Vì sao ung thư khó phát hiện ở giai đoạn sớm?

Bệnh nhân truyền hóa chất tại Trung tâm Ung bướu, Bệnh viện Chợ Rẫy. Ảnh: Duy Hiệu.

Thạc sĩ, bác sĩ Trần Đức Cảnh, Phó Trưởng khoa Nội soi và Thăm dò chức năng, Bệnh viện K Trung ương, cho biết ung thư hình thành do quá trình phân chia tế bào mất kiểm soát, bắt nguồn từ các đột biến gen làm rối loạn chức năng sinh sản, chết tế bào và sửa chữa ADN.

Ung thư diễn ra âm thầm

Quá trình tiến triển của ung thư diễn ra âm thầm, chia thành 3 giai đoạn:

Giai đoạn khởi đầu: Khi một tế bào bình thường bị tổn thương ADN vĩnh viễn do các yếu tố như hóa chất, tia UV, virus…, từ đó xuất hiện đột biến gen đầu tiên.
Giai đoạn thúc đẩy: Khi các tế bào đột biến nhân lên nhưng chưa tạo thành khối u rõ rệt.
Giai đoạn tiến triển: Khi các tế bào tăng sinh mạnh, tích lũy thêm nhiều đột biến và hình thành khối u ác tính.

"Ở giai đoạn sớm, tế bào ung thư chưa phát triển nhiều, khối u rất nhỏ, chưa gây viêm, hoại tử hay xâm lấn nên không gây ra triệu chứng rõ ràng. Hệ miễn dịch cũng khó nhận diện vì chưa có dấu hiệu đặc biệt", bác sĩ Cảnh cho hay.

Có thể lẩn tránh hệ miễn dịch

Một số tế bào ung thư còn tiết ra các chất ức chế miễn dịch như PD-L1 (ức chế tế bào lympho T - gặp ở ung thư phổi, dạ dày, gan, đại trực tràng, vú, cổ tử cung), hay TGF-β (ức chế phản ứng viêm - gặp ở ung thư tụy, vú, tuyến tiền liệt…).

Thạc sĩ, bác sĩ Trần Đức Cảnh thăm khám cho bệnh nhân. Ảnh: BSCC.

Những chất này khiến hệ miễn dịch không phát hiện được sự bất thường, cơ thể không có biểu hiện sốt, sưng hay mệt mỏi rõ rệt.

Triệu chứng không có hoặc không rõ ràng

Theo bác sĩ Cảnh, việc khối u chưa chèn ép, xâm lấn mô, dây thần kinh hoặc mạch máu cũng khiến triệu chứng lâm sàng rất mờ nhạt. Ví dụ, ung thư não ở giai đoạn sớm có thể không gây triệu chứng vì chưa chèn ép mô não. Khi xuất hiện triệu chứng đau đầu nhẹ, người bệnh thường chủ quan, tự uống thuốc giảm đau nên dễ bỏ qua.

Tương tự, ung thư dạ dày giai đoạn đầu có thể chỉ gây cảm giác đầy bụng, khó tiêu - rất dễ nhầm với rối loạn tiêu hóa thông thường.

Ngoài ra, cơ thể có khả năng bù trừ rất tốt. Ví dụ, một phần nhỏ của gan bị tổn thương vẫn có thể được phần lành đảm nhiệm chức năng bình thường, nên người bệnh ung thư gan giai đoạn đầu thường chưa có triệu chứng rõ ràng.

Khó phát hiện bằng xét nghiệm sinh hóa hoặc chẩn đoán hình ảnh

Về xét nghiệm, nhiều loại ung thư không có dấu ấn sinh học đặc hiệu ở giai đoạn đầu. Một số dấu sinh học giúp phát hiện hoặc theo dõi ung thư ung như AFP (ung thư gan), PSA (tuyến tiền liệt) chỉ tăng rõ khi khối u đã phát triển lớn hoặc xâm lấn nhiều.

Chẩn đoán hình ảnh cũng gặp khó khăn. Siêu âm khó phát hiện khối u nhỏ dưới 5 mm, đặc biệt nếu khối u nằm sâu như trong não, tụy. Dù CT hay MRI có thể phát hiện tổn thương nhỏ, nhưng yêu cầu kỹ thuật cao và không phải lúc nào cũng thấy được rõ. Đặc biệt, u ở giai đoạn sớm có thể có hình ảnh rất giống mô lành, dễ bị bỏ sót.

Tâm lý chủ quan của người bệnh

Cuối cùng, yếu tố tâm lý chủ quan cũng góp phần quan trọng. Nhiều người bệnh thiếu kiến thức hoặc không để ý đến các bất thường nhẹ trong cơ thể. Khi chưa có triệu chứng nghiêm trọng, họ thường trì hoãn việc đi khám vì nghĩ mình vẫn khỏe mạnh.

Phương Anh