Xem xét lộ trình và mức tăng thuế đối với ngành đồ uống

Ảnh minh họa.

Thông tin được TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách Tài chính-Tiền tệ quốc gia, chia sẻ tại Hội thảo "Hỗ trợ tăng trưởng kinh tế - Góc nhìn từ doanh nghiệp chịu thuế tiêu thụ đặc biệt" do báo Nhân dân tổ chức ngày 22/4/2025, cho thấy quy mô thị trường đồ uống Việt Nam năm 2024 đạt 15,5 tỷ USD. Trong đó, lượng bia tiêu thụ khoảng 4,4 tỷ lít (xấp xỉ năm 2023), trong khi nước giải khát đạt 4,658 tỷ lít, tăng 4,8% so với năm 2023.

DOANH NGHIỆP ĐỒ UỐNG ĐỐI MẶT NHIỀU KHÓ KHĂN

Tuy nhiên, bức tranh tài chính của ngành trong giai đoạn 2021-2023 lại cho thấy sự sụt giảm liên tục: lợi nhuận bình quân toàn ngành giảm 12% (2021), 6% (2022), 10% (2023) so với năm trước. Thu ngân sách toàn ngành cũng giảm bình quân 10%/năm. Năm 2024 ghi nhận sự tăng trưởng nhẹ trở lại với doanh thu tăng 4,8%, lợi nhuận sau thuế tăng 6,1%, nhưng theo ông Lực, được nhìn nhận là một phần do mức nền thấp của năm trước.

Còn theo ông Nguyễn Văn Việt, Chủ tịch Hiệp hội Bia-Rượu-Nước giải khát Việt Nam, tốc độ tăng trưởng của ngành bia có sự suy giảm đáng kể khi tăng thuế tiêu thụ đặc biệt năm 2016-2018 (5%/năm).

“Đại dịch Covid-19 và Nghị định 100 đã tác động mạnh đến tăng trưởng ngành bia nhưng năm 2022 đã có sự bật tăng “lò xo” do nhu cầu du lịch tăng đột biến sau dịch. Sau giai đoạn tăng “lò xo”, sản lượng sụt giảm mạnh nhưng đến năm 2024 có dấu hiệu phục hồi trở lại”, ông Việt cho hay.

Cụ thể, giai đoạn 2009-2015, tốc độ tăng trưởng bình quân của ngành bia đạt 9,76%; nhưng giai đoạn 2016-2019, khi mức thuế tiêu thụ đặc biệt tăng 5%/năm, tốc độ tăng trưởng bình quân ngành bia đã sụt giảm còn 6,85%. Giai đoạn 2016-2024, tốc độ tăng trưởng ngành bia trung bình chỉ còn 3,3%, thấp hơn tốc độ tăng trưởng GDP cùng giai đoạn.

Đáng chú ý, trong giai đoạn 2016-2018, giai đoạn tăng thuế tiêu thụ đặc biệt 5%/năm, mức nộp ngân sách nhà nước từ thuế tiêu thụ đặc biệt có giảm năm đầu tiên, nhưng sau đó tăng trở lại. Giai đoạn 2019-2021, sau khi đạt mức nộp ngân sách nhà nước từ thuế tiêu thụ đặc biệt trên 42 nghìn tỷ đồng thì bắt đầu giảm do tác động của Covid-19. Từ năm 2022 đến nay, nộp ngân sách nhà nước từ thuế tiêu thụ đặc biệt đang có dấu hiệu đi xuống.

TRÁNH TĂNG THUẾ “SỐC” CHO DOANH NGHIỆP

Thuế tiêu thụ đặc biệt là công cụ điều tiết hành vi tiêu dùng, theo TS. Cấn Văn Lực, việc thiết kế không hợp lý có thể gây tác dụng ngược, khiến thị trường chính ngạch suy giảm, gia tăng hàng lậu, hàng trôi nổi và thất thu ngân sách. Việc “cào bằng” giữa các sản phẩm có độ cồn khác nhau, chưa phân biệt theo tác động tiêu dùng, có thể gây méo mó thị trường. Ngoài ra, các nghiên cứu cũng cho thấy tăng thuế quá nhanh có thể ảnh hưởng tiêu cực tới việc làm, an sinh xã hội và các ngành phụ trợ.

Từ đó, TS Cấn Văn Lực đề xuất loạt giải pháp cụ thể tránh gây tác dụng ngược trong thiết kế chính sách như cần tính toán lộ trình tăng thuế phù hợp, tránh gây “sốc” cho doanh nghiệp; áp dụng mức thuế suất khác nhau theo nồng độ cồn, hàm lượng đường; xem xét lùi thời điểm áp dụng luật (ví dụ đến 2028) để doanh nghiệp thích ứng; quan trọng nhất là tránh tận thu, cần nuôi dưỡng nguồn thu bằng cách tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển ổn định, đóng góp dài hạn.

“Việc sửa đổi Luật không nên chỉ tập trung vào tăng thu ngắn hạn mà cần hài hòa lợi ích Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng”, ông Lực khẳng định.

Hải phương án đề xuất trong Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi).

Cho rằng lộ trình đề xuất trong dự thảo tăng quá nhanh, TS Lê Duy Bình, Giám đốc điều hành Economica Việt Nam, cho rằng nguyên tắc “khoan sức dân, khoan sức doanh nghiệp, nuôi dưỡng nguồn thu” nên là ưu tiên.

“Việc tăng thuế suất cao có thể làm giảm nỗ lực đầu tư của doanh nghiệp vào sản phẩm chất lượng và thúc đẩy tiêu dùng sang rượu bia cỏ, không rõ nguồn gốc, không đạt chuẩn, hiện chiếm tới gần 63% thị trường. Điều này ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe người tiêu dùng có thu nhập thấp và khuyến khích khu vực kinh tế phi chính thức”, ông Bình nêu quan điểm.

Từ góc độ doanh nghiệp, bà Phan Minh Thủy, Trưởng phòng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), kiến nghị lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt nên thiết kế hợp lý, không gây sốc. Đối với bia, VCCI đề xuất lùi thời điểm tăng thuế đến năm 2028, sau đó mỗi 2 năm tăng 5% cho đến năm 2030. Bà cũng cảnh báo việc tăng thuế chưa chắc đạt mục tiêu điều chỉnh hành vi tiêu dùng nếu thiếu bằng chứng khoa học, thậm chí làm gia tăng hàng lậu.

TS. Nguyễn Văn Phụng, chuyên gia tư vấn chính sách thuế, cũng chỉ ra những bất cập hiện hành, như việc giảm thuế VAT từ 10% xuống 8% không áp dụng với hàng hóa chịu thuế tiêu thụ đặc biệt đang khiến doanh nghiệp chịu thiệt thòi. Ông ủng hộ việc mở rộng diện áp dụng VAT 8% cho cả hàng hóa chịu thuế tiêu thụ đặc biệt để đảm bảo công bằng và phù hợp cơ chế khấu trừ.

Đối với dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), ông đề nghị tham khảo kỹ báo cáo đánh giá tác động và ưu tiên Phương án 1 trong dự thảo so với Phương án 2, nếu chỉ lựa chọn trong khuôn khổ dự thảo.

Cùng quan điểm, đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa cũng bày tỏ sự đồng tình với những lo ngại từ chuyên gia. Ông thừa nhận Luật Phòng, chống tác hại của rượu, bia và thuế tiêu thụ đặc biệt đã tác động lớn đến sản lượng và hoạt động kinh doanh của ngành đồ uống. Ông Hòa ủng hộ Phương án 1 trong dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), nhưng cũng đề nghị xem xét Phương án 3 do Hiệp hội đề xuất để hài hòa lợi ích. Đặc biệt, với nước giải khát có đường, ông cho rằng đây không phải là yếu tố chính gây béo phì ở trẻ em và đề xuất cân nhắc chưa bổ sung mặt hàng này vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt trong dự thảo lần này.

Anh Nhi