Vì sao vẫn còn chuyện 'lấy đá ghè chân' doanh nghiệp?

Mới đây, khi góp ý vào Dự thảo Luật Hóa chất (sửa đổi), liên quan đến vấn đề “Tổ chức, cá nhân nhập khẩu hóa chất phải thực hiện khai báo hóa chất nhập khẩu (Khoản 5, Điều 13), bà Đào Thị Thu Huyền, Phó giám đốc đối ngoại Công ty TNHH Canon Việt Nam, nhận xét nếu bắt buộc khai báo tất cả các hóa chất thì chỉ mang tính chất thủ tục. Do đó, không cần thiết phải khai báo tất cả các hóa chất vì gây mất thời gian và lãng phí nhân lực.

Gia tăng thủ tục, tạo ra các điểm nghẽn

Liên hệ thực tế tại công ty, theo bà Huyền, là doanh nghiệp (DN) sản xuất, không phải là DN sản xuất hay kinh doanh hóa chất, mà đã nhập khẩu hơn 400 loại hóa chất trong đó có hơn 100 hóa chất thuộc danh mục phải khai báo. Hiện nay, công ty khai báo 1-2 lần/tuần và chỉ cần 1 người phụ trách. Nhưng nếu phải khai báo toàn bộ hóa chất nhập khẩu thì sẽ thực hiện khai báo tới hơn 400 lần/tuần, theo đó cần 4 người chỉ để thực hiện khai báo.

Các DN mong muốn được cắt giảm nhiều hơn nữa ở khâu thủ tục để không phải chịu cảnh “lấy đá ghè chân” làm hạn chế sản xuất và sức cạnh tranh.

“Như vậy, việc khai báo tất cả các loại hóa chất tăng thủ tục, chi phí, nhân lực gấp 4 lần”, bà Huyền than phiền.

Chính vì thế, vị phó giám đốc đối ngoại của Canon Việt Nam đề xuất giữ nguyên như quy định hiện hành. Tức là chỉ áp dụng khai báo trước khi nhập khẩu đối với hóa chất có điều kiện, hóa chất cần kiểm soát đặc biệt.

Ở một diễn biến khác, hôm 17/3, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản (Vasep) đã có công văn gửi đến Phó thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long và một số bộ trưởng để góp ý Dự thảo 3 Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 15/2018/NĐ-CP về an toàn thực phẩm.

Đáng chú ý, trong công văn này, phía Vasep chỉ rõ Dự thảo 3 của Nghị định (vào ngày 14/3/2025) đã giảm bớt một vài bất cập so với Dự thảo 1, nhưng vẫn còn gia tăng thêm các thủ tục hành chính, tạo ra các điểm nghẽn.

Cụ thể là thêm 3 thủ tục hành chính mới không có trong Luật An toàn thực phẩm: Thu hồi Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố, tạm ngừng tiếp nhận đăng ký bản công bố và thu hồi bản tự công bố.

Hơn nữa, còn gia tăng các nội dung trong các thủ tục hành chính hiện hành. Cụ thể là gia tăng cả về thời gian thẩm tra hồ sơ tự công bố (lên tới 3 tháng khiến DN không dám sản xuất, kinh doanh trong thời gian chờ này).

Điều này cũng dẫn đến việc tất cả các sản phẩm đang sản xuất, nhập khẩu bình thường đều phải tự công bố/công bố lại do hồ sơ đã nộp đều tuân thủ theo quy định của Nghị định 15/2018 nên không phù hợp với quy định về hồ sơ như tại Dự thảo.

Trong khi đó, như lưu ý của ông Nguyễn Hoài Nam, Tổng thư ký Vasep, Dự thảo chưa áp dụng triệt để nguyên tắc quản lý rủi ro và chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm cũng như chưa có biện pháp tăng cường hậu kiểm cơ sở, hậu kiểm sản phẩm. Hơn nữa, Dự thảo cũng chưa có quy định cụ thể việc áp dụng triệt để chuyển đổi số trong quản lý, cũng như chưa có giải pháp đánh giá nguy cơ theo chuỗi.

Không những vậy, theo ông Nam, bản Dự thảo 3 chưa đưa ra được các biện pháp quản lý phù hợp, chưa giải quyết được các khoảng trống pháp lý còn tồn tại của Nghị định 15/2018/NĐ-CP. Thứ nhất là chưa có quy định chuyển mục đích sử dụng cho sản phẩm nhập khẩu để chế biến xuất khẩu (XK), gia công XK sang tiêu dùng nội địa hoặc ngược lại. Thứ hai là chưa có quy định về “giới hạn hiệu năng phân tích tối thiểu – MRPL” đối với hóa chất, kháng sinh cấm trong thực phẩm.

Làm hạn chế sức cạnh tranh hàng Việt

Bên cạnh góp ý nêu trên, cũng trong tháng 3/2025, có 9 hội, hiệp hội DN có liên quan đến lĩnh vực chăn nuôi, thức ăn chăn nuôi, thú y, phân bón, sữa, an toàn thực phẩm đã đồng loạt gửi công văn lên Tổng Bí thư Tô Lâm để phản ánh một số nội dung bất cập của Luật Tiêu chuẩn, Quy chuẩn kỹ thuật (Luật TCQC) và Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa (Luật CLSP) đã tồn tại gần 20 năm, có nhiều nội dung không còn phù hợp, đang gây rất nhiều khó khăn phiền hà cho người dân, DN, hạn chế sức sản xuất, sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam.

Trong công văn này có chỉ rõ “việc quy định công bố hợp quy sản phẩm hàng hóa, đang là căn nguyên gây áp lực, phiền hà rất lớn cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của người dân, DN trong nước”. Hiện nay, Quốc hội đang cho phép sửa đổi 2 Luật này, là cơ hội rất tốt để tháo gỡ những nút thắt, bất cập nêu trên.

Nên nhắc thêm, hồi tháng 1/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học kỹ thuật Việt Nam (Vusta) đã có văn bản gửi đến Quốc hội để sửa đổi hai Luật nêu trên với quan điểm “không áp dụng hình thức công bố hợp quy sản phẩm, hàng hóa như quy định hiện hành và trong dự thảo sửa đổi”.

Bởi lẽ, việc công bố hợp quy sản phẩm hiện nay rất hình thức không có ý nghĩa trong thực tế quản lý, song đang gây phát sinh nhiều chi phí vật chất và thời gian cho người sản xuất, kinh doanh. Hơn thế nữa, nó còn làm tăng chi phí sản xuất, làm lỡ cơ hội kinh doanh và gây cản trở cho hoạt động xuất, nhập khẩu hàng hóa.

Như thông tin của Vusta, theo giá dịch vụ hiện nay, trung bình một sản phẩm, hàng hóa được đánh giá quy trình sản xuất và lấy mẫu thử nghiệm để công bố hợp quy, có thời hạn 3 năm phải công bố lại, có mức chi phí dao động từ 3-5 triệu đồng/sản phẩm. Với mức chi phí này, thì một DN quy mô vừa, thường có từ 200-300 loại sản phẩm, tốn kém từ 800 triệu – 1,2 tỷ đồng và nếu tính trên phạm vi quốc gia sẽ tiêu tốn hàng nghìn tỷ đồng.

Mặt khác, vì phải lấy mẫu thử nghiệm để công bố hợp quy sản phẩm, hàng hóa, vô hình chung đã buộc 100% các lô hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam phải thực hiện kiểm tra chất lượng trước thông quan. Rồi làm chậm thời gian thông quan từ 7-10 ngày/lô.

Đó là chưa kể còn làm tăng chi phí hàng hóa, nguyên liệu sản xuất nhập khẩu vào Việt Nam. Bởi vì ngoài kinh phí kiểm tra, công bố hợp quy thông quan từ 3-7 triệu đồng/lô hàng, còn là chi phí bao bì phải thiết kế riêng cho thị trường Việt Nam (có dấu hợp quy…) và những yêu cầu xác nhận của cơ quan chức năng nước xuất xứ, theo những quy định cá biệt của phía Việt Nam. Điều này làm cho các nhà cung cấp phải nâng giá hàng hóa hoặc đưa ra các điều kiện khắt khe hơn với đối tác Việt Nam.

Từ những vấn đề nêu trên, với các quy định cũ hay dự thảo quy định mới vẫn loanh quanh không muốn cắt bỏ những bất cập, thậm chí là tăng thêm thủ tục và chi phí, không khác gì việc “lấy đá ghè chân” DN làm hạn chế sức sản xuất, sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam.

Thế Vinh