Vị thuốc quý của người mắc chứng đau nửa đầu

Trong nhiều y thư cổ, xuyên khung được xem là dược liệu thượng phẩm. Ảnh: D.L.

Xuyên khung được xếp vào hàng thượng phẩm trong Thần Nông bản thảo dược, thuộc kinh mạch can, đởm, tâm bào, vị cay nóng, chức năng chính là hoạt huyết, thông khí, trừ phong, giảm đau. Do thuộc kinh can đởm nên nó giúp trị liệu các chứng đau gây ra bởi can khí ngưng trệ và huyết ứ.

“Dược vương” Tôn Tư Mạo từng viết một bài thơ về xuyên khung, ví nó với “bách hạc xảo hàm” (xảo: loại bánh cho hạc trắng ăn để chúng bắc cầu cho ngưu lang chức nữ gặp nhau), dường như nó giống như một loại tiên dược.

Nhật hoa tử bản thảo còn dùng những lời lẽ hoa mỹ hơn nữa để miêu tả xuyên khung, nói rằng nó “trị được mọi chứng phong, khí, huyết, bồi bổ cho ngũ tạng (tâm, can, vị, phế, thận) bị tổn thương, tăng cường gân cốt, điều hòa tất cả các mạch, phá máu ứ, dưỡng máu mới”. Tuy miêu tả hơi phóng đại nhưng cũng đúng phần nào về tác dụng của xuyên khung.

Bản thảo hội ngôn ghi chép rằng xuyên khung “thông can khí, bổ can huyết, nhuận can táo”, chữa đau đầu, trúng gió, làm tinh thần sảng khoái, hỗ trợ điều trị các bệnh về kinh nguyệt của phụ nữ cũng như uất kết, đau bụng sau sinh; ngoài ra nó còn có tác dụng hoạt huyết, hành khí, phá uất kết, bổ cho khí huyết của tim, gan, dạ dày và thận.

Nói chung , tất cả những công dụng này thực chất chỉ xoay quanh bốn chữ “hành khí hoạt huyết”. Ví dụ như “bổ can huyết”, thực ra bản thân xuyên khung không thể trực tiếp bổ máu như đương quy, chỉ là thông qua hoạt huyết hành khí, loại bỏ “túc huyết” bị ứ đọng và thúc đẩy quá trình sản sinh ra máu mới cũng như làm máu lưu thông thuận lợi hơn.

Xuyên khung hỗ trợ chữa đau đầu vì nó giúp khí lưu thông, khí của xuyên khung “chạy rất nhanh”, khí nóng lại thường chạy lên trên. Bạn bị đau đầu là do khí huyết của thượng tiêu không thông, khi sử dụng xuyên khung, khí của vị thuốc này sẽ nhanh chóng “xộc” lên trên và làm giảm đau ngay tức khắc.

Xuyên khung giúp hoạt huyết, giảm đau nhưng không gây ứ đọng. Bởi vì nó là một vị thuốc quan trọng trong việc hoạt huyết điều kinh, nên được nhiều bác sĩ sử dụng trong quá trình chữa các bệnh tim mạch vành, đau thắt ngực, mang lại hiệu quả rất khả quan.

Sau đây tôi xin giới thiệu hai công thức sử dụng xuyên khung cho các bạn cùng tham khảo. Món ăn thứ nhất là trứng luộc xuyên khung, nguyên liệu gồm cần 9 g xuyên khung và hai quả trứng gà cùng một lượng hoàng tửu vừa phải.

Bật bếp, đổ 600ml nước vào nồi, sau đó luộc trứng gà và xuyên khung đã rửa sạch trong 7 - 8 phút. Vớt trứng chín ra bóc sạch vỏ rồi bỏ lại vào nồi luộc thêm năm phút nữa, thêm một lượng rượu vừa phải và đợi sôi lại là được. Ăn trứng khi còn nóng, mỗi ngày một lần, một liệu trình kéo dài năm ngày.

Món trứng luộc xuyên khung giúp hoạt huyết, hóa ứ, điều hòa kinh nguyệt. Tất nhiên, nếu bạn đã dùng quen thuốc thì có thể gia giảm dựa vào tình trạng thực tế của bản thân. Nếu can khí uất kết nghiêm trọng thì nên thêm sài hồ, can huyết ứ nặng thì thêm đào nhân hoặc hồng hoa; nếu cơ thể bị lạnh thì thêm đương quy; nếu kinh nguyệt không đều do huyết ứ gây ra, có thể thêm một ít cỏ ích mẫu.

Ngoài luộc trứng, xuyên khung hầm với đầu cá cũng là một món ăn ngon bổ dưỡng. Cần chuẩn bị 12g xuyên khung, ½ đầu cá mè, 10 cọng hành (chỉ lấy phần trắng). Làm nóng dầu rồi cho cá vào chiên sơ, sau đó thêm nước và xuyên khung. Đun sôi trên lửa to rồi chuyển lửa nhỏ hầm trong 90 phút, rắc thêm hành, nêm nếm gia vị vừa miệng là có thể thưởng thức.

Cần lưu ý, nếu người bệnh thiếu máu nghiêm trọng thì không nên dùng xuyên khung, bởi công dụng của xuyên khung là hành khí hoạt huyết chứ không phải tư nhuận dưỡng huyết. Nếu cơ thể thiếu máu, dùng xuyên khung lại càng dễ hao tổn khí huyết.

Tránh sử dụng xuyên khung trong thời gian dài, nếu không sẽ dễ gây “tán nguyên khí”. Ngoài ra, người cơ thể âm hư hỏa vượng, can dương thượng cang cũng không nên dùng xuyên khung. Chống chỉ định cho phụ nữ có thai. Phụ nữ sau khi sinh và đang trong kỳ kinh nguyệt tốt nhất nên tuân theo sự hướng dẫn của bác sĩ.

Thẩm Ninh/ Skybooks & NXB Dân trí