Việt Nam - Khát vọng hùng cường: Đổi mới sáng tạo xanh để phát triển bền vững

ĐMSTX được hiểu là bất kỳ hoạt động nào của doanh nghiệp hướng đến mục tiêu giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. ĐMSTX không chỉ giới hạn ở việc tối ưu hóa quy trình sản xuất mà còn bao gồm sự sáng tạo trong sản phẩm và dịch vụ, nhằm tạo ra giá trị kinh tế, đồng thời bảo vệ môi trường. Các hoạt động trong ĐMSTX có thể được phân thành: Sáng tạo trong quy trình sản xuất (tối ưu hóa quy trình sử dụng tài nguyên, giảm thiểu như giảm phát thải khí nhà kính, chất thải và ô nhiễm); sáng tạo trong sản phẩm (phát triển các sản phẩm thân thiện với môi trường, dễ tái chế và phân hủy); mô hình kinh doanh bền vững (tạo ra các mô hình kinh doanh phục vụ tốt hơn cho xã hội và môi trường).

Những nhân tố cơ bản ảnh hưởng đến ĐMSTX bao gồm:

Thứ nhất, nhân tố chính sách và pháp luật. Đây là nhân tố cực kỳ quan trọng nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững, bảo vệ môi trường và đáp ứng các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội. Trong đó, chính sách khuyến khích đầu tư và phát triển công nghệ xanh cung cấp các ưu đãi về thuế, hỗ trợ tài chính hoặc các quỹ đầu tư để khuyến khích doanh nghiệp nghiên cứu và phát triển công nghệ sạch, năng lượng tái tạo và sản phẩm thân thiện với môi trường. Chính sách hỗ trợ đào tạo và nâng cao năng lực về ĐMSTX giúp doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, nâng cao kỹ năng và khả năng áp dụng công nghệ mới, từ đó thúc đẩy sự chuyển giao công nghệ và cải tiến quy trình sản xuất. Chính sách khuyến khích thúc đẩy tăng cường hợp tác công tư sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho sự hợp tác giữa Nhà nước, doanh nghiệp và các tổ chức nghiên cứu để phát triển các dự án ĐMSTX. Tạo khuôn khổ pháp lý bảo đảm phát triển bền vững cần thiết lập các quy định và tiêu chuẩn rõ ràng về bảo vệ môi trường, đồng thời khuyến khích các hoạt động sản xuất và tiêu thụ bền vững. Điều này giúp doanh nghiệp nhận thức được đầy đủ trách nhiệm của mình đối với môi trường và xu hướng tất yếu. Từ đó tạo ra lợi thế cạnh tranh và mở rộng thị trường, góp phần đạt được các mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam như mục tiêu giảm thiểu khí thải carbon, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và xây dựng xã hội an toàn hơn.

Ảnh minh họa. Nguồn: TTXVN

Thứ hai, nhận thức và thái độ của lãnh đạo doanh nghiệp. Đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, vai trò nhận thức và thái độ của lãnh đạo doanh nghiệp đối với ĐMSTX không chỉ là người định hướng mà còn là người thực thi và tạo động lực cho toàn bộ doanh nghiệp, có ý nghĩa quyết định cho sự thành công của chiến lược này.

Thứ ba, nhân tố nhân lực và kỹ năng. Chất lượng nguồn nhân lực và kỹ năng lao động có vai trò quan trọng, là yếu tố thiết yếu đối với sự thành công của các doanh nghiệp, đặc biệt là trong bối cảnh ĐMSTX đang trở thành mục tiêu phát triển bền vững của doanh nghiệp nhỏ và vừa. Trong nhiều nghiên cứu của Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (VINASME), sự tác động, ý nghĩa và vai trò của chất lượng nguồn nhân lực cùng kỹ năng lao động được thể hiện ở một số đặc điểm cơ bản sau: Chất lượng nguồn nhân lực cao giúp doanh nghiệp thực hiện các quy trình công việc hiệu quả hơn, từ đó tối ưu hóa quy trình sản xuất và giảm thiểu lãng phí. Lao động có trình độ chuyên môn tốt sẽ có khả năng tìm ra những giải pháp sáng tạo để áp dụng các công nghệ tiên tiến và thân thiện với môi trường. ĐMSTX đòi hỏi doanh nghiệp phải luôn tìm kiếm và phát triển những phương pháp sản xuất, kinh doanh bền vững hơn. Lao động có kỹ năng sẽ sử dụng công nghệ tiên tiến, triển khai các công nghệ mới dễ dàng hơn, giúp doanh nghiệp khai thác tối đa các giải pháp ĐMSTX, tiết kiệm tài nguyên và năng lượng. Mặt khác, ĐMSTX thường đòi hỏi sự hợp tác của nhiều bộ phận và nhân viên có thể làm việc trong một môi trường đa dạng kỹ năng làm việc nhóm để nâng cao hiệu quả của các dự án đổi mới sáng tạo. Chất lượng nguồn nhân lực giúp nâng cao khả năng cạnh tranh và phát triển bền vững của doanh nghiệp. Khi đội ngũ nhân viên có khả năng thích ứng và cải tiến, doanh nghiệp có thể tồn tại và phát triển trong môi trường kinh doanh đầy biến động...

Mặc dù, ĐMSTX đem lại những cơ hội mới, nhiều triển vọng lớn, giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, tuy nhiên, hệ thống chính sách hiện tại vẫn còn nhiều rào cản cần khắc phục như: Nhiều văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến đổi mới sáng tạo và doanh nghiệp khởi nghiệp vẫn chưa nhất quán và rõ ràng. Hiện nay, chưa có quy định và chính sách dành riêng cho ĐMSTX, chưa có tiêu chí xác định ĐMSTX. Chính sách hỗ trợ không đồng bộ, mặc dù đã có quy định về tiết kiệm năng lượng và bảo vệ môi trường, nhưng vẫn thiếu sự liên kết giữa các chính sách. Chính sách hỗ trợ hiện chủ yếu hướng vào đào tạo, tập huấn mà chưa đáp ứng nhu cầu thực tế của doanh nghiệp về hỗ trợ kỹ thuật, tài chính và kết nối chuỗi cung ứng. Sự chậm trễ trong các hướng dẫn về khoa học và công nghệ cũng khiến doanh nghiệp ngần ngại tham gia vào các hoạt động nghiên cứu.

Ngoài ra, sự thiếu hụt nguồn vốn để thực thi ĐMSTX cũng là yếu tố cần được xem xét. Hiện nay, tín dụng xanh tại các tổ chức tín dụng chưa phổ biến, số lượng doanh nghiệp tiếp cận được tín dụng xanh còn hạn chế. Việc phát triển thị trường tài chính xanh còn nhiều khó khăn, các bên tham gia hạn chế, thiếu vắng nhà đầu tư có tổ chức tham gia thị trường tín dụng, cổ phiếu, trái phiếu xanh. Thực hiện lồng ghép nguồn vốn khuyến công với các nguồn vốn khác để tập trung nguồn lực hỗ trợ cơ sở công nghiệp nông thôn phát triển sản xuất, kinh doanh vẫn còn hạn chế. Nguồn vốn khuyến công quốc gia thời gian qua thường ưu tiên cho đề án nhóm, đề án điểm và các đề án đầu tư có quy mô tương đối lớn.

Có một thực tế đáng chú ý là còn nhiều người tiêu dùng tại Việt Nam vẫn chưa hình thành thói quen sử dụng sản phẩm xanh. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tiềm năng tiêu thụ các sản phẩm thân thiện với môi trường mà còn đặt ra thách thức lớn cho các doanh nghiệp trong quá trình phát triển bền vững. Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là sự thiếu thông tin về lợi ích của sản phẩm xanh. Nhiều người tiêu dùng vẫn chưa hiểu rõ rằng việc chuyển sang sử dụng sản phẩm xanh không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn mang lại những lợi ích lâu dài cho sức khỏe cá nhân và cộng đồng.

Trong bối cảnh đất nước đang hội nhập và phát triển nhanh chóng, đứng trước những cơ hội và thách thức lớn trong quá trình đổi mới sáng tạo, tuy nhiên, con đường đổi mới không phải lúc nào cũng thẳng tắp. Những rào cản vẫn còn tồn tại, rất nhiều công ty khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đang phải đối mặt với vô vàn thử thách. Từ việc thiếu hụt nguồn lực tài chính, tiếp cận thị trường, khó khăn trong thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao cho đến những quy định pháp luật chưa được hoàn thiện. Để khơi nguồn cho những ý tưởng đột phá thì chúng ta cần:

Xây dựng khung pháp lý rõ ràng, yêu cầu các sản phẩm, dịch vụ và quy trình phải giảm thiểu tác động đến môi trường nhằm khuyến khích doanh nghiệp áp dụng công nghệ xanh, sử dụng nguyên liệu tái chế và phát triển sản phẩm thân thiện với môi trường. Triển khai các chính sách thuế theo hướng ưu đãi thuế cho dự án xanh; áp dụng các chính sách miễn, giảm thuế cho các doanh nghiệp và dự án đầu tư vào công nghệ xanh hoặc sản phẩm thân thiện với môi trường; áp thuế carbon đánh vào lượng khí thải carbon dioxide mà các doanh nghiệp phát sinh trong quá trình sản xuất để khuyến khích các doanh nghiệp giảm phát thải và chuyển sang sử dụng năng lượng sạch; cho phép giảm thuế giá trị gia tăng cho các sản phẩm xanh, sản phẩm hữu cơ, sản phẩm tái chế,...

Áp dụng chính sách tài chính theo hướng: Thành lập các quỹ đầu tư xanh để hỗ trợ tài chính cho các dự án ĐMSTX trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, quản lý chất thải, công nghệ sạch. Triển khai các khoản vay ưu đãi, theo đó các tổ chức tín dụng cung cấp các khoản vay với lãi suất thấp cho các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh hoặc cải thiện quy trình sản xuất theo hướng bền vững. Các chương trình hỗ trợ tài chính cho nghiên cứu và phát triển các công nghệ xanh, giúp tạo ra những sản phẩm và quy trình sản xuất mới, góp phần giảm thiểu tác động đến môi trường.

Triển khai các chính sách thu hút đầu tư nước ngoài vào các lĩnh vực công nghệ sạch, năng lượng tái tạo thông qua những ưu đãi và hỗ trợ doanh nghiệp trong việc tiếp cận thị trường. Đầu tư công vào hạ tầng hệ thống giao thông công cộng xanh, công viên, khu vực bảo tồn nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống và tạo ra nhiều cơ hội việc làm trong các ngành công nghiệp xanh...

Mặc dù vẫn còn nhiều điều cần phải làm để các doanh nghiệp ĐMSTX thực sự bứt phá, nhưng mỗi bước tiến của các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo đang dần khẳng định vị thế của mình trên bản đồ khởi nghiệp quốc gia. Doanh nghiệp nói chung và đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia ĐMSTX không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế mà còn góp phần quan trọng trong việc bảo vệ môi trường và cải thiện chất lượng cuộc sống của nhân dân. Chính vì vậy, cần có sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính quyền, sự tham gia của cộng đồng và trách nhiệm của các doanh nghiệp trong suốt quá trình này. Để Việt Nam không chỉ là đất nước của những di sản văn hóa mà còn là đất nước của những ý tưởng đổi mới sáng tạo, hướng đến một sự phát triển bền vững và lâu dài.

TS TÔ HOÀI NAM, Ủy viên Hội đồng quốc gia về phát triển bền vững, Phó chủ tịch Thường trực kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam