Vũ khí công nghệ cao: Bước tiến mới và những thách thức toàn cầu

Vũ khí công nghệ cao đang đóng vai trò trung tâm, định hình lại cách thức tác chiến trong các cuộc xung đột. Trong ảnh: Hai tiêm kích F-35 bay trên Biển Bắc hồi tháng 4/2025. (Nguồn: USAF)

Vũ khí công nghệ cao là hệ quả của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ trong lĩnh vực quân sự, được đánh giá bằng hàm lượng giá trị công nghệ chứa trong vũ khí. Theo Tổ chức phát triển công nghiệp của Liên Hợp quốc (UNIDO), vũ khí công nghệ cao hiện nay gồm 8 loại vũ khí, như: vũ khí điều khiển chính xác thế hệ mới, vũ khí tàng hình, vũ khí tác chiến điện tử, vũ khí năng lượng định hướng (vũ khí laser, vũ khí chùm hạt…), vũ khí viba (vi sóng), pháo điện tử, vũ khí thông minh và vũ khí vũ trụ.

Về cả lý thuyết chế tạo lẫn thực tiễn sử dụng, nhiều loại vũ khí công nghệ cao cho thấy những ưu thế vượt trội như: khả năng tự điều khiển, tự nhận diện mục tiêu, khắc phục được nhiều yếu tố bất lợi về thời tiết, đặc biệt là khả năng tấn công từ xa với độ chính xác cao cùng mức độ sát thương linh hoạt - cả về mặt kỹ thuật (sát thương “cứng”) lẫn tâm lý - chiến lược (sát thương “mềm”). Đây là dòng vũ khí thế hệ mới, sở hữu những tính năng kỹ thuật và chiến thuật vượt trội so với các loại vũ khí truyền thống.

Cuộc đua của những “gã khổng lồ”

Mỹ là quốc gia luôn đi đầu trong lĩnh vực này. Gần đây, loạt tuyên bố về các dự án vũ khí công nghệ cao của Washington đã thu hút sự chú ý mạnh mẽ từ cộng đồng quốc tế. Tiêu biểu là dự án lá chắn tên lửa “Vòm Vàng” (Golden Dome), tiêm kích tàng hình F-35A, và hệ thống ZEUS - laser công suất cực lớn.

Các kỹ sư làm việc tại Target Area 1, nơi diễn ra thí nghiệm của ZEUS với công suất 2 PW. (Nguồn: Marcin Szczepanski/Michigan Engineering)

Theo tuyên bố của Tổng thống Donald Trump ngày 20/5, Vòm Vàng là hệ thống phòng thủ tên lửa có khả năng đánh chặn tên lửa siêu thanh, đạn đạo và hành trình. Dự án có kinh phí lên đến 175 tỷ USD, dự kiến hoàn thành vào năm 2029, tích hợp tên lửa đánh chặn và cảm biến trên không gian, với khả năng đánh chặn cả tên lửa phóng từ bên kia bán cầu.

Trước đó, Mỹ cũng thử nghiệm tiêm kích tàng hình F-35A tại Texas, cho thấy khả năng chia sẻ dữ liệu mật qua hệ thống quản lý DAGGR-2 cách đó 8.000 km, thông qua vệ tinh thương mại. Công nghệ này cho phép kết nối các hệ thống thông tin không đồng bộ giữa các đồng minh.

Đáng chú ý, hệ thống laser công suất lớn ZEUS do Đại học Michigan phát triển, vừa đạt được bước đột phá với công suất lên đến 2 petawatt (tức 2 triệu tỷ watt). ZEUS là phiên bản kế nhiệm của hệ thống HERCULES, vốn đạt công suất 300 terawatt vào năm 2007. Chi phí xây dựng ZEUS lên tới 16 triệu USD, do Quỹ Khoa học Quốc gia Mỹ tài trợ.

Tàu thăm dò Mặt Trăng - Hằng Nga 6 của Trung Quốc. (Nguồn: CNSA)

Không đứng ngoài “cuộc chơi”, Trung Quốc cũng đạt bước tiến lớn khi khai thác thành công đồng vị helium-3 từ vùng tối Mặt Trăng một nguyên tố quan trọng trong làm mát máy tính lượng tử. Theo tướng về hưu Không quân Mỹ Steve Kwast (CEO SpaceBilt), nếu kiểm soát được helium-3, Trung Quốc có thể vận hành máy tính lượng tử siêu tốc, phá vỡ mọi hệ thống mã hóa, từ ngân hàng Bitcoin đến mã quân sự, qua đó chiếm lợi thế trong cuộc đua công nghệ lượng tử toàn cầu.

Trong cuộc đua phát triển vũ khí tự động tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI), Mỹ và Trung Quốc hiện là hai quốc gia dẫn đầu. AI giúp xử lý dữ liệu khổng lồ, ra quyết định tấn công mục tiêu trong thời gian cực ngắn. Theo Reuters, chính quyền Tổng thống Donald Trump từng tăng gấp ba lần ngân sách cho chương trình phòng thủ tên lửa tự động với chi phí ước tính 83 triệu USD, trong đó có hệ thống AI có thể tự phát hiện và tiêu diệt tên lửa trước khi chúng rời bệ phóng.

Về phía Trung Quốc, báo PLA Daily đưa tin, nước này đang phát triển loạt vũ khí tích hợp AI như xe tăng, tàu ngầm, chiến đấu cơ, UAV, tên lửa... nhằm vượt qua các hệ thống radar đối phương.

Không những thế, Trung Quốc còn sở hữu nhiều vũ khí công nghệ tiên tiến, như: xe tăng Type 99, trực thăng WZ-10, tàu khu trục Type 052C/D/DG, tàu ngầm lớp 094, hàng không mẫu hạm, tên lửa đạn đạo liên lục địa DF-41...

Tàu ngầm hạt nhân Arkhangelsk tại một cảng ở Nga, tháng 1/2025. (Nguồn: Bộ Quốc phòng Nga)

Nga, một trong năm nước dẫn đầu trên thị trường vũ khí toàn cầu, cũng đẩy mạnh hiện đại hóa vũ khí. Tàu ngầm hạt nhân Arkhangelsk, vừa được Nga tuyên bố phát triển, là chiếc thứ tư thuộc đề án 885M “Yasen-M”, có khả năng khai hỏa tên lửa hành trình Kalibr từ khoảng cách 600 km. Tàu dài 130 m, lượng giãn nước 13.800 tấn, hoạt động ở độ sâu 520 m trong 100 ngày liên tục, với thủy thủ đoàn 64 người, được trang bị 8 ống phóng thẳng đứng và hệ thống phòng không vác vai để chống đe dọa từ trên không.

Tên lửa hành trình Kalibr, một trong những vũ khí hiện đại nhất của Nga, có tầm bắn 2.500 km, mang đầu đạn nặng trên 400 kg, trang bị hệ thống định vị GLONASS và radar chủ động giúp tăng độ chính xác khi đánh trúng mục tiêu.

“Thế lực” mới gia nhập cuộc đua

Giữa bối cảnh xung đột kéo dài, Ukraine đã ghi dấu ấn bằng bước tiến vượt bậc trong sản xuất máy bay không người lái. Ngày 15/5 vừa qua, nước này đã ra mắt mẫu UAV hải chiến Magura V7, một dòng drone tấn công hoạt động trên mặt nước, được ứng dụng hiệu quả trong thực địa.

Drone Magura V7 do Ukraine sản xuất. (Nguồn: DIU)

Magura V7 dài 7,2 mét, rộng 2,1 mét và cao 1,5 mét, sử dụng vật liệu polyethylene và sợi thủy tinh, với trọng lượng rỗng 1.300 kg và đạt tới 3.400 kg khi đầy tải. Drone có bình nhiên liệu 1.200 lít, phạm vi hoạt động tối đa 800 hải lý, tích hợp hệ thống liên lạc vệ tinh đa kênh, giám sát môi trường âm thanh và đặc biệt có khả năng chống tác chiến điện tử - yếu tố then chốt trong chiến tranh hiện đại.

Ukraine hiện đặt mục tiêu sản xuất 4,5 triệu drone trong năm 2025, con số đáng kinh ngạc phản ánh chiến lược “công nghiệp hóa UAV” trong nỗ lực củng cố năng lực quốc phòng giữa xung đột Nga - Ukraine.

Trong khi đó, tại châu Âu, một ý tưởng táo bạo khác cũng đang được hình thành từ lĩnh vực hàng không vũ trụ. Nhà thiết kế nổi tiếng người Tây Ban Nha Oscar Vinãls vừa công bố bản thiết kế máy bay siêu âm A-HyM (Hypersonic Air Master), dự kiến có thể đạt vận tốc Mach 7,3, tương đương hơn 9.000 km/h. Để so sánh, tốc độ này nhanh gấp 10 lần máy bay thương mại hiện hành.

A-HyM sử dụng nhiên liệu hydro để thân thiện môi trường. (Nguồn: IE)

A-HyM sẽ được chế tạo từ titan và sợi carbon – vật liệu nhẹ nhưng chịu nhiệt vượt trội, giúp máy bay thích nghi với điều kiện khắc nghiệt ở tốc độ siêu vượt âm. Đặc biệt, A-HyM còn trang bị hệ thống giảm tiếng nổ siêu thanh (Sonic Boom Mitigation System), khắc phục rào cản lớn nhất của dòng máy bay này: tiếng nổ khi vượt qua rào cản âm thanh, vốn gây cấm bay trên phần lớn đất liền.

Mặc dù mới chỉ dừng lại ở giai đoạn ý tưởng thiết kế, nhưng nếu thành công, A-HyM có thể vận chuyển 170 hành khách ở độ cao 30.000m, gần gấp đôi độ cao bay của máy bay thương mại và hoàn tất hành trình London (Anh) - New York (Mỹ) chỉ trong 45 phút.

Thách thức cho an ninh toàn cầu

Tổng thống Donald Trump cùng với Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth thông báo về dự án lá chắn phòng thủ tên lửa Golden Dome tại Phòng Bầu dục của Nhà Trắng ở Washington, Mỹ, ngày 20/5. (Nguồn: Reuters)

Trong các cuộc xung đột hiện đại, vũ khí công nghệ cao đang đóng vai trò trung tâm, định hình lại cách thức tác chiến. Những loại vũ khí này không chỉ sở hữu sức sát thương vượt trội, mà còn có khả năng tự định hướng, xác định mục tiêu, tác chiến từ xa, thậm chí hoạt động bán tự động hoặc tự động nhờ tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI).

Tuy vậy, công nghệ không thể thay thế hoàn toàn con người. Vũ khí hiện đại là công cụ khuếch đại hiệu quả chiến đấu của con người, chứ không phải là sự thay thế toàn diện. Do đó, trong cuộc đua phát triển vũ khí công nghệ cao, trình độ khoa học - kỹ thuật và tư duy quân sự của con người vẫn là yếu tố quyết định.

Hiện nay, cuộc cạnh tranh vũ trang công nghệ cao không còn là sân chơi riêng của các siêu cường như Mỹ, Trung Quốc hay Nga, mà đã lan rộng ra các quốc gia có tiềm lực khoa học kỹ thuật. Tên lửa đạn đạo xuyên lục địa, tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân, vật liệu lượng tử, máy bay không người lái (drone), vũ khí năng lượng định hướng như laser và đặc biệt là vũ khí thông minh tích hợp AI đang là những hướng ưu tiên đầu tư của các lực lượng quân sự hiện đại.

Tuy nhiên, thế giới cũng đang phải đối mặt với mặt trái đáng sợ của xu thế này. Khi các loại vũ khí tối tân được phát triển và triển khai trong điều kiện thiếu cơ chế kiểm soát quốc tế chặt chẽ, nguy cơ hủy diệt hàng loạt, mất kiểm soát và bùng phát xung đột quy mô lớn là hoàn toàn có thể xảy ra.

Bài toán mà thế giới phải đối mặt không chỉ là ai sở hữu công nghệ vượt trội hơn, mà còn là làm thế nào để quản lý, kiểm soát và sử dụng công nghệ đó một cách có trách nhiệm - vì một nền hòa bình bền vững và một trật tự quốc tế không bị chi phối bởi sức mạnh tuyệt đối của vũ khí.

Nguyên Phương