Vừa cõng bệnh, vừa gánh nỗi lo thuốc giả

Trong bối cảnh thị trường thuốc và thực phẩm chức năng ngày càng phát triển, vấn nạn thuốc giả, sản phẩm kém chất lượng đang là mối đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng.

Sau loạt vụ việc thuốc và thực phẩm chức năng giả bị cơ quan chức năng phanh phui gần đây, phóng viên Báo Nhân Dân đã khảo sát tại một số “phố thuốc” lớn như Giải Phóng, Phủ Doãn, Ngọc Khánh trên địa bàn thành phố Hà Nội.

Sức khỏe và niềm tin bị thử thách khi tìm mua thuốc

Ông T.Q.N. (72 tuổi, ở Nam Định) vừa được mổ thoát vị đĩa đệm ở Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức, thành phố Hà Nội.

Khi ra viện, ông được bác sĩ kê toa 5 loại thuốc gồm: viên uống Attom bổ sung vitamin, khoáng chất; Savi Direin chữa viêm, thoái hóa xương khớp; Gastevin điều trị loét dạ dày tá tràng; kháng sinh Cubabute điều trị nhiễm khuẩn; biệt dược Exibcure điều trị viêm khớp dạng thấp và các bệnh viêm xương khớp ở người lớn.

NEXIUM 40mg (Esomeprazol) - số lô 23H420, HSD 9-2027 bị phát hiện làm giả.

Tuy nhiên, khi ông mang đơn được kê xuống nhà thuốc của bệnh viện thì quầy thuốc báo… không có loại thuốc nào trong đơn còn hàng. Người thân của ông N đành phải mang đơn ra nhà thuốc đối diện bệnh viện trên phố Phủ Doãn để mua.

Anh K, người thân của ông N cho biết, gia đình ưu tiên mua ở nhà thuốc bệnh viện để bảo đảm an toàn, tuy nhiên khi ở đây không còn thì anh không còn lựa chọn nào khác là phải tìm mua bên ngoài.

“Mua thuốc trong bệnh viện là yên tâm nhất, nhưng quầy thuốc trong bệnh viện cũng không có loại bác sĩ kê đơn, đành phải ra cửa hàng thuốc bên ngoài mua. Mà mua thuốc bên ngoài thì “hên-xui” vì mình có phải là chuyên gia đâu mà biết được thuốc đạt chất lượng hay không? Cái này phải có cơ quan chức năng mới kết luận được thật-giả”, anh K nói.

Trong vai khách hàng, phóng viên gặp chị T.T.V (ở Thanh Xuân, Hà Nội) đang mua thuốc cho con tại cửa hàng thuốc trên phố Ngọc Khánh. Chị V chia sẻ: “Thú thực là tôi rất lo lắng mỗi khi phải đi mua thuốc. Đọc trên mạng thấy nhiều vụ thuốc giả, thực phẩm chức năng bị phát hiện, tôi không biết mình đã từng mua phải hay chưa. Nhiều loại thuốc bao bì rất giống nhau, người dân như tôi thì làm sao phân biệt được. Thí dụ các loại thuốc hạ sốt và thuốc bổ, dù đã hỏi dược sĩ về xuất xứ, quét QR nhưng tôi vẫn không biết có an toàn thật không".

Tại một nhà thuốc trên đường Giải Phóng, quận Đống Đa, khi được hỏi về cách để người tiêu dùng tự kiểm chứng chất lượng sản phẩm, nhân viên bán hàng cho biết, tất cả thuốc đều nhập từ nguồn rõ ràng, có hóa đơn, giấy tờ đầy đủ.

"Sau các vụ việc thuốc và thực phẩm chức năng giả bị phát hiện gần đây, nhà thuốc chúng tôi càng siết chặt khâu kiểm tra hàng hóa đầu vào. Tất cả sản phẩm đều được nhập từ các nhà phân phối chính hãng, có hóa đơn, chứng từ rõ ràng, có phiếu kiểm nghiệm chất lượng sản phẩm, nhà máy đạt tiêu chuẩn GMP. Ngoài ra, chúng tôi cũng thường xuyên cập nhật cảnh báo từ cơ quan y tế để kịp thời rà soát, thu hồi nếu phát hiện sản phẩm có dấu hiệu vi phạm” - nhân viên nhà thuốc trên đường Giải Phóng cho hay.

Khẳng định là vậy nhưng nhân viên quầy thuốc cũng chia sẻ những băn khoăn bởi mặc dù sản phẩm đầy đủ giấy tờ nhà phân phối cung cấp nhưng để khẳng định là các sản phẩm thuốc đạt chất lượng hay không thì người bán cũng không thể kiểm chứng.

Lô thuốc Janumet 50mg trị bệnh đái tháo đường type 2 bị phát hiện làm giả.

Tại một nhà thuốc lớn, có nhiều hệ thống các cửa hàng, khi hỏi mua thuốc Nexium, một loại thuốc điều trị bệnh dạ dày (NEXIUM 40mg - sản phẩm thuốc cơ quan chức năng phát thông báo truy tìm sản phẩm giả), phóng viên nhận được khẳng định rằng đơn vị chỉ bán thuốc của các hãng dược phẩm uy tín, không bán hàng xách tay và không phải là loại thuốc mà cơ quan nhà nước đang truy tìm với nghi vấn hàng giả, bảo đảm đây là 100% “thuốc xịn”.

Trước đó, Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) đã phát đi thông báo truy tìm nguồn gốc lô thuốc Nexium 40mg giả. Thuốc Nexium 40mg, Enterik Kapli Pellet Tablet, AstraZeneca, số lô: 21H979, trong mỗi hộp có 4 vỉ, mỗi vỉ 7 viên là thuốc không được phép lưu hành, nghi ngờ là thuốc giả.

Mẫu thuốc này không có thông tin về số giấy đăng ký lưu hành và số giấy phép nhập khẩu, không ghi cơ sở sản xuất, cơ sở nhập khẩu trên nhãn. Kết quả kiểm nghiệm cho thấy hàm lượng hoạt chất Esomeprazole chỉ đạt 6,91 mg, tương đương 17,27% so với công bố. Đáng lo ngại, lô thuốc này được phát hiện tại một nhà thuốc ngay quận Đống Đa (Hà Nội).

Hướng đi để ngăn chặn vấn nạn thuốc giả triệt để

Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp luật tương đối đầy đủ như Luật Dược 2016 hiện hành, Luật Dược 2024 (sửa đổi), các nghị định và nhiều thông tư hướng dẫn nhưng tại sao thuốc giả vẫn tồn tại.

Trong một hội thảo “Thuốc giả - Hệ lụy thật: Giải pháp nào để ngăn chặn” được tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh, ông Nguyễn Quang Huy, Phó Chi Cục trưởng Chi cục Quản lý thị trường Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, riêng năm 2024 và 5 tháng đầu năm, lực lượng chức năng đã thu giữ hơn 262.000 sản phẩm thuốc tân dược vi phạm, trị giá hơn 15,4 tỷ đồng, đồng thời xử phạt hơn 2,2 tỷ đồng, 4 vụ có dấu hiệu tội phạm đã được chuyển cho cơ quan điều tra.

Ở mảng thực phẩm chức năng, sau 38 vụ phát hiện sai phạm, nhà chức trách đã tạm giữ hơn 18.000 sản phẩm, tổng trị giá hơn 835 triệu đồng và xử phạt hơn 786 triệu đồng. Các con số này tăng so với các năm trước.

Năm 2024 và 5 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng thu giữ hơn 262.000 sản phẩm thuốc tân dược vi phạm.
Ông Nguyễn Quang Huy, Phó Chi Cục trưởng Chi cục Quản lý thị trường Thành phố Hồ Chí Minh

Ngoài ra, lực lượng chức năng phối hợp cùng công an kiểm tra 4 vụ liên quan thuốc, thu giữ hơn 35.000 hộp, trị giá gần 15 tỷ đồng. Ông Huy cho biết các hành vi vi phạm phổ biến gồm buôn bán hàng lậu, không rõ nguồn gốc, không niêm yết giá, giả mạo nhãn hiệu...

Đáng lo ngại, các thủ đoạn mới như: Trộn lẫn thuốc thật với giả, nhằm đánh lừa cơ quan chức năng trong các đợt kiểm tra ngẫu nhiên và tạo lòng tin ban đầu nơi người tiêu dùng. Các đối tượng còn tự đặt tên thuốc, gắn mác công ty có trụ sở ảo ở nước ngoài như Malaysia, Singapore, rồi quảng bá qua mạng xã hội dưới vỏ bọc dược sĩ hoặc công ty dược.

Lô thuốc Crestor 10mg (Rosuvastatin) trong loạt thuốc bị làm giả vừa được Cục Quản lý Dược công bố.

Tiến sĩ Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế), nhấn mạnh các đối tượng làm giả thuốc ngày càng tinh vi, sản xuất chui mà không cần nhà xưởng cố định, chia nhỏ quy trình để tránh bị phát hiện, dùng mạng xã hội làm kênh tiêu thụ chính.

Một số nhà thuốc bán lẻ chưa tuân thủ quy định, bán thuốc không hóa đơn, không truy xuất được nguồn gốc, vô tình tiếp tay cho thuốc giả len lỏi vào hệ thống phân phối chính thống.

Theo Tiến sĩ Hùng, hệ thống kiểm nghiệm thuốc tại Việt Nam, với 3 viện trung ương và 62 trung tâm cấp tỉnh, còn thiếu thiết bị hiện đại để kiểm tra nhanh tại chỗ và chưa đồng bộ năng lực. Một số quy định xử lý vi phạm hành chính còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe, đặc biệt với các lô thuốc không rõ nguồn gốc có giá trị nhỏ.

Cần đẩy mạnh đào tạo nhân viên y tế về quy trình bán, cấp phát thuốc và nâng cao nhận thức của người dân về sử dụng thuốc an toàn.

Trước thực trạng này, Tiến sĩ Tạ Mạnh Hùng đề xuất một số giải pháp, trong đó cần sớm hoàn thiện khung pháp lý, tăng mức phạt, bổ sung quy định kiểm soát bán thuốc online, công khai thông tin phân phối qua mã QR. Bên cạnh đó, việc siết chặt thanh tra, kiểm tra các cơ sở kinh doanh dược, đặc biệt trên mạng xã hội, là ưu tiên hàng đầu.

Ứng dụng công nghệ được xem là trụ cột quan trọng, bao gồm sử dụng blockchain, xây dựng cơ sở dữ liệu ngành dược đồng bộ toàn quốc, triển khai phần mềm theo dõi đơn thuốc, bệnh án điện tử.

Ở góc độ này, Bộ Y tế cũng cam kết đầu tư nâng cấp hệ thống kiểm nghiệm, đẩy mạnh truyền thông cảnh báo cộng đồng, và tăng cường phối hợp giữa các bộ, ngành, chính quyền địa phương và doanh nghiệp.

Trao đổi với một số bác sĩ, dược sĩ đang công tác tại các cơ sở y tế, đa số đều cho rằng, để ngăn chặn thuốc giả, cần tăng cường kiểm tra, giám sát, thanh tra định kỳ, thường xuyên lấy mẫu xét nghiệm và quan trọng là khâu xử lý, cần thực hiện nghiêm các vi phạm và các cá nhân thực hiện để răn đe.

Về phía người dân, cần thay đổi thói quen sử dụng thuốc như: Không tự ý mua thuốc, tránh mua thuốc không kê đơn hoặc không có sự tư vấn của bác sĩ, dược sĩ; Chọn nơi mua uy tín, ưu tiên các nhà thuốc lớn, nhà thuốc bệnh viện và lưu giữ hóa đơn để truy xuất nguồn gốc; Cảnh giác với giá rẻ bất thường bởi nếu một loại thuốc có giá thấp hơn đáng kể so với thị trường, người mua cần đặt nghi vấn về chất lượng.

ĐỖ THOA - TRUNG HIẾU