'4 anh em siêu nhân' đứng sau cơn sốt AI

Dù sử dụng ChatGPT hay các công cụ tương tự, người dùng đang giúp các công ty độc quyền giàu hơn.

Hầu hết hệ thống phía sau phần mềm AI tạo sinh sử dụng chip từ Nvidia. Bản thân Nvidia dựa vào 3 đối tác: TSMC (có trụ sở tại Đài Loan), SK Hynix (Hàn Quốc), và ASML (Hà Lan). Mỗi nhà cung cấp có vị thế thị trường được củng cố tương tự Nvidia, thậm chí vững chắc hơn.

Giữa tháng 3, tổng vốn hóa thị trường của Nvidia và 3 đối tác đạt hơn 4.000 tỷ USD. Trong bối cảnh sự bùng nổ AI còn nhiều biến động, Nvidia, TSMC hay ASML vẫn đối mặt nhiều thách thức, từ đối thủ cạnh tranh đến sự giám sát của các cơ quan chống độc quyền.

Vai trò của Nvidia, TSMC...

Trong nhiều thập kỷ, Nvidia nổi tiếng nhờ bộ xử lý đồ họa (GPU) chơi game. GPU sử dụng kỹ thuật điện toán song song (parallel computing), cho phép xử lý nhiều phép tính cùng lúc nhanh hơn máy tính truyền thống.

Hơn 10 năm trước, một số nhà nghiên cứu phát hiện GPU chơi game rất phù hợp để đào tạo thuật toán học sâu (deep learning), nền tảng cho những công cụ như ChatGPT ngày nay.

Jensen Huang, CEO Nvidia đặt niềm tin vào nghiên cứu. Ông cung cấp lô chip trị giá 129.000 USD cho startup phi lợi nhuận OpenAI, khi đó còn là phòng thí nghiệm nhỏ.

Vai trò của 4 công ty quan trọng nhờ "cơn sốt" AI. Ảnh: Bloomberg.

Nvidia xây dựng thư viện mã để lập trình bằng GPU, có tên Compute Unified Device Architecture (CUDA). Do kỹ sư quá quen thuộc với CUDA, những dòng chip đến từ đối thủ như Google, Intel thậm chí không thể theo kịp.

Để hoạt động hiệu quả, GPU Nvidia cần chip nhớ hiệu suất cao. Nvidia lựa chọn SK Hynix, công ty kiểm soát khoảng 80% thị trường bộ nhớ băng thông cao (HBM). Năm 2019, SK Hynix phát triển kỹ thuật đóng gói chip nhớ chuyên xử lý AI không quá nhiệt, điều mà đối thủ Samsung vẫn chưa bắt kịp.

Nvidia thiết kế GPU nhưng không trực tiếp sản xuất mà thuê đối tác như TSMC. Công ty trụ sở tại Đài Loan có nhiều năm làm việc với Apple, liên tục cải tiến quy trình sản xuất bán dẫn. Năm 2024, TSMC tuyên bố sản xuất 99% bộ tăng tốc AI (AI accelerator) trên thế giới.

Tuy nhiên, con số 99% không phải vị thế độc quyền lớn nhất. Thay vào đó, ASML (Hà Lan) mới là cái tên nổi bật. Đây là công ty duy nhất trên thế giới tạo ra cỗ máy sản xuất chip tiên tiến nhất hiện nay. TSMC hay các hãng chip dựa vào thiết bị này để sản xuất chất bán dẫn theo đơn hàng.

Tất nhiên, các công ty phản đối quan điểm rằng họ độc quyền. Trả lời phỏng vấn, phát ngôn viên Nvidia nhấn mạnh họ phải cạnh tranh với “nhà cung cấp thương mại”, nhà cung cấp dịch vụ điện toán đám mây và công ty AI. Trong khi đó, TSMC, SK Hynix và ASML từ chối bình luận.

Họ có thực sự độc quyền?

Xét về thị phần, có thể xem các công ty này “độc quyền”. Con số có thể khác nhau tùy lĩnh vực, song thị phần lớn hơn 70% thường được xem là độc quyền nếu tồn tại rào cản khiến đối thủ khó gia nhập thị trường.

Tuy nhiên, việc công ty thể hiện tính độc quyền trong kinh doanh lại là câu chuyện khác. Họ thường tận dụng vị thế thống trị cho nhiều mục đích, chẳng hạn như tính giá cao hơn.

Hiện tại, giá GPU của Nvidia tăng vọt lên hơn 90.000 USD. SK Hynix cùng các công ty linh kiện có thể tăng giá cung cấp, chủ yếu do khách hàng không có (hoặc rất ít) lựa chọn thay thế.

Jensen Huang tại sự kiện Nvidia ngày 18/3. Ảnh: Bloomberg.

Biên lợi nhuận gộp của Nvidia (tỷ lệ doanh thu còn lại sau khi trừ chi phí sản xuất) hiện tại khoảng 70%, cao hơn đáng kể so với nhiều đối thủ như AMD (khoảng 50%).

Về lý thuyết, các công ty phải mua chip đắt tiền hơn, sau đó chuyển chi phí cho người dùng bằng cách tăng giá dịch vụ AI. Hiện tại, điều đó vẫn chưa xảy ra trên diện rộng.

Phần lớn sản lượng chip Nvidia (ước tính chiếm 41% doanh thu) cung cấp cho 4 công ty: Microsoft, Google, Amazon và Meta. Các công ty đều thừa nhận không đủ GPU để đáp ứng nhu cầu. Những khoản đầu tư trước đây cũng chưa mang về nhiều lợi nhuận.

Điều đó không có nghĩa mọi khách hàng Nvidia đang hài lòng. Nhiều công ty đang thiết kế chip AI để bớt phụ thuộc vào Nvidia, chẳng hạn như Amazon, Microsoft, Meta, kể cả OpenAI.

Nvidia có thể độc quyền bao lâu?

Trong lịch sử, các công ty công nghệ độc quyền có xu hướng tồn tại lâu dài. International Business Machines (IBM) thống trị sản xuất thẻ đục lỗ cho máy tính lâu đến nỗi chính phủ Mỹ đệ đơn kiện chống độc quyền vào các năm 1932, 1952.

Khi máy tính hiệu suất cao (mainframe computer) ra đời, IBM lại bị điều tra độc quyền vào năm 1967. Đến thời đại máy tính cá nhân (PC) bùng nổ những năm 1980, hầu hết sử dụng CPU Intel Pentium và hệ điều hành Microsoft Windows. Liên minh “Wintel” khi đó vẫn thống trị thị trường ngày nay.

Tiếp theo, Google đứng đầu thị trường tìm kiếm trực tuyến dù đã hơn 20 năm. Bản thân Google và Apple trong hơn một thập kỷ cùng nhau thống trị thị trường hệ điều hành smartphone.

Một nhà máy của SK Hynix tại Hàn Quốc. Ảnh: Bloomberg.

Những người dành hàng chục năm nghiên cứu về độc quyền công nghệ thừa nhận các công ty rất khó lật đổ. Trong một số trường hợp, thị trường cần có quy định chặt chẽ, đối thủ trỗi dậy mạnh mẽ để kiềm chế các công ty độc quyền.

Randal Picker, giáo sư tại Trường Luật Đại học Chicago, nhắc lại khi chính phủ Mỹ kiềm chế Microsoft cũng là lúc Apple và Google chiếm thế thượng phong. Với IBM, dù thoát khỏi các vụ kiện chống độc quyền, sai lầm trong chiến lược chip PC khiến công ty tự đánh mất thị phần vào tay Microsoft, Intel.

Trong những trường hợp khác, chính sự đổi mới đã đẩy công ty độc quyền xuống dốc. Ví dụ, BlackBerry, Nokia được xem là “ông lớn” ngành di động trước khi Steve Jobs giới thiệu iPhone. Microsoft cũng mất đi vị thế trên thị trường máy tính.

Để so sánh, Nvidia mới độc quyền thị trường khoảng 3 năm. Tuy nhiên, tốc độ phát triển lĩnh vực AI đang rất nhanh. Điều này tạo cơ hội cho đối thủ vươn lên, nhưng cũng khiến cơ quan quản lý khó khăn trong tìm bằng chứng chống cạnh tranh.

“Đây là lĩnh vực đang phát triển rất nhanh, và thậm chí nhanh hơn trong thời đại hiện nay”, Laura Phillips-Sawyer, PGS Khoa Luật tại Đại học Georgia, cho biết.

Nhân viên lắp ráp máy in thạch bản Twinscan XT1000 tại nhà máy ASML. Ảnh: Bloomberg.

Không chỉ Nvidia, các đối tác như SK Hynix đang chứng kiến cạnh tranh khốc liệt trong lĩnh vực chip nhớ. Kể cả TSMC cần chú ý đến chiến lược của tân CEO Intel Lip-Bu Tan, biến Intel thành "cứ điểm" sản xuất chip cho khách hàng.

Trong số 4 công ty, chỉ có ASML nhiều khả năng giữ thế độc quyền khi chưa có công ty khác tạo ra máy sản xuất chip ngang bằng.

Rủi ro DeepSeek và cơ quan quản lý

Nvidia vừa đối diện cú sốc vào tháng 1, khi startup DeepSeek của Trung Quốc ra mắt mô hình AI cạnh tranh với chi phí thấp hơn. Tuyên bố này khiến vốn hóa Nvidia giảm gần 600 tỷ USD trong một ngày, dù nhanh chóng tăng trở lại sau đó.

Tuy chưa bị đe dọa ngay lập tức, DeepSeek vẫn mang đến nguy cơ tiềm tàng. Công ty Trung Quốc đã chỉnh sửa một lệnh trong phần mềm PTX của Nvidia để tối ưu quy trình phát triển tốt hơn. Với một số nhà phân tích, điều này cho thấy DeepSeek có thể thực sự không dùng chip Nvidia mới nhất để tạo ra mô hình cạnh tranh.

Logo trước trụ sở Nvidia tại Santa Clara, California. Ảnh: Bloomberg.

Theo Bloomberg, vị thế và hoạt động hiện tại của Nvidia chưa đủ để cơ quan chống độc quyền khởi kiện hay buộc tội.

Năm ngoái, Bộ Tư pháp Mỹ chỉ điều tra khả năng cạnh tranh không lành mạnh, với việc liệu Nvidia có chiết khấu cho khách hàng mua hệ thống số lượng lớn hay không. Cơ quan này cũng đặt câu hỏi về thương vụ mua lại Run:AI, công ty Israel chuyên sản xuất phần mềm quản lý chip AI.

Daniel Hanley, nhà phân tích của Viện Thị trường Mở, cho biết thỏa thuận mua lại Run:AI là động thái độc quyền quen thuộc. Bằng cách tạo ra dịch vụ giúp GPU hoạt động hiệu quả hơn, Nvidia có thể thu hút khách hàng từ bỏ đối thủ.

Về phía Nvidia, công ty này cho biết phân bổ nguồn cung dựa trên khả năng tận dụng kịp thời của khách hàng. Với thương vụ Run:AI, công ty cho biết sẽ sớm mở mã nguồn và phát hành phần mềm miễn phí. Thỏa thuận cũng được chấp nhận tại Mỹ và châu Âu, những nơi có quy định chặt chẽ về chống độc quyền.

Phúc Thịnh

Theo Bloomberg