Việt Nam đi chậm so với nhiều quốc gia trong áp thuế với đồ uống có đường

104 quốc gia áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường

Theo số liệu từ Ngân hàng thế giới, số lượng quốc gia áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường đã gia tăng nhanh chóng trong 15 năm qua, từ 35 quốc gia (năm 2009) lên 104 quốc gia (năm 2023), trong đó có 6 quốc gia ở Đông Nam Á, bao gồm: Thái Lan, Philippines, Malaysia, Lào, Campuchia và Brunei.

Nước ngọt có ga và nước tăng lực là hai nhóm sản phẩm chịu thuế phổ biến nhất với tỷ lệ các quốc gia áp thuế lần lượt là 97,1 và 99,0%.

Có 13 quốc gia quy định mức đường khởi điểm bắt đầu chịu thuế chung cho tất cả các đồ uống hoặc đồ uống phổ biến thuộc đối tượng chịu thuế (như nước ngọt có ga).

Theo Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam, trong số 104 quốc gia áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với , 51 quốc gia (chiếm 49%) áp dụng phương pháp tính thuế tuyệt đối, 41 quốc gia (chiếm 39,4%) áp dụng phương pháp tính thuế theo tỷ lệ; có 12 quốc gia (11,5%) áp dụng phương pháp tính thuế hỗn hợp.

Trong 104 quốc gia, 44 quốc gia áp dụng cùng mức thuế cho tất cả đồ uống có đường thuộc danh mục chịu thuế; 60 quốc gia (chiếm 56,7%) áp dụng các mức thuế khác nhau, tùy đặc điểm của đồ uống.

Trong khu vực, 3 quốc gia áp dụng phương pháp tính thuế tuyệt đối (Brunei, Philippines và Malaysia), 2 quốc gia áp dụng thuế theo tỷ lệ (Campuchia và Lào) và có Thái Lan quốc gia áp dụng phương pháp thuế hỗn hợp.

Việt Nam không thể chậm trễ

Việc tiêu thụ nước giải khát có đường đang gia tăng đáng báo động tại Việt Nam với tổng lượng tiêu thụ/năm đã tăng gấp đôi trong thập kỷ gần đây (2013-2023), từ 3,44 tỷ lít lên 6,67 tỷ lít, tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với sức khỏe cộng đồng.

Theo bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm, Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam, nước giải khát có đường, bất kể là được tạo ngọt bằng đường hay bằng chất tạo ngọt nhân tạo đều kích thích cảm giác thèm ăn các thức ăn ngọt, nhiều carbohydrate và làm gia tăng cảm giác đói, giảm ngưỡng cảm giác no gây nghiện đồ ngọt.

Vì vậy, theo khuyến nghị của bác sĩ này, Việt Nam cần phải áp thuế tiêu thụ đặc biệt để điều chỉnh hành vi tiêu dùng càng sớm càng tốt, nhất là với giới trẻ. Chuyên gia này cho rằng, áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường là xu thế chung của thời đại, rất phổ biến trên toàn cầu và trong khu vực Asean. Vì thế, Việt Nam không thể chậm hòa nhập.

Ông Lê Hoàng Anh, Đại biểu Quốc hội tỉnh Gia Lai cho rằng, phương án thuế suất đối với nước giải khát có đường theo tiêu chuẩn Việt Nam với hàm lượng đường trên 5 gam/100 ml là 8% và 10% lùi tận đến năm 2027 và năm 2028 là quá chậm và quá thấp, chưa đúng quan điểm.

Theo ông Lê Hoàng Anh, Thái Lan áp thuế từ năm 2017, ngay sau áp thuế tiêu dùng giảm ngay và được kiềm chế. Philippines, Malaysia thu hàng tỷ USD từ thuế này nhưng quan trọng hơn họ đã giảm tỷ lệ bệnh tật. Brunei, Timor Leste những nước nhỏ vẫn dám hành động mạnh hơn chúng ta.

Nếu hôm nay chúng ta không hành động ngày mai chúng ta sẽ trả giá bằng ngân sách y tế, bằng năng suất lao động và bằng chính sinh mệnh của người dân.

“Tôi kiến nghị không giảm thuế suất xuống 8% mà giữ mức 10% từ năm 2026 và 20% từ năm 2030, đồng thời bổ sung thuế tuyệt đối theo hàm lượng đường như mô hình Thái Lan đã áp dụng”, ông Lê Hoàng Anh nói.

WHO khuyến cáo, Việt Nam cần xây dựng lộ trình thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường để đến năm 2030 thuế suất đạt 20% giá bán lẻ (tương đương mức thuế tiêu thụ đặc biệt 40% theo giá xuất xưởng ở Việt Nam). Đây là mức thuế đủ mạnh để đạt hiệu quả bảo vệ sức khỏe theo khuyến cáo của WHO.

Đồng thời, cần tính đến hàm lượng đường khi xây dựng mức thuế nhằm tạo sự khác biệt về mức giá giữa đồ uống có hàm lượng đường thấp với đồ uống có hàm lượng đường cao, tạo động lực để doanh nghiệp cắt giảm lượng đường trong đồ uống, cung cấp cho thị trường đa dạng các sản phẩm ít đường hơn hoặc không đường, duy trì được doanh số bán, giảm thiểu tác động của chính sách đến doanh nghiệp.

TRẦN LAM