Việt Nam vươn lên vị trí thứ 2 về xuất khẩu gạo

Củng cố vị thế xuất khẩu từ “lượng” sang “chất”

Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) cho biết, trong 7 tháng đầu năm 2025, Việt Nam đã xuất khẩu 5,5 triệu tấn gạo, trị giá 2,81 tỷ USD, riêng tháng 7/2025, lượng gạo xuất khẩu đạt 750 nghìn tấn, mang về 366,1 triệu USD. Cũng theo VFA, giá gạo xuất khẩu 5% tấm của Việt Nam đang đứng ở mức 395 USD/tấn (tăng 4 USD/tấn) so với tuần trước đó. Đáng chú ý, gạo xuất khẩu cùng chủng loại của Thái Lan, Ấn Độ, Pakistan đều thấp hơn Việt Nam, quay đầu giảm từ 1- 6 USD/tấn. Cụ thể, gạo 5% tấm của Thái Lan đứng ở mức 362 USD/tấn (giảm 6 USD/tấn so với tuần trước); gạo Ấn Độ đứng ở mức 379 USD/tấn (giảm 1 USD/tấn so với tuần trước đó) và gạo 5% tấm của Pakistan đứng ở mức 365 USD/tấn (giảm 4 USD/tấn so với tuần trước đó).

Gạo Việt đã chuyển dịch từ tăng sản lượng sang nâng cao giá trị sản phẩm, phát triển các phân khúc cao cấp như gạo hữu cơ, gạo chất lượng cao và gạo phát thải thấp.

Trong khi Việt Nam duy trì sản lượng xuất khẩu ổn định, Thái Lan – nước đứng thứ hai thế giới về xuất khẩu gạo năm 2024 lại ghi nhận mức sụt giảm đáng kể. Theo Bộ Ngoại thương Thái Lan, trong 6 tháng đầu năm nay, nước này chỉ xuất khẩu 3,73 triệu tấn gạo, giảm hơn 27% so với cùng kỳ năm trước, trong khi Việt Nam xuất khẩu hơn 4,7 triệu tấn.

Số liệu của Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NNMT) cũng cho thấy, trong bối cảnh nhiều quốc gia xuất khẩu gạo sụt giảm, Việt Nam vẫn tăng sản lượng 3,1% dù giá giảm 19%. Dự kiến cả năm 2025, Việt Nam sẽ đạt khoảng 8,8 triệu tấn, giữ vững vị trí quốc gia xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới, thành tích được Thái Lan đặc biệt ngưỡng mộ khi nước này giảm tới gần 30% sản lượng xuất khẩu.

Ông Đỗ Hà Nam - Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) nhận định, tuy lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam chỉ tăng nhẹ trong 7 tháng qua, nhưng đây là tín hiệu rất tích cực khi Thái Lan giảm mạnh về lượng gạo xuất khẩu. Theo VFA, một trong những yếu tố giúp gạo Việt Nam duy trì sản lượng xuất khẩu là nhờ các giống gạo đặc sản như OM, DT8, ST... vốn tạo nên lợi thế cạnh tranh riêng biệt trên thị trường quốc tế.

Liên kết tạo vùng nguyên liệu đạt chuẩn

Dù ngành gạo có nhiều dấu hiệu tích cực nhưng theo các chuyên gia trong bối cảnh nhu cầu toàn cầu yếu đi hoặc đối thủ hạ giá mạnh, lợi thế cạnh tranh về giá của Việt Nam sẽ thu hẹp. Điều này đòi hỏi chiến lược dài hạn, chuyển trọng tâm từ tăng sản lượng sang nâng cao giá trị sản phẩm. Về dài hạn, hướng đi bền vững phải là chuyển sang xuất khẩu gạo chất lượng cao, gạo hữu cơ, truy xuất nguồn gốc và xây dựng thương hiệu quốc gia.

Bên cạnh đó, tác động của biến đổi khí hậu có thể gây biến động sản lượng hay các rào cản kỹ thuật từ những thị trường khó tính như EU, Nhật Bản cũng đặt ra yêu cầu khắt khe về chất lượng, truy xuất nguồn gốc và an toàn thực phẩm.

Ngoài ra, khi nhu cầu toàn cầu suy yếu hoặc đối thủ giảm giá mạnh, lợi thế cạnh tranh về giá của Việt Nam dễ bị thu hẹp. Điều này đòi hỏi ngành gạo phải chuyển dịch từ tăng sản lượng sang nâng cao giá trị sản phẩm, phát triển các phân khúc cao cấp như gạo hữu cơ, gạo chất lượng cao và gạo phát thải thấp.

Chủ tịch Hiệp hội ngành hàng Lúa gạo Việt Nam Bùi Bá Bổng nhấn mạnh, nói đến xuất khẩu thì cốt lõi vẫn là sản xuất, mà nền tảng chính là vùng nguyên liệu. Việt Nam có lợi thế lớn với nền tảng sản xuất lúa gạo hàng đầu Đông Nam Á, tiệm cận trình độ thế giới và đã đạt nhiều bước tiến vượt bậc.

Để tiếp cận thị trường xuất khẩu, vùng nguyên liệu phải bảo đảm chất lượng cao và giá thành sản xuất thấp nhằm mang lại lợi nhuận cho doanh nghiệp (DN) và người dân. Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp ở Đồng bằng sông Cửu Long đang được triển khai hiệu quả và có thể mở rộng ra các vùng khác, vừa giữ vững an ninh lương thực quốc gia, vừa nâng cao năng lực xuất khẩu. Tuy nhiên, DN khó có thể tự xây dựng vùng nguyên liệu; điều này cần sự tham gia của nông dân liên kết thông qua HTX, chính quyền địa phương và hệ thống khuyến nông địa phương. Đây chính là mấu chốt để hình thành vùng nguyên liệu bền vững.

Khanh Lê