Xây dựng mô hình sử dụng đất và phân bón hợp lý cho cây lúa

Đoàn kiểm tra của Sở KH&CN kiểm tra thực tế mô hình Sử dụng đất và phân bón hợp lý cho cây lúa ở xã Hòa Định Đông (huyện Phú Hòa). Ảnh: LỆ VĂN

Đây là mô hình thuộc đề tài KH&CN cấp quốc gia “Nghiên cứu xây dựng cơ sở dữ liệu số về đất sản xuất nông nghiệp tỉnh Phú Yên” do TS Lương Đức Toàn, Viện Thổ nhưỡng nông hóa làm chủ nhiệm, với tổng kinh phí thực hiện 11,8 tỉ đồng; thời gian thực hiện dự kiến đến hết năm 2025…

Mô hình thiết thực

Cuối tháng 12/2024, Bộ KH&CN, Sở KH&CN và Viện Thổ nhưỡng nông hóa đã tổ chức xây dựng mô hình “Sử dụng đất và phân bón hợp lý cho cây lúa ở xã An Ninh Tây” với quy mô 1,5ha cho 9 hộ dân và xã Hòa Định Đông với quy mô 1,5ha, cho 12 hộ nông dân tham gia. Mô hình này sẽ triển khai trong 2 vụ lúa đông xuân và hè thu năm 2025. Theo TS Lương Đức Toàn, mô hình này ngoài xác định công thức và lượng phân bón, còn huy động nông dân tham gia ứng dụng việc khai thác cơ sở dữ liệu số phục vụ sản xuất.

Là người tham gia mô hình, ông Lê Văn Hương (xã Hòa Định Đông) cho biết, gia đình ông có khoảng 2 sào (1.000m2) trồng lúa. Những năm qua, ông thường xuyên sử dụng các loại phân bón, từ phân đơn đến NPK… chủ yếu dựa vào kinh nghiệm. “Thấy loại phân bón nào hiệu quả thì bón, không hiệu quả thì chuyển, chứ tôi cũng không biết chất lượng phân bón thế nào, ảnh hưởng đến đất ra sao”, ông Hương chia sẻ.

Khi được các chuyên gia ở Viện Thổ nhưỡng nông hóa hướng dẫn sử dụng đất và phân bón hợp lý cho cây lúa, ứng dụng KH&CN vào canh tác lúa, ông Hương và 12 hộ dân ở Hòa Định Đông rất phấn khởi. Hiện ông Hương đang chăm sóc, bón thúc đợt một cho cây lúa chuẩn bị bước vào giai đoạn đẻ nhánh. Vụ này, gia đình ông và các hộ dân thực hiện mô hình, được các chuyên gia khuyến cáo duy trì đầy đủ lượng phân bón theo quy trình kỹ thuật được hướng dẫn, từ bón lót đến giai đoạn bón thúc.

“Đầu tư cho phân bón là khoản chi phí đáng kể trong sản xuất. Vì vậy, các chuyên gia ở Viện Thổ nhưỡng nông hóa hướng dẫn cách bón phân hợp lý, khoa học và tiết kiệm nên giảm được một khoản tiền đáng kể mua phân bón cho người dân”, ông Nguyễn Bá Biểu, nông dân ở xã An Ninh Tây cho biết.

Theo TS Lương Đức Toàn, chuyện người dân sử dụng phân bón như thế nào để phù hợp điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu vẫn là bài toán với cơ quan chức năng nhiều địa phương, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Một số địa phương hướng dẫn người dân ứng dụng cơ giới hóa để san phẳng đồng ruộng tạo điều kiện cho cây lúa phát triển đồng đều nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng phân bón; cơ giới hóa trong khâu gieo sạ kết hợp với vùi phân để hạn chế việc mất đạm do bay hơi, đồng thời nghiên cứu, ứng dụng các loại phân bón chậm tan theo nhu cầu dinh dưỡng từng giai đoạn của cây lúa. Mặt khác, chính việc thâm canh quá mức, tăng vụ, bón phân không cân đối, rơm rạ không được tái sử dụng cùng với xâm nhập mặn hằng năm… khiến sản xuất lúa đứng trước rất nhiều thách thức, khiến chi phí tăng cao, nhưng hiệu quả chưa tương xứng với đầu tư.

“Thực tế sản xuất lúa tại Phú Yên cho thấy, áp lực thâm canh tăng vụ dẫn đến việc sử dụng phân bón không hợp lý, khiến chất lượng đất giảm đi, thậm chí suy thoái. Tại các vùng đất lúa ở một số địa phương, nhằm duy trì năng suất, nông dân đã tăng lượng phân bón dẫn đến lãng phí và ô nhiễm môi trường. Bên cạnh đó, cơ sở dữ liệu và phổ cập bón phân đúng trong canh tác lúa quá hạn chế, thiếu đồng bộ cơ sở dữ liệu và bón phân theo vùng chuyên biệt. Nông dân làm theo tập quán, chưa có thông tin đầy đủ, bón phân thừa, không đúng cách, vùi rơm tươi vào ruộng ngập nước, không kịp phân hủy, gây ngộ độc hữu cơ”, TS Toàn chia sẻ.

Nông dân Lê Văn Hương ở xã Hòa Định Đông (huyện Phú Hòa) tiến hành bón phân hợp lý cho cây lúa theo khuyến cáo của Viện Thổ nhưỡng nông hóa. Ảnh: LỆ VĂN

Nâng cao hiệu quả sử dụng phân bón

Theo TS Lương Đức Toàn, việc xây dựng mô hình “Sử dụng đất và phân bón hợp lý cho cây lúa ở xã An Ninh Tây và xã Hòa Định Đông” sẽ giúp người dân được cung cấp thông tin chi tiết về các đặc tính đất đai tại thửa ruộng mình đang canh tác; được khuyến cáo sử dụng phân bón khoa học theo diện tích, cây trồng và đặc điểm thổ nhưỡng, từ đó vừa giảm chi phí do đầu tư phân bón không đúng vừa nâng cao chất lượng, năng suất cây trồng, dự trù được nhu cầu sử dụng phân bón theo mùa vụ, điều tiết việc bón phân chủ động.

Bên cạnh đó, cán bộ khuyến nông sẽ có được một công cụ, địa chỉ để cung cấp thông tin và trực tiếp chỉ đạo sản xuất, khuyến cáo sử dụng phân bón cho bà con thuận lợi, nhanh chóng. Trong thời gian tới, ngành NN&PTNT và người dân trồng lúa cần tập trung tăng cường sử dụng phân hữu cơ, phân bón hiệu quả cao, phân bón lá và phụ gia ức chế các quá trình phát thải N2O, phụ gia chống ngập lụt; ưu tiên sử dụng các chất có nguồn gốc tự nhiên từ khoáng chất, thực vật; quản lý dinh dưỡng đất một cách khoa học, có các chính sách hợp lý và hài hòa về sản xuất và sử dụng phân bón…

Ông Nguyễn Văn Minh (Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh) cho rằng, cần giảm các yếu tố đầu vào không hiệu quả của quá trình canh tác lúa; giảm hàm lượng sử dụng phân bón hóa học ngày càng tăng thêm trên một đơn vị diện tích canh tác; đồng thời nâng cao độ phì nhiêu đất thông qua cải thiện các đặc tính lý, hóa, sinh học đất trong canh tác lúa và tăng cường áp dụng các giải pháp kỹ thuật công nghệ trong công tác bón phân giúp nâng cao hiệu quả sử dụng phân bón cho cây lúa. Các cơ quan chức năng, địa phương cần tuyên truyền nâng cao nhận thức, từng bước thay đổi thói quen sử dụng phân bón trên cây lúa theo hướng bảo vệ sức khỏe đất, nâng cao hiệu quả sử dụng phân bón, tăng hiệu quả kinh tế trong sản xuất và bảo vệ môi trường; cải thiện hiệu quả hàm lượng lân hữu dụng trong đất để giảm lượng sử dụng lân vô cơ trong canh tác lúa thông qua nâng cao đặc tính lý, hóa và sinh học đất…

Theo TS Lương Đức Toàn, việc cần làm ngay là canh tác lúa thông minh, bón phân cân đối giữa vô cơ và hữu cơ. Bón bổ sung loại than sinh học được sản xuất từ vỏ trấu hoặc rơm rạ, vừa duy trì được độ phì nhiêu vừa tăng thêm độ khỏe của đất trồng lúa; tăng chất lượng và mức an toàn cho hạt gạo, giảm khí thải nhà kính và thực hiện được nông nghiệp tuần hoàn, từ đó sẽ mang lại hiệu quả cho nông dân.

“Kết quả của mô hình sẽ khẳng định thêm về vai trò của KH&CN trong thực tế sản xuất nông nghiệp và đề xuất giải pháp KH&CN cho các vùng đất sản xuất nông nghiệp của tỉnh. Đồng thời, đây cũng là xu thế chuyển đổi số của ngành Nông nghiệp trong thời gian đến”, ông Dương Bình Phú, Giám đốc Sở KH&CN nhấn mạnh.

VĂN TÀI