Xuất khẩu rau quả năm 2025: Thích ứng để cán đích 8 tỷ USD

Chế biến trái cây xuất khẩu của một doanh nghiệp tại Đông Nam Bộ. Ảnh: Quốc Định.

Dấu hiệu giảm tốc

Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit), trong tháng 1/2025, kim ngạch xuất khẩu rau quả đạt 416 triệu USD, giảm 11,3% so với tháng trước và giảm 5,2% so với cùng kỳ năm ngoái. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc Mỹ, EU và Đài Loan (Trung Quốc) siết chặt kiểm tra dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Trong khi đó, nhu cầu từ Trung Quốc suy giảm do các quy định kiểm dịch nghiêm ngặt hơn, gây ảnh hưởng nặng nề đến ngành rau quả. Thêm vào đó, gián đoạn logistics và chi phí vận chuyển tăng cao cũng khiến các doanh nghiệp xuất khẩu khó hoàn thành các đơn hàng đúng thời hạn. Đơn cử như sầu riêng, ngay từ đầu năm, Trung Quốc (thị trường tiêu thụ chính của sầu riêng Việt Nam) đã áp dụng quy định kiểm dịch vàng O, ngoài giấy kiểm định Cadimi như trước đây.

Quy định này xuất phát từ việc phát hiện dư lượng hóa chất vàng O trong các lô sầu riêng nhập khẩu từ Thái Lan. Từ đó dẫn đến tình trạng hàng loạt lô hàng bị ách tắc tại cửa khẩu hoặc buộc phải bán với giá thấp. Hệ quả là giá sầu riêng trong nước rớt mạnh, từ mức 230.000 đồng/kg trong mùa trái vụ năm trước xuống còn khoảng 90.000 đồng/kg trong tháng đầu năm 2025. Tình trạng này kéo dài từ ngày 17/1 đến hết tháng 1/2025 mới kết thúc khi nhiều xe xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc được thông quan bình thường ngay khi các doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu giấy chứng nhận kiểm định chất vàng O.

Liên quan đến vấn đề kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm, trước đó, giữa tháng 1/2025, Cục Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết, cơ quan này đã nhận được cảnh báo đối với lô hàng trái cây tươi (sầu riêng và mít) xuất khẩu từ Việt Nam không tuân thủ yêu cầu về kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm của các nước nhập khẩu, đặc biệt là của Tổng cục Hải quan Trung Quốc. Để kiểm soát tình trạng này, Cục Bảo vệ thực vật yêu cầu các địa phương và các đơn vị liên quan tăng cường kiểm tra, giám sát các vùng trồng và cơ sở đóng gói xuất khẩu. Nhất là cần xây dựng kế hoạch và tổ chức giám sát an toàn thực phẩm, tiêu chuẩn chất lượng trái cây xuất khẩu tại các cơ sở đã được cấp mã số. Các cơ sở không tuân thủ quy định sẽ bị tạm dừng mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói.

Ngành rau quả nỗ lực để đạt mục tiêu xuất khẩu 8 tỷ USD năm 2025. Ảnh: Đức Anh.

"Tình trạng này nếu không được kiểm soát tốt sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín và thương hiệu nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế, có nguy cơ cao sẽ đánh mất thị phần" - ông Nguyễn Quang Hiếu - Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật nhấn mạnh.
Không chỉ Trung Quốc, các thị trường xuất khẩu khác cũng đang nâng cao tiêu chuẩn nhập khẩu trái cây. Mỹ đã cấm 7 hoạt chất thuốc bảo vệ thực vật và yêu cầu mã số vùng trồng, mã số đóng gói phải được Bộ Nông nghiệp Mỹ cấp. Mới đây, Văn phòng Thông báo và Điểm hỏi đáp Quốc gia về vệ sinh dịch tễ và kiểm dịch động thực vật (Văn phòng SPS Việt Nam) đã có thông báo gửi Cục Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) và Hiệp hội Rau quả Việt Nam liên quan đến việc sửa đổi Quy định (EU) 2019/1793 về tạm thời tăng cường kiểm soát chính thức và các biện pháp khẩn cấp quản lý việc đưa một số hàng hóa nhất định từ một số nước thứ ba vào các nước châu Âu. Theo đó, với quả sầu riêng của Việt Nam, các nước châu Âu tạm thời tăng tần suất kiểm tra tại biên giới từ 10% lên 20%.

Trước những yêu cầu khắt khe từ các thị trường, ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam đưa ra cảnh báo, nếu không tháo gỡ nhanh các rào cản về kiểm định, mục tiêu xuất khẩu 8 tỷ USD năm nay sẽ khó đạt được.

Dự báo về tình hình xuất khẩu rau quả tháng 2/2025, ông Nguyên cho biết, kim ngạch xuất khẩu sẽ tiếp tục giảm do đã qua Tết Nguyên đán, rau quả tiêu thụ chậm hơn, điều này khiến giá thành giảm do nhu cầu cũng giảm. Dự kiến kim ngạch xuất khẩu rau quả tháng 2 đạt khoảng 300-350 triệu USD.

Kiểm soát chất lượng, mở rộng thị trường

Mặc dù đối mặt với nhiều thách thức nhưng các chuyên gia nhận định, mục tiêu xuất khẩu năm 2025 có thể đạt 8 tỷ USD và tiến đến mốc 10 tỷ USD vào năm 2027 là hoàn toàn có thể đạt được, bởi xuất khẩu rau, quả còn rất nhiều dư địa. Tuy nhiên, để duy trì tăng trưởng và đạt được các mục tiêu đề ra, chất lượng sản phẩm và việc tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn quốc tế là yếu tố then chốt.

Ông Nguyễn Đình Tùng - Tổng giám đốc Vina T&T Group cho rằng, việc Trung Quốc dựng hàng rào kỹ thuật khẩn cấp buộc các doanh nghiệp xuất khẩu phải tuân thủ để tiếp tục xuất khẩu bình thường trở lại cũng là xu thế chung của các nước về an toàn thực phẩm. Các quy định kiểm dịch thực vật sẽ ngày càng nghiêm ngặt và phía sản xuất phải đáp ứng để duy trì khả năng cạnh tranh.

Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam Nguyễn Thanh Bình cũng cho rằng, không có thị trường nào dễ tính, nên các nhà cung ứng phải thay đổi tư duy sản xuất, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe từ đối tác, chuyển hướng phát triển sản xuất xanh, bền vững, đạt chuẩn ở từng mắt xích trong chuỗi cung ứng. Theo đó, bên cạnh các sản phẩm tươi, ngành rau, quả Việt Nam cần chú trọng phát triển sản phẩm chế biến sâu, tận dụng lợi thế từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) Việt Nam đã ký kết. Ngoài sầu riêng là mặt hàng chủ lực, việc mở rộng xuất khẩu các mặt hàng khác như chanh dây, dừa tươi và các sản phẩm chế biến sẽ giúp ngành rau, quả Việt Nam không chỉ giảm thiểu rủi ro phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống, mà còn tạo ra nguồn thu nhập ổn định và lâu dài.

Số liệu từ Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) cũng chỉ ra rằng, người tiêu dùng tại các thị trường lớn hiện nay đang ngày càng ưu tiên các sản phẩm rau quả hữu cơ và chế biến sâu. Dòng sản phẩm này không chỉ đáp ứng nhu cầu về sức khỏe mà còn tạo ra cơ hội lớn cho ngành rau quả. Thị trường rau quả hữu cơ, theo dự báo, sẽ đạt giá trị 11,92 tỷ USD vào năm 2029, với tốc độ tăng trưởng kép hằng năm (CAGR) lên tới 5,9%. Đây là một xu hướng đang được thúc đẩy mạnh mẽ bởi các hoạt động nông nghiệp bền vững và sự đổi mới trong ứng dụng khoa học công nghệ.

Đối với các sản phẩm chế biến, đặc biệt là trái cây sấy khô, thị trường toàn cầu được dự đoán sẽ đạt 16,55 tỷ USD vào năm 2030, tăng trưởng với tốc độ hàng năm là 5,6%. Châu Á - Thái Bình Dương sẽ là khu vực có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất trong giai đoạn 2025-2030. Tại các quốc gia đông dân như Trung Quốc và Ấn Độ, nhu cầu đối với các sản phẩm này cũng đang tăng mạnh.

Để đạt được kim ngạch xuất khẩu 8 tỷ USD, Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho rằng, Nhà nước cần tiếp tục đổi mới cơ chế chính sách, tạo điều kiện cho ngành rau, quả tiếp tục phát triển mạnh mẽ và bền vững hơn. Cùng với đó tiếp tục đẩy mạnh đàm phán để nhiều mặt hàng rau, quả khác của Việt Nam được xuất khẩu chính ngạch vào các thị trường lớn, truyền thống và thúc đẩy mở rộng thêm các thị trường mới cho rau, quả xuất khẩu trong thời gian tới; Hỗ trợ người sản xuất xây dựng mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói, đẩy nhanh tiến độ cấp mã số để tăng năng lực xuất khẩu của ngành rau, quả Việt Nam. Thêm nữa là xây dựng và ban hành các tiêu chuẩn quốc gia đối với các loại rau, quả xuất khẩu chủ lực.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hoàng Trung:

Chất lượng sản phẩm là yếu tố then chốt

Hiện Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã yêu cầu các đơn vị chức năng tăng cường giám sát vùng trồng và cơ sở đóng gói; kiểm tra dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và kim loại nặng để bảo đảm trái cây Việt Nam đáp ứng yêu cầu về số lượng, chất lượng, xây dựng uy tín trên thị trường quốc tế. Cùng với đó, Bộ sẽ tiếp tục đàm phán mở cửa thị trường, hỗ trợ xây dựng mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói, xây dựng các tiêu chuẩn quốc gia về các mặt hàng chủ lực. Bộ cũng sẽ có những quy định chặt chẽ hơn, giúp bảo vệ những nhà sản xuất chân chính.

Khanh Lê