Xây dựng vùng phát thải thấp tại quận Hoàn Kiếm: Tiền đề cho một Hà Nội xanh

Với nhiều lợi thế nhưng cũng không ít thách thức, mô hình này hứa hẹn sẽ mang lại những thay đổi tích cực cho Thủ đô và là hình mẫu cho các đô thị khác ở Việt Nam.

Giải pháp cho đô thị xanh

Vùng phát thải thấp là một khái niệm không còn xa lạ với các đô thị lớn trên thế giới. Đây là khu vực mà các phương tiện giao thông phải tuân thủ các tiêu chuẩn phát thải nghiêm ngặt nhằm giảm thiểu ô nhiễm không khí. Những TP như London của Anh hay Paris của Pháp đã áp dụng thành công mô hình này, mang lại hiệu quả rõ rệt. Tại London, sau khi triển khai LEZ, lượng khí thải CO2 từ giao thông giảm 13%, trong khi nồng độ bụi mịn PM2.5 cũng được cải thiện đáng kể, góp phần nâng cao chất lượng sống cho người dân.

Quận Hoàn Kiếm có nhiều thuận lợi để triển khai thí điểm vùng phát thải thấp. Ảnh: Phạm Hùng

Tại Việt Nam, Hà Nội đang đối mặt với tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng. Chỉ số chất lượng không khí (AQI) tại Hà Nội thường xuyên ở mức báo động, đặc biệt vào những tháng mùa Đông. Chính vì vậy, việc xây dựng các vùng phát thải thấp không chỉ là một xu hướng mà còn là giải pháp cấp thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và ứng phó với biến đổi khí hậu. TP Hà Nội sẽ dựa vào một số tiêu chí về đặc điểm dân cư - kinh tế; mức độ ô nhiễm không khí; tính khả thi về hạ tầng giao thông... để xây dựng các vùng phát thải thấp. Xét theo các tiêu chí về mật độ dân cư, hạ tầng giao thông và khả năng phục vụ của vận tải hành khách công cộng, địa bàn quận Hoàn Kiếm khu vực đủ điều kiện để xác định là vùng phát thải thấp. Lịch trình sẽ bắt đầu từ năm 2025 đến hết năm 2030.

Quận Hoàn Kiếm- quận Trung tâm của TP Hà Nội sở hữu một số lợi thế nhất định trong việc triển khai vùng phát thải thấp. Đầu tiên phải kể đến sự tồn tại của các khu vực phố đi bộ đã được thiết lập xung quanh Hồ Gươm và trong khu phố cổ. Điều này, không chỉ tạo ra một tiền lệ về việc hạn chế phương tiện cơ giới mà còn cho thấy sự chấp nhận của một bộ phận người dân và du khách, đối với việc ưu tiên không gian cho người đi bộ và các hoạt động khác.

Thứ hai, quận Hoàn Kiếm là trung tâm du lịch và dịch vụ quan trọng của Hà Nội. Việc xây dựng một môi trường trong lành hơn có thể nâng cao sức hấp dẫn của khu vực này đối với du khách, đồng thời thúc đẩy các hoạt động kinh doanh dịch vụ theo hướng bền vững hơn. Thứ ba, quận đã có sẵn một số cơ sở hạ tầng liên quan đến việc đi bộ của người dân, du khách và có thể tận dụng để triển khai các biện pháp hạn chế phương tiện, như hệ thống biển báo và lực lượng chức năng đã quen với việc điều tiết giao thông trong khu vực đi bộ.

Cuối cùng, việc đã có một bộ phận người dân và du khách quen với việc hạn chế phương tiện cá nhân, vào một số thời điểm nhất định, có thể giúp giảm bớt sự phản đối khi triển khai vùng phát thải thấp một cách rộng rãi hơn. Sự tập trung của các điểm du lịch và hoạt động thương mại tại Hoàn Kiếm có thể tạo ra động lực kinh tế mạnh mẽ cho các DN ủng hộ vùng phát thải thấp, vì một môi trường sạch đẹp hơn sẽ thu hút nhiều du khách hơn, từ đó tăng doanh thu,...

Bên cạnh những lợi thế, quận Hoàn Kiếm cũng phải đối mặt với không ít khó khăn và thách thức trong quá trình xây dựng vùng phát thải thấp. Một trong những thách thức lớn nhất là số lượng xe máy cá nhân rất lớn đang lưu thông trên địa bàn TP, bao gồm cả Hoàn Kiếm. Việc hạn chế hoặc cấm các phương tiện này, đặc biệt là những xe cũ không đáp ứng tiêu chuẩn khí thải, có thể vấp phải sự phản đối từ người dân và các hộ kinh doanh phụ thuộc vào phương tiện cá nhân cho việc đi lại và vận chuyển hàng hóa. Hơn nữa, hệ thống giao thông công cộng của Hà Nội hiện tại vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu di chuyển của người dân một cách thuận tiện và hiệu quả, đặc biệt là trong việc kết nối các khu vực khác nhau của TP với trung tâm Hoàn Kiếm. Điều này, có thể khiến người dân cảm thấy khó khăn trong việc thay đổi thói quen sử dụng phương tiện cá nhân.

Quan trọng nhất là ý thức người dân

Trao đổi xoay quanh vấn đề này, TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam nhận định, vùng phát thải thấp không phải "cây đũa thần" mà chỉ là một trong những biện pháp góp phần cải thiện ô nhiễm không khí ở Hà Nội. "Qua nghiên cứu tài liệu và kinh nghiệm trên thế giới có thể thấy kết quả của việc thực hiện các vùng phát thải thấp phụ thuộc rất nhiều vào cách triển khai. Nhưng phải nhấn mạnh rằng, việc thiết kế vùng phát thải thấp rất khó khăn, đòi hỏi phải có nhận thức đúng, thiết kế đúng và hành động đúng. Không có mô hình nào chung cho việc thực hiện các vùng phát thải thấp, mặc dù đều có mục đích chung là giảm thiểu ô nhiễm" - TS Hoàng Dương Tùng phân tích và cho rằng, trước mắt, cần xây dựng hệ thống tài liệu chi tiết để quận Hoàn Kiếm và các quận khác trong giai đoạn thí điểm có định hướng lập đề án, chứ không phải loay hoay đi tìm. Ví dụ như hỗ trợ kiểm định xe máy, hỗ trợ chuyển đổi xe máy dùng xăng sang xe điện, xây dựng các trụ sạc điện trong hai quận, giảm giá vé giao thông công cộng, phát triển các hệ thống cho thuê xe đạp, xe điện…

Ông cũng cho rằng, Hà Nội và cụ thể là quận Hoàn Kiếm có thể học hỏi được nhiều kinh nghiệm quý báu từ mô hình liên quan được thực hiện thành công tại nhiều quốc gia trên thế giới. Các TP như: London, Paris, Berlin, Seoul, Amsterdam và Brussels đã áp dụng LEZs với nhiều cách tiếp cận khác nhau và đạt được những kết quả tích cực trong việc giảm ô nhiễm không khí. Ví dụ, London đã triển khai Vùng Phát thải Siêu Thấp (ULEZ) và ghi nhận sự giảm đáng kể nồng độ NOx và PM2.5. Paris cũng đã từng bước điều chỉnh và mở rộng vùng phát thải thấp từ năm 2019.

Kinh nghiệm nổi bật từ các TP này là việc triển khai theo giai đoạn, thiết lập các tiêu chuẩn khí thải rõ ràng, kết hợp các biện pháp hạn chế với việc khuyến khích sử dụng giao thông công cộng và các phương tiện xanh, đồng thời chú trọng đến công tác truyền thông và sự tham gia của cộng đồng.

Tuy nhiên, việc học hỏi cần có sự linh hoạt và chọn lọc để đưa ra các tiêu chí cũng như giải pháp phù hợp với điều kiện cụ thể của địa phương. Hiện nay, khu vực hồ Hoàn Kiếm và phố cổ đã cấm “cứng” các loại xe tải, xe đầu kéo, xe container, xe chở khách lớn đi vào, tiếp đó vào cuối tuần còn thực hiện cấm tuyệt đối phương tiện giao thông từ xe máy, ô tô con đến xe buýt… đi vào. Do vậy khi triển khai vùng phát thải thấp, dựa vào các tiêu chí đưa ra cơ quan thực hiện chỉ cần đề xuất và lắp đặt thêm các biển báo hạn chế phương tiện theo giờ, hoặc cấm các xe không vào vùng phát thải thấp.

Nguyễn Quý