Xuất khẩu gạo và câu chuyện đường dài

Khó duy trì kỷ lục xuất khẩu

Vượt qua những con số ấn tượng năm 2023, xuất khẩu gạo năm 2024 lần đầu đạt khoảng 9 triệu tấn, thu về gần 5,8 tỷ USD, tăng 10,6% về lượng nhưng tăng tới 23% về giá trị. Giá gạo xuất khẩu bình quân năm 2024 cũng tăng 16,7% so với năm 2023. Đây là bước bứt phá vô cùng ấn tượng sau 35 năm kể từ khi Việt Nam bắt đầu xuất khẩu gạo. Nhờ đó, nông dân trồng lúa có thu nhập, lợi nhuận tốt.

Năm 2024, Việt Nam đứng thứ 3 thế giới về xuất khẩu gạo

Về thị trường, gạo Việt Nam đã đi khắp thế giới với khoảng 150 quốc gia, vùng lãnh thổ. Theo đó, các thị trường nhập khẩu lớn nhất là Philippines, Indonesia, Malaysia, Bờ Biển Ngà, Ghana; trong đó, Philippines tiếp tục duy trì là thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam và Việt Nam cũng là nhà cung ứng gạo hàng đầu của quốc gia này.

Tuy nhiên, tin vui đối với ngành lúa gạo không dài khi đầu năm 2025 giá lúa giảm liên tiếp khiến nông dân lo lắng, bất an. Thực trạng này một lần nữa đặt vấn đề, rất cần có những giải pháp lâu dài để phát triển bền vững ngành lúa gạo…

Cập nhật thông tin mới nhất từ Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), hiện giá gạo 5% tấm của Việt Nam tiếp tục giảm thêm 4 USD/tấn, xuống còn 413 USD/tấn. Giá gạo 25% tấm cũng giảm 3 USD/tấn về mức 387 USD/tấn. Tuy nhiên, giá gạo 100% tăng 8 USD/tấn, lên 330 USD/tấn. Theo VFA, từ tháng cuối của năm 2024 đến nay, giá gạo xuất khẩu của Việt Nam liên tục giảm.

Còn theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh An Giang, hiện Nàng Hoa 9 ở mức 9.200 đồng/kg; giá lúa IR 50404 (tươi) dao động ở mức 5.500 - 5.700 đồng/kg; lúa OM 5451 dao động ở mốc 5.800 - 6.000 đồng/kg; lúa OM 18 (tươi) dao động ở mốc 7.600 - 7.800 đồng/kg; lúa Đài Thơm 8 (tươi) dao động ở mốc 7.600 – 7.800 đồng/kg; lúa OM 380 ở mức 6.600 - 6.700 đồng/kg; lúa Nhật ở mốc 7.800 - 8.000 đồng/kg;...

Hiện nay, giá lúa ngoài thị trường khoảng 7.000 đồng/kg đối với giống Đài Thơm 8 hay Jasmine, trong khi cùng thời điểm năm ngoái là 9.000 đồng/kg, thậm chí cao hơn. Các giống lúa phân khúc thấp hơn có giá từ hơn 5.000 đến dưới 7.000 đồng/kg (tùy loại), giảm từ 1.000 - 2.000 đồng/kg so với cùng kỳ.

Giá gạo xuất khẩu giảm mạnh do tác động từ nhiều yếu tố, trong đó có việc các quốc gia nhập khẩu gạo lớn đang nghiên cứu chính sách tiết kiệm, tránh nhập khẩu gạo giá cao, thậm chí tuyên bố không mua gạo năm 2025. Theo dự báo của các doanh nghiệp, giá bán và kỷ lục về xuất khẩu gạo của Việt Nam năm 2024 khó duy trì trong năm 2025.

Câu chuyện đường dài của gạo Việt

Đông Xuân là vụ lúa lớn nhất trong năm. Từ trước Tết đến sau Tết Nguyên đán 2025 là thời điểm khu vực Đồng bằng sông Cửu Long thu hoạch lúa vụ Đông Xuân, điều này đồng nghĩa với việc sẽ có một lượng lúa tươi được thu hoạch, và nguồn cung gạo ra thị trường theo đó cũng dồi dào hơn.

Các chuyên gia trong ngành cho rằng giá lúa giảm vào thời điểm giáp Tết vừa qua là hồi chuông cảnh tỉnh về tính bền vững trong sản xuất và tiêu thụ lúa gạo. Trong bối cảnh Việt Nam đã đạt kỷ lục về xuất khẩu gạo thì cần có những chính sách đồng bộ để bảo vệ người trồng lúa. Giải quyết bài toán giá cả không chỉ là vấn đề kinh tế, mà còn là trách nhiệm xã hội, bảo đảm đời sống ổn định cho hàng triệu nông dân vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy nhận định, mặc dù sản lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam vẫn luôn đạt con số ấn tượng, trung bình từ 7-8 triệu tấn mỗi năm, tuy nhiên, giá trị gia tăng của gạo Việt còn rất hạn chế. Gạo Việt vẫn chủ yếu là xuất thô. Việc thiếu một thương hiệu gạo mạnh đã trở thành rào cản lớn trong hoạt động xuất khẩu.

Để khắc phục tình trạng này, chúng ta cần tập trung vào việc tổ chức lại sản xuất, đặc biệt là theo Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030”. Chỉ bằng cách sản xuất theo vùng, thống nhất giống và áp dụng quy trình quản lý chặt chẽ, chúng ta mới có thể tạo ra những sản phẩm gạo chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường.

Đồng quan điểm về vấn đề này, ở góc độ địa phương, ông Trần Thái Nghiêm - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn TP. Cần Thơ - cho rằng: Nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp cần liên kết để đi đường dài. Trong đó, Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030” chính là hướng đi bền vững.

Theo ông Lê Minh Hoan - Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, chạy gạo từng bữa từng là nỗi lo thường trực, nhưng giờ đây Việt Nam đã trở thành một trong những nước xuất khẩu gạo hàng đầu về sản lượng, và cả chất lượng. Gạo Việt Nam được vinh danh trong nhóm gạo ngon nhất thế giới. Đó là niềm tự hào và hãnh diện mang tầm quốc gia. Hạt gạo đã nâng cao hình ảnh, vị thế dân tộc, góp phần định vị nước ta trên bản đồ nông nghiệp thế giới.

Năm 2025 được nhận định nhiều khó khăn đối với ngành lúa gạo. Dù vậy, nhiều doanh nghiệp vẫn tỏ ra khá lạc quan bởi hiện nay thị trường đã được đa dạng hóa, mở rộng thị phần phân khúc cao cấp không chỉ ở EU mà cả với Nhật Bản, Trung Quốc và Trung Đông.

Cùng với đó, việc tập trung xuất khẩu gạo chất lượng cao không chỉ giúp khẳng định vị thế gạo Việt Nam mà còn là cơ sở để doanh nghiệp chủ động đàm phán về giá bán tương xứng với giá trị, giảm áp lực giá từ thị trường lương thực dự trữ.

Tuy nhiên, để gạo Việt không chỉ tăng giá trị mà còn nâng giá trị gấp đôi, gấp ba lần, các chuyên gia trong ngành cho rằng, việc xây dựng thương hiệu gạo là ưu tiên hàng đầu, bên cạnh đó, cần phát triển chuỗi giá trị, từ sản xuất đến tiêu thụ và tập trung vào những thị trường cao cấp.

Bài học thành công từ chính các quốc gia láng giềng như Thái Lan và Campuchia, cùng việc chuyển tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp và phát triển những sản phẩm đặc trưng, có chất lượng cao, đáp ứng được các yêu cầu khắt khe của thị trường quốc tế sẽ là cách để người trồng lúa thoát khỏi lời nguyền ‘làm lúa mãi nghèo’, ‘được mùa mất giá’, đồng thời, góp phần nâng cao hình ảnh gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Nguyễn Hạnh