở nông thôn, tỷ lệ thừa cân béo phì 17,8%, trong khi tiêu thụ nước ngọt là 21,6% và tiêu thụ bánh kẹo là 56,4%.

Từ thống kê đó, bà Lâm cho rằng, nếu chỉ áp thuế TTĐB để giảm tiêu thụ nước giải khát có đường thì không giải quyết thừa cân béo phì và các bệnh không lây nhiễm (huyết áp, tim mạch, ung thư, đái tháo đường…).

Hiện chưa có đủ cơ sở để khẳng định việc đánh thuế đường sẽ giúp tỷ lệ người mắc bệnh thừa cân béo phì giảm xuống. Ảnh: ST

Chia sẻ về vấn đề này, TS. Cấn Văn Lực - chuyên gia kinh tế - cho biết: Số liệu trên quy mô toàn cầu về tỷ lệ người thừa cân béo phì tại thời điểm năm 2016 và 2024 của Liên đoàn Bệnh béo phì Thế giới (WOF) cho thấy, việc đánh thuế đường chưa chắc giúp tỷ lệ người mắc bệnh thừa cân béo phì giảm xuống.

Cụ thể, vẫn có trên 20 quốc gia với tỷ lệ người thừa cân béo phì tăng trong giai đoạn 2016 - 2024 dù đã đánh thuế đường nhiều năm.

Ví dụ, Mỹ đánh thuế đường từ năm 2016, tỷ lệ thừa cân béo phì tăng từ 42,1% lên 42,7%, cao thứ 5 thế giới; Brunei đánh thuế đường từ năm 2017, tỷ lệ thừa cân béo phì tăng từ 14,1% lên 23,2%, đứng thứ 24 thế giới…

Trong khi đó, cùng giai đoạn, có 65 quốc gia dù chưa bao giờ đánh thuế đường, nhưng tỷ lệ người thừa cân béo phì lại giảm. Chẳng hạn, Trung Quốc giảm từ 6,2% còn 6,1%; Indonesia giảm từ 6,9% còn 6,1%...

Đáng chú ý, Nhật Bản không đánh thuế đường nhưng tỷ lệ người thừa cân béo phì luôn giữ ổn định trong 9 năm qua, ở mức 4,3% và nằm trong nhóm thấp nhất thế giới.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Đỗ Thái Vương - Trưởng Tiểu ban Nước giải khát thuộc Hiệp hội Bia-Rượu-Nước giải khát Việt Nam (VBA) đưa ra đề nghị chưa bổ sung nước giải khát theo TCVN có hàm lượng đường trên 5g/100ml vào nhóm đối tượng chịu thuế TTĐB.

Ông Vương lý giải, thực tế chưa có nghiên cứu, đánh giá đầy đủ và toàn diện tác động của sắc thuế đối với các đối tượng trực tiếp và gián tiếp về mặt kinh tế, xã hội. Đây là ý kiến nhất quán của ngành nước giải khát trong các văn bản góp ý về Dự thảo Luật Thuế TTĐB (sửa đổi) gửi tới bộ, ngành liên quan.

Việc căn cứ theo TCVN để xác định đối tượng chịu TTĐB theo quy định tại điểm L khoản 1 Điều 2 của Dự thảo Luật là chưa đầy đủ và toàn diện, vì TCVN không phải là cơ sở trong công tác xây dựng pháp luật. Trong khi đó, bản thân TCVN đang bao gồm cả các đồ uống có lợi cho sức khỏe, nước uống thể thao, dự kiến bị áp thuế, trong khi các loại đồ uống và thực phẩm khác chứa lượng đường thậm chí còn cao hơn lại không thuộc đối tượng chịu thuế TTĐB. Điều này dẫn đến tình trạng phân biệt đối xử và không công bằng trong việc xây dựng các quy định về pháp luật của Nhà nước - ông Vương cho biết thêm./.

Nguyễn Duyên