Xã biên giới Hiền Kiệt đổi đời từ những búp chè Tán Ma

Nhờ cây chè Tán Ma, nhiều hộ nông dân ở huyện biên giới Quan Hóa đã thoát nghèo. Ảnh: Huy Nam

Từ rừng sâu hóa “vàng xanh”

Hiền Kiệt nằm ở vùng lõi của dãy Trường Sơn Bắc, cách trung tâm tỉnh Thanh Hóa hơn 140km về phía Tây. Địa hình ở đây chủ yếu là đồi núi hiểm trở, đời sống đồng bào Mông, Thái trước đây chủ yếu dựa vào làm nương rẫy, gắn chặt với cây ngô, củ sắn, vì vậy, cuộc sống quanh năm thiếu trước hụt sau.

Cây chè shan tuyết từng mọc rải rác trên những đỉnh núi cao hơn 1.000m, nhưng nhiều năm chỉ được xem là cây rừng hoang, ít ai để ý. Ông Và Páo Súa, năm nay đã hơn 70 tuổi, là một người dân bản Tán Ma nhớ lại, Hiền Kiệt là xã biên giới duy nhất của huyện Quan Hóa có hàng nghìn héc ta rừng tự nhiên, là điều kiện thuận lợi phát triển kinh tế nông, lâm nghiệp. Ngày trước, chè mọc đầy trên rừng, trên núi nhưng không ai nghĩ đến chuyện hái về bán. Mỗi năm chỉ đến mùa lễ, Tết thì hái ít lá mang về phơi để uống, còn người dân thì vẫn đói dài. Thế rồi, bước ngoặt đến khi địa phương bắt tay vào triển khai chương trình phát triển cây dược liệu và chè shan tuyết gắn với bảo vệ rừng. Cán bộ xã, chiến sĩ Đồn Biên phòng Hiền Kiệt đã về từng bản, vận động bà con giữ rừng chè cổ, thu hái đúng cách, không chặt phá, đồng thời kết nối với các doanh nghiệp thu mua, chế biến chè chất lượng cao.

Từ những gốc chè rừng mọc hoang, bản Tán Ma giờ đây rộn ràng trong tiếng cười, tiếng dao chặt chè mỗi độ sớm mai. Hàng trăm hộ dân vào mùa thu hoạch chè, gùi những giỏ chè tươi xuống bản, hong khô rồi sao tay theo phương pháp truyền thống. Chị Lò Thị Chon, một phụ nữ người Thái có hơn 2ha chè cho biết: “Trước đây, tôi đi làm thuê dưới xuôi, bỏ con lại cho ông bà. Từ khi bán chè, ở nhà cũng có thu nhập ổn định, nuôi được 3 đứa con ăn học. Vụ tốt thì nhà tôi thu gần 20 triệu đồng”.

Không chỉ tạo thu nhập, cây chè còn giúp giữ rừng, giữ đất. Người dân không còn phá rừng làm nương như trước. Họ học cách bảo vệ gốc chè, giữ đất tơi xốp, giữ nguồn nước sạch. Cây chè trở thành sinh kế bền vững, thay thế tập quán canh tác du canh du cư. Hiện, toàn xã Hiền Kiệt có trên 100ha chè shan tuyết, trong đó, nhiều diện tích được chứng nhận sản xuất theo hướng hữu cơ. Các sản phẩm chè khô, chè tươi, búp ướp hương đã được thương lái đến tận bản thu mua, có mặt tại một số chuỗi cửa hàng nông sản sạch trong tỉnh.

Đồng hành cùng người dân nơi biên giới

Là lực lượng thường xuyên gắn bó với địa bàn, cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Hiền Kiệt không chỉ làm nhiệm vụ bảo vệ đường biên, cột mốc, mà còn tích cực hỗ trợ bà con phát triển kinh tế. Nhiều tổ công tác đã cùng dân vào rừng lập bản đồ vùng chè, giúp làm sân phơi, nhà chế biến, tổ chức các buổi hướng dẫn kỹ thuật sao chè.

Bà con chế biến chè Tán Ma. Ảnh: Huy Nam

Nhận thấy tiềm năng từ những cây chè shan tuyết cổ thụ mọc hoang trên núi, các cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Hiền Kiệt đã cùng chính quyền địa phương khảo sát, quy hoạch vùng chè, hướng dẫn bà con kỹ thuật thu hái, sao chế đúng cách, đồng thời kết nối với doanh nghiệp để bao tiêu sản phẩm. Không quản ngại đường rừng dốc núi, các cán bộ Biên phòng đã vào từng bản, từng hộ dân ở các bản Tán Ma, Xía Nọi, Xía Nọi... để tuyên truyền cách bảo vệ rừng chè, hỗ trợ làm sân phơi, nhà chế biến. Nhờ sự đồng hành ấy, cây chè Tán Ma từng bị lãng quên, nay đã trở thành nguồn thu nhập ổn định, góp phần nâng cao đời sống người dân và giữ chân họ lại nơi biên cương Tổ quốc. Thiếu tá Cao Đình Xuân, Chính trị viên Đồn Biên phòng Hiền Kiệt cho biết, chè Tán Ma không chỉ giúp bà con xóa đói giảm nghèo, mà còn trở thành “lá chắn mềm” góp phần bảo vệ rừng đầu nguồn và giữ chân người dân ở lại biên cương.

Để làm được điều đó, Đồn Biên phòng Hiền Kiệt đã phối hợp với UBND xã Hiền Kiệt và các ban, ngành chuyên môn tổ chức nhiều buổi tập huấn tại chỗ, hướng dẫn bà con kỹ thuật thu hái chè 1 tôm 2 lá, phơi, sao đúng quy trình để giữ được chất lượng, bán được giá cao. Ngoài ra, cán bộ Đồn Biên phòng Hiền Kiệt còn giúp bà con làm sân phơi, lắp đặt máy sao chè mini ở bản Tán Ma, hỗ trợ viết hồ sơ để đưa sản phẩm chè Tán Ma tham gia các chương trình OCOP cấp tỉnh. Nhờ đó, chỉ riêng vụ chè năm 2024, toàn xã thu về hơn 2,5 tỷ đồng từ việc bán chè tươi và chè sao khô. Nhiều hộ dân như gia đình ông Và Páo Súa, hay chị Lò Thị Chon giờ đây đã thoát nghèo, có tiền cho con đi học, sửa lại nhà cửa, tất cả bắt đầu từ những búp chè và sự giúp đỡ của những người lính Biên phòng.

Nhờ cây chè, những hủ tục chặt phá rừng làm nương dần được xóa bỏ. Bà con đã biết giữ rừng, bảo vệ nguồn nước, học cách làm ăn bền vững. Đặc biệt, sự vào cuộc tích cực của chính quyền địa phương, lực lượng Biên phòng và các tổ chức hỗ trợ đã tạo nên một mô hình gắn phát triển kinh tế với bảo vệ biên giới hiệu quả. Không chỉ có chè, các sản phẩm từ rừng như mật ong, măng khô, thảo dược... cũng đang được phát triển theo hướng liên kết chuỗi, tạo sinh kế lâu dài cho đồng bào. Giúp dân trồng và bán chè không chỉ để tăng thu nhập mà quan trọng hơn, đó là giữ dân, giữ rừng, giữ chủ quyền biên giới. Khi bà con yên tâm làm ăn trên đất mình, thì biên giới mới vững. Ông Lộc Văn Liên, Chủ tịch UBND xã Hiền Kiệt cho biết thêm, nhờ cây chè, tình trạng vượt biên làm thuê trái phép ở Hiền Kiệt đã giảm rõ rệt. Bà con không còn bỏ bản đi làm ăn xa. Trẻ em được đi học đều đặn, tỷ lệ hộ nghèo giảm dần.

Chiều xuống trên nương chè Tán Ma, sương mù bảng lảng như khói bếp. Mùi chè non thoang thoảng theo gió, quyện cùng tiếng cười của người dân trong buổi hái cuối ngày. Từ một loại cây tưởng như bỏ đi, chè shan tuyết đã trở thành biểu tượng đổi thay của Hiền Kiệt, vừa giúp phát triển kinh tế, vừa góp phần bảo vệ môi trường, giữ gìn bản sắc văn hóa vùng cao. Câu chuyện chè Tán Ma là một minh chứng rõ nét: chỉ cần có cách làm đúng, có sự chung sức giữa chính quyền, người dân và BĐBP thì ở nơi heo hút nhất, nghèo khó nhất cũng có thể nảy mầm hy vọng.

Huy Nam