Xuất bản là trung tâm của hệ tri thức trong kỷ nguyên mới

Xuất bản số hiện được xem là "mỏ vàng" toàn cầu với doanh số ước tính đạt 120 tỷ USD, mở ra dư địa tăng trưởng lớn cho các doanh nghiệp nội dung, tuy nhiên tại Việt Nam, mỏ vàng này còn chưa được khai phá. Liệu có lối đi nào tiềm năng cho ngành xuất bản số tại Việt Nam?

Sáng nay 24/6, chủ đề này đã được các chuyên gia, các nhà quản lý cùng thảo luận tại Diễn đàn Xuất bản số 2025, phiên thảo luận chủ đề Những mô hình kinh doanh mới của xuất bản trong kỷ nguyên số. Phiên thảo luận có sự tham gia của ông Nguyễn Nguyên - Cục trưởng Cục Xuất bản, ông Nguyễn Cảnh Bình - Chủ tịch Alpha Books, ông Lê Quốc Vinh - Phó chủ tịch Fonos, ông Nguyễn Thế Hùng - Giám đốc Công ty TNHH Điện tử Aki, ông Hoàng Đình Chung - Giám đốc Trung tâm Bản quyền số (Hội Truyền thông số Việt Nam).

Phiên thảo luận chủ đề Những mô hình kinh doanh mới của xuất bản trong kỷ nguyên số tại Diễn đàn Xuất bản số 2025. Ảnh: Diễn đàn Xuất bản số 2025.

Từ sản phẩm sách đơn lẻ tới hệ sinh thái nội dung

Hiện nay, xu thế chung của ngành xuất bản toàn cầu là đa dạng hóa. Bên cạnh sách in truyền thống, nội dung xuất bản có thể là ebook, audiobook, web novel, mô hình thuê bao. Năm 2024, sách in chỉ còn chiếm 70% thị phần ngành xuất bản thế giới, 30% thị phần thuộc về ebook, audiobook và thị phần mới này được dự đoán ngày càng tăng nhanh.

Ông Nguyễn Cảnh Bình cho rằng đa dạng hóa chính là một trong 5 đặc trưng cốt lõi của xuất bản hiện đại. Từ một “nội dung lõi” là một cuốn sách, xuất bản hiện đại có thể ứng dụng công nghệ để tái cấu trúc nội dung và tổ chức lại nội dung một cách linh hoạt, từ đó sản xuất đa dạng nội dung dẫn xuất (hoặc còn gọi là nội dung phái sinh) trên đa nền tảng với chi phí rẻ. Các sản phẩm phái sinh gần nhất có thể kể tới là các dạng nội dung tóm tắt như bizsum, flashcard, tiếp đó tới ebook audiobook, video, podcast… xa hơn là phát triển thành khóa học, xa hơn nữa là phát triển cộng đồng.

Đặc điểm này sẽ khiến hành trình học tập của người học được “cách mạng hóa”, biến đổi một sản phẩm sách in đơn lẻ thành một hệ sinh thái tri thức. Đặc biệt, cũng nhờ công nghệ, hệ sinh thái này được cá nhân hóa dựa trên dữ liệu người dùng như nội dung tìm kiếm, thời gian đọc, trang dừng lại, ghi chú... Hệ sinh thái này có tương tác và cập nhật liên tục, có sức lan tỏa và tác động mạnh mẽ hơn nhiều lần nội dung ban đầu.

Ông Nguyễn Cảnh Bình cho rằng xuất bản hiện đại có thể biến nội dung trong sách trở thành một hệ sinh thái. Ảnh: Diễn đàn Xuất bản số 2025.

Ông Nguyễn Cảnh Bình gọi đây là quy trình quản lý vòng đời của sản phẩm nội dung. Từ một nội dung gốc trên sách giấy, trên 10 sản phẩm dẫn xuất sẽ được tái sinh trên đa nền tảng, tiếp cận số độc giả nhiều hơn hàng chục lần. Ông Lê Quốc Vinh cũng đồng tình với ý kiến này, cho rằng việc đa dạng hóa nội dung sẽ giúp tri thức tiếp cận được cả những người vốn không yêu việc đọc. Nếu ngại đọc cuốn sách dày 800 trang, từ nay bạn đọc có thể chọn rất nhiều các hình thức nội dung phái sinh phù hợp hơn.

Cuốn sách Chiến lược đại dương xanh đã được Alpha Books ứng dụng thành công mô hình vòng đời nội dung này. Từ cuốn sách gốc nổi tiếng nhưng dày tới 600 trang với nhiều thuật ngữ, bài học từ phương Tây, Alpha Books đã tái sinh nội dung này thành nhiều nội dung, từ flashcard, bizsum, ebook, video microlearning, tới khóa học lãnh đạo thực chiến trong 60 phút. Các nội dung này không chỉ trích từ trong sách, mà còn bổ sung kiến thức phù hợp bối cảnh Việt Nam.

Ngoài nội dung phái sinh từ sách in, nội dung số cũng có thể trở thành nội dung lõi của xuất bản hiện đại. Theo ông Lê Quốc Vinh, nền tảng Fonos không chỉ cung cấp sách nói mà còn tự sản xuất Podcourse và các nội dung độc quyền khác. Các nội dung này là hướng đi mới của Fonos, hiện đang nhận được hưởng ứng tích cực từ khán giả trên nền tảng.

Hơn thế, xuất bản số có tiềm năng mở rộng tới hợp tác đa ngành. Trên thế giới, Nhà xuất bản Penguine Books đã bắt tay với Coursera để tạo ra các nội dung học tập trực tuyến. Tiềm năng này tiếp tục mở rộng quy mô thị trường của ngành xuất bản, từ đó thu hút nhiều khách hàng mới.

Có thể kết luận, khi xuất bản bắt tay với công nghệ, từ một nội dung đơn lẻ, các nhà xuất bản có tiềm lực tạo ra một hệ sinh thái nội dung khổng lồ. Tri thức trở thành “sản phẩm hàng hóa” có đủ loại đáp ứng đủ mọi nhu cầu của thị trường. Hệ sinh thái này cũng có lợi cho tất cả các bên tham gia thị trường: nhà xuất bản mở rộng thị trường, tăng doanh thu; khách hàng có khả năng tiếp cận tri thức phù hợp, giá rẻ, hữu dụng.

Xây dựng kho tri thức số - “trục cao tốc” tri thức cho người Việt

Tại phiên thảo luận, các chuyên gia đồng tình cần hoàn thiện một kho tri thức số Việt để tri thức được lan tỏa rộng hơn. Tri thức càng được trao đổi nhanh và nhiều, tri thức mới càng được sản xuất nhanh và nhiều hơn. Ông Nguyễn Cảnh Bình nhấn mạnh kho tri thức số này là “trục cao tốc” cho hành trình xây dựng tri thức Việt.

Ông Nguyễn Nguyên cũng ủng hộ kiến nghị này. Ông cho rằng ngành xuất bản có vai trò trung tâm trong quá trình phát triển ngành công nghiệp văn hóa tại Việt Nam, vì nhiều nội dung từ ngành xuất bản sẽ là gốc rễ cho các sản phẩm văn hóa khác. Tuy nhiên, để làm được này, nhất thiết cần xây dựng cơ chế bảo vệ bản quyền.

Hiện nay, vấn đề bản quyền số là một vấn đề còn rất nhức nhối. Ông Hoàng Đình Chung nhận định vi phạm bản quyền số có thể coi là một vấn nạn hàng giả, hàng lậu online, tuy nhiên tính toán mức độ thiệt hại trên môi trường số khó hơn nhiều, quy trình giải quyết cũng lâu hơn. Trước khó khăn này, ông Lê Quốc Vinh đề xuất có thể ứng dụng công nghệ để ngăn chặn hành vi vi phạm, tương tự như Facebook, YouTube đã dùng công nghệ để chặn các nội dung vi phạm bản quyền ngay khi người dùng vừa đăng tải.

Ông Nguyễn Minh Hồng, Chủ tịch Hội Truyền thông số Việt Nam, chia sẻ rằng hiện nay các nền tảng sơ khởi của kho tri thức số này đã có, nhưng hiện tại không có nhiều hoạt động, không được nhiều người biết tới. Ông Nguyễn Minh Hồng ghi nhận ý kiến của chuyên gia trong phiên thảo luận, đồng thời mong rằng có sự chung tay của các cơ quan, của báo chí sau diễn đàn để hệ sinh thái số được chú trọng và phát triển hơn trong thời gian tới.

Thúy Hạnh