Xác định 'tầm nhìn xanh' về khai thác bô xít

Tầm nhìn xanh trong khai khoáng là khai thác tạo nên giá trị đa tầng, không làm thay đổi không gian sống truyền thống và phục hồi môi trường sinh thái bền vững

Tiềm năng kinh tế

Theo Quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 886/QĐ-TTg ngày 18/7/2023, trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng có 34 khu vực quy hoạch bô xít, với diện tích 244.642,3 ha, trữ lượng 5,89 tỷ tấn quặng khai nguyên (chiếm 99% tổng trữ lượng bô xít của Việt Nam). Bên cạnh đó, khu vực dự trữ bô xít với diện tích 61.233 ha, tài nguyên 333,2 triệu tấn; với công suất khai thác như hiện tại, dự báo phải mất hàng trăm năm mới có thể khai thác hết trữ lượng bô xít tại Lâm Đồng.

Đặc biệt, tỉnh Đắk Nông (cũ) được định hướng xây dựng trở thành trung tâm công nghiệp bô xít - alumin - nhôm của cả nước theo chỉ đạo của Bộ Chính trị và chương trình hành động của Chính phủ; đồng thời, đặt mục tiêu hoàn thiện phương án đầu tư ít nhất 1 - 2 tổ hợp nhà máy chế biến quặng bô xít trong năm 2025.

Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và Môi trường, toàn tỉnh có 2 khu vực khai thác bô xít được cấp giấy phép khai thác với tổng diện tích 4.693,5 ha để phục vụ cho 2 nhà máy alumin, là Nhà máy Alumin Nhân Cơ và Nhà máy Alumin Tân Rai. Trong thời gian qua, tỉnh cũng kêu gọi đầu tư trong lĩnh vực khai thác chế biến khoáng sản và đang xem xét đối với các dự án chế biến bô xít tại các cụm Tổ hợp bô xít Đắk Nông 2, 3, 4, 5.

Dù là tỉnh có thế mạnh về trữ lượng bô xít, nhưng Quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 nói chung và diện tích quy hoạch bô xít nói riêng, không chỉ chồng lấn với các quy hoạch, dự án phát triển kinh tế - xã hội khác của địa phương, mà còn chồng lấn lên các khu dân cư hiện hữu, di sản văn hóa, các công trình giao thông, năng lượng, thủy lợi, đặc biệt là ảnh hưởng đến việc chuyển đổi sử dụng đất của người dân nằm trong vùng quy hoạch khoáng sản...

Phát triển khai khoáng gắn với bảo vệ môi trường

Việc sở hữu nguồn tài nguyên khoáng sản đứng thứ 2 thế giới giúp Lâm Đồng mới có cơ hội trở thành trung tâm công nghiệp khai khoáng lớn nhất Đông Nam Á, nhưng cũng đặt ra bài toán vô cùng lớn về việc bảo vệ môi trường và giữ gìn bản sắc văn hóa Tây Nguyên. Vì vậy, việc áp dụng mô hình “Kinh tế tuần hoàn và phát thải thấp” là mục tiêu cốt lõi về “tầm nhìn xanh” cho ngành công nghiệp khai khoáng này, để biến những mối nguy hại cho môi trường thành động lực phát triển bền vững cho Tây Nguyên.

Với những khó khăn, vướng mắc trong chồng lấn quy hoạch khoáng sản, UBND tỉnh đã có nhiều văn bản kiến nghị Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường xem xét điều chỉnh Quyết định số 866/QĐ-TTg ngày 18/7/2023, nhằm rà soát đưa ra khỏi quy hoạch bô xít nói riêng và quy hoạch khoáng sản nói chung những khu vực không phân bố quặng hoặc các công trình thủy lợi, đường giao thông, những công trình hiện hữu; đặc biệt là những khu dân cư hiện hữu, với diện tích khoảng 55.000 ha.

Bên cạnh đó, ứng dụng công nghệ “bùn đỏ bằng không” là thách thức lớn nhất của “tầm nhìn xanh”. Vì bùn đỏ là một chất thải rắn sinh ra từ quá trình tinh chế bô xít thành alumin có tính kiềm cực cao; hay khi khai thác bô xít sẽ ảnh hưởng đến môi trường đất và rừng, do bô xít nằm dưới lớp đất đỏ bazan phải bóc tách lớp đất mặt và thảm thực vật để khai thác, làm mất đi độ phì nhiêu của đất, mất rừng và đa dạng sinh học, cạn kiệt nguồn nước và ô nhiễm không khí...

Theo quy định tại Điều 67 Luật Bảo vệ môi trường, các dự án đầu tư khai thác khoáng sản (bao gồm các dự án khai thác quặng bô xít) phải có phương án phòng ngừa, ứng phó sự cố môi trường và thực hiện các yêu cầu về bảo vệ, cải tạo và phục hồi môi trường; trong đó, có phương án cải tạo, phục hồi môi trường và tiến hành cải tạo, phục hồi môi trường trong hoạt động khai thác khoáng sản theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường và quy định của pháp luật về khoáng sản.

Phương án cải tạo, phục hồi môi trường đối với dự án khai thác bô xít hiện nay được phê duyệt là công tác hoàn thổ, phục hồi môi trường. Tức là áp dụng phương pháp khai thác cuốn chiếu kết hợp với cải tạo, phục hồi môi trường. Lớp đất phủ bóc ở khu vực khai thác tiếp theo sẽ được đổ vào khoảng không gian đã khai thác để hoàn thổ. Như vậy, khi kết thúc khai thác bề mặt khai trường đã được đổ lớp đất màu lên trên bề mặt và địa hình khai trường, sau đó thực hiện trồng cây rừng hoặc cây công nghiệp để phục hồi môi trường tại các khu vực đã hoàn thổ.

Lê Hoa .