Kỳ vọng mắc ca Lâm Đồng trở thành ngành hàng chủ lực 'tỷ đô'

Lâm Đồng hội đủ nhiều tiêu chí để phát triển mắc ca bền vững

Liên kết sản xuất - nền móng của giá trị

Xã Quảng Trực là một trong những “vùng lõi” trồng mắc ca của tỉnh. Tại đây, có khoảng 1.600 ha mắc ca đang được trồng với sự dẫn dắt của các hợp tác xã (HTX). Đơn cử, HTX Nông nghiệp dịch vụ Long Việt được thành lập năm 2019, đang quản lý 400 ha, trong đó có 115 ha đạt chứng nhận VietGAP, hữu cơ, HACCP.

Nhờ sử dụng giống ghép chất lượng cao như: OC, QN1, A38… và áp dụng hệ thống tưới tiết kiệm, phân hữu cơ vi sinh, thảm phủ giữ ẩm, mỗi cây mắc ca cho năng suất từ 20 - 40 kg trái/cây/năm, thu hoạch 2 vụ ổn định. HTX đã xây dựng được mô hình Sản xuất khép kín từ giống, kỹ thuật trồng, chăm sóc đến thu hoạch, chế biến và tiêu thụ.

Xã Quảng Trực là một trong những “vùng lõi” trồng mắc ca của tỉnh Lâm Đồng, người dân đang có nguồn thu nhập ổn định từ cây trồng này

Áp dụng đồng bộ các tiêu chuẩn và liên kết chặt chẽ giữa các thành viên, năng suất mắc ca tăng 10 - 15% so với cách làm truyền thống. Đặc biệt, HTX thu mua cao hơn 1.000 - 3.000 đồng/kg với sản phẩm đạt chứng nhận, giá bán sau chế biến gấp đôi so với bán tươi.

Bà Nguyễn Thị Thùy Dung - Giám đốc HTX cho biết, HTX liên kết chặt chẽ với nông dân ngay từ khâu cung ứng giống, hướng dẫn kỹ thuật, áp dụng quy trình VietGAP, hữu cơ đến thu hoạch và chế biến. Khi làm cùng một quy trình, sản phẩm đồng đều, dễ kiểm soát chất lượng và đáp ứng tiêu chuẩn thị trường.

Việc hình thành vùng nguyên liệu tập trung giúp nông dân yên tâm đầu ra, bán được giá cao hơn, HTX có đủ sản lượng ổn định để đầu tư chế biến sâu, mở rộng thị trường.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường, hiện, toàn tỉnh có gần
16.000 ha mắc ca, khoảng 80% diện tích trồng xen trong vườn cây công nghiệp. Diện tích kinh doanh khoảng 6.600 ha, sản lượng năm 2025 dự kiến đạt 13.700 tấn, tăng 48% so với năm 2024.

Nếu HTX đóng vai trò “người tổ chức” sản xuất tại cơ sở, thì doanh nghiệp chế biến là “bệ phóng” đưa mắc ca vươn xa thị trường. Công ty TNHH Mắc Ca Việt, đặt tại Hòa Ninh là minh chứng rõ ràng. Thành lập năm 2014 với 14 ha liên kết ban đầu, đến nay, công ty đã mở rộng vùng nguyên liệu liên kết lên 90 ha và thu mua sản phẩm của hơn 300 hộ, tương ứng khoảng 300 ha tại 15 xã của tỉnh.

Mỗi năm, công ty chế biến khoảng 200 tấn hạt mắc ca sấy nứt, 2 tấn nhân hút chân không và 2.000 lít dầu mắc ca. Sản phẩm đạt tiêu chuẩn ISO 22000, mang thương hiệu “Mắc ca Việt Nam” và OCOP 3 sao, tiêu thụ rộng rãi tại hệ thống cửa hàng đặc sản, siêu thị. Điểm đặc biệt là dây chuyền rang nứt vỏ đặt ngay tại vùng nguyên liệu, giữ nguyên hương vị tươi ngon và tạo sự tiện lợi cho người tiêu dùng.

Theo bà Lương Thị Thu Trang - Giám đốc điều hành Công ty TNHH Mắc Ca Việt, thách thức lớn nhất hiện nay là nguyên liệu không đồng đều do nhiều giống khác nhau, năng suất và chất lượng chưa ổn định vì nông dân vẫn sử dụng giống thực sinh, trồng xen nhiều loại cây. Để hướng tới xuất khẩu, cần xây dựng vùng nguyên liệu được chuẩn hóa giống, quy trình canh tác đồng bộ và sự hỗ trợ đầu tư máy móc chế biến sâu, bởi thị trường quốc tế đòi hỏi tiêu chuẩn rất khắt khe.

Để “cây tỷ đô” bén rễ vững chắc

Toàn tỉnh hiện có 75 cơ sở thu mua, sơ chế, chế biến mắc ca, công suất khoảng 6.000 tấn nguyên liệu/năm; đa phần các cơ sở trong tỉnh có quy mô nhỏ với các sản phẩm truyền thống như: trái mắc ca sấy nứt, nhân hạt đóng gói. Tỉnh đã hình thành 9 chuỗi liên kết sản xuất thu mua, chế biến tiêu thụ sản phẩm mắc ca với gần 1.300 ha và 1.168 hộ liên kết. Sản lượng qua chuỗi hơn 1.000 tấn/năm.

Lâm Đồng đang có nhiều tiềm năng để đưa mắc ca trở thành thương hiệu nông sản giá trị cao, mang lại thu nhập bền vững cho đồng bào vùng sâu

Song song với tiềm năng, sản xuất mắc ca gặp áp lực không nhỏ ở thời gian kiến thiết dài, khó kiểm soát sâu bệnh do chưa có thuốc đặc trị một số dịch bệnh, sản xuất nhỏ lẻ gây khó cho thu mua tập trung, hệ thống chế biến còn hạn chế và chủ yếu dừng ở hạt sấy nứt.

Lâm Đồng đặt mục tiêu đến năm 2030 nâng diện tích mắc ca lên 37.000 ha, sản lượng 48.000 tấn, trên 90% được chế biến; tầm nhìn năm 2050 đạt 50.000 ha, 90.000 tấn, hình thành chuỗi giá trị hoàn chỉnh từ giống vùng nguyên liệu chế biến sâu thương mại xuất khẩu.

Ông Nguyễn Hà Lộc - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh cho biết, để đạt mục tiêu này, trước hết phải chuẩn hóa giống, chỉ sử dụng cây ghép từ những dòng năng suất cao, chất lượng đồng đều và phù hợp khí hậu, thổ nhưỡng địa phương.

Bên cạnh đó, tỉnh đẩy mạnh áp dụng công nghệ cao và tiêu chuẩn sản xuất tiên tiến như: VietGAP, GlobalGAP, nông nghiệp hữu cơ; đồng thời, thu hút đầu tư nhà máy chế biến sâu các sản phẩm có giá trị cao như: dầu mắc ca, sữa hạt, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng.

Ngành nông nghiệp đặc biệt chú trọng xây dựng thương hiệu “Mắc ca Lâm Đồng” gắn với sản phẩm OCOP, mở rộng thị trường trong nước và quốc tế. Cùng với đó, ngành ưu tiên đầu tư hạ tầng vùng nguyên liệu, từ giao thông, thủy lợi đến kho bảo quản, và tích hợp chính sách hỗ trợ mắc ca vào các chương trình mục tiêu quốc gia.

Chỉ khi tổ chức sản xuất và chế biến đồng bộ, mắc ca Lâm Đồng mới thực sự trở thành ngành hàng mang lại giá trị kinh tế - xã hội bền vững cho người dân. Đặc biệt, chính sách hỗ trợ vốn cho HTX và doanh nghiệp chế biến sẽ là “đòn bẩy” để mở rộng quy mô và nâng tầm giá trị.

Ông Lê Quốc Thanh - Giám đốc Trung tâm Khuyến nông quốc gia đánh giá, Lâm Đồng hội đủ nhiều tiêu chí để phát triển mắc ca bền vững: Môi trường phù hợp, hiệu quả kinh tế rõ rệt, tạo sinh kế và việc làm cho người dân. Mắc ca còn có lợi thế trồng xen trong cà phê, vừa tận dụng đất vừa bổ trợ sinh thái.

Tuy nhiên, ông Thanh lưu ý, để mắc ca trở thành ngành hàng tỷ đô, cần “định vị lại chuỗi giá trị”. Điều này đòi hỏi phải xem xét lại từng mắt xích: nông dân phải tuân thủ quy trình kỹ thuật, chọn giống đúng chưa; doanh nghiệp cần liên kết chặt chẽ với vùng nguyên liệu, đầu tư xứng đáng chưa; nhà nghiên cứu phải cập nhật giống phù hợp và biện pháp phòng trừ sâu bệnh mới; nhà quản lý phải quy hoạch lại vùng trồng, quy mô phù hợp từng địa phương.

Ông Thanh cũng nhấn mạnh vai trò của HTX như trung tâm liên kết các tác nhân trong chuỗi để hình thành vùng nguyên liệu lớn, sản xuất an toàn, đáp ứng tiêu chuẩn thị trường.

Lâm Đồng có những vùng đất đỏ bazan màu mỡ, khí hậu mát mẻ quanh năm, điều kiện lý tưởng cho cây mắc ca sinh trưởng. Sau khi sáp nhập địa giới hành chính, Lâm Đồng chính thức trở thành “thủ phủ” mắc ca lớn nhất cả nước, với gần 16.000 ha.

Đức Hùng .