Vì sao ông Trump khó dàn xếp nhanh thỏa thuận ngừng bắn Nga - Ukraine?

Khi gặp Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại New York tháng 9/2024, ông Donald Trump, khi ấy vẫn là ứng viên tổng thống Mỹ tự tin khẳng định có thể sớm chấm dứt xung đột Nga - Ukraine. Hãng tin BBC dẫn lời ông Trump tuyên bố lúc đó: "Nếu chúng tôi thắng cử, tôi nghĩ chúng tôi sẽ giải quyết được vấn đề này (xung đột Nga – Ukraine) rất nhanh chóng”.

Tốc độ chấm dứt xung đột trong các phát biểu của ông Trump đã thay đổi theo thời gian. Trong một cuộc tranh luận trên truyền hình vài ngày trước cuộc gặp nhà lãnh đạo Ukraine ở New York, ông Trump hứa hẹn sẽ "giải quyết vấn đề trước khi trở thành tổng thống". Đây được coi là sự thúc đẩy tiến độ so với cam kết trước đó của ông hồi tháng 5/2023 về việc sẽ chấm dứt giao tranh giữa các lực lượng vũ trang của Moscow và Kiev trong 24 giờ đầu tiên sau khi trở lại Nhà Trắng.

Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh: EPA-EFE

Ông Trump hiện đã nhậm chức tổng thống Mỹ nhiệm kỳ 2 được hơn 2 tháng và Nhà Trắng có thể bắt đầu nhận ra việc cố gắng chấm dứt một cuộc xung đột phức tạp như vậy có thể mất nhiều thời gian. Trong cuộc phỏng vấn trên truyền hình cuối tuần trước, vị tổng thống thứ 47 của Mỹ thừa nhận, ông "hơi trào phúng" khi ông hứa hẹn sẽ đặt dấu chấm hết cho cuộc khủng hoảng ở Ukraine chỉ trong vòng một ngày.

Giới quan sát nhận định có nhiều lý do khiến tiến độ dàn xếp ngừng bắn giữa hai nước láng giềng châu Âu chậm hơn so với kỳ vọng của ông Trump và đội ngũ dưới quyền.

Trước hết, niềm tin của Tổng thống Mỹ đương nhiệm vào sức mạnh của ngoại giao cá nhân “1-1” của ông có thể đã bị đặt nhầm chỗ. Ông Trump từ lâu tin rằng, bất kỳ vấn đề quốc tế nào cũng có thể được giải quyết nếu ông ngồi lại với một nhà lãnh đạo của nước khác và đạt thỏa thuận. Ông Trump lần đầu tiên trò chuyện với Tổng thống Nga Vladimir Putin vào ngày 12/2. Ông mô tả cuộc điện đàm kéo dài 1,5 giờ đó "rất hiệu quả". Hai nguyên thủ trao đổi một lần nữa qua điện thoại vào ngày 18/3.

Tuy nhiên, những cuộc điện đàm trên rõ ràng đã không đảm bảo được lệnh ngừng bắn tạm thời 30 ngày ngay lập tức như ông Trump mong muốn. Sự nhượng bộ thực chất duy nhất lãnh đạo Nhà Trắng thu được từ ông Putin là lời hứa Nga sẽ dừng tấn công các cơ sở năng lượng của Ukraine. Kiev sau đó cáo buộc phía Nga đã phá vỡ cam kết chỉ trong vòng vài giờ sau cuộc gọi Trump - Putin.

Thứ hai, Tổng thống Nga đã nói rõ rằng ông sẽ không chấp nhận việc bị thúc ép. Ông Putin có những bình luận công khai đầu tiên về quá trình đàm phán Nga – Mỹ hồi tuần trước, tại cuộc họp báo diễn ra một tháng sau cuộc điện đàm giữa ông với Tổng thống Trump.

Lãnh đạo Điện Kremlin cho thấy, ông kiên quyết phản đối chiến lược 2 giai đoạn do Mỹ đề xuất nhằm tìm kiếm lệnh ngừng bắn tạm thời trước khi thảo luận về một giải pháp dài hạn hơn. Thay vào đó, ông Putin nhấn mạnh, bất kỳ cuộc hòa đàm nào cũng phải giải quyết những gì Moscow coi là "căn nguyên của xung đột", gồm lo ngại về sự mở rộng của liên minh quân sự NATO do Mỹ đứng đầu và các kế hoạch của Ukraine đe dọa an ninh của Nga. Ông cũng đặt ra các câu hỏi và điều kiện chi tiết cần được giải quyết và đáp ứng trước khi đi đến nhất trí về bất kỳ thỏa thuận nào.

Thứ ba, chiến lược ban đầu của Mỹ nhằm hướng sự tập trung vào Ukraine có thể đã bị đánh giá sai. Nhà Trắng có vẻ đã đi đến kết luận rằng, Tổng thống Ukraine Zelensky là trở ngại cho hòa bình. Các nhà ngoại giao phương Tây thừa nhận, Chính phủ Ukraine chậm nhận ra thế giới đã thay đổi nhiều như thế nào sau khi ông Trump trở lại nắm quyền ở Nhà Trắng.

Song, áp lực của Washington đối với Kiev đã dẫn đến cuộc khẩu chiến nảy lửa giữa ông Trump và Phó Tổng thống Mỹ J.D Vance với nhà lãnh đạo Ukraine tại phòng Bầu dục hồi cuối tháng 2, tiêu tốn thời gian và các nỗ lực chính trị. Tranh cãi công khai cũng làm rạn nứt mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương, khiến các đồng minh và Mỹ bất hòa, tạo nên một vấn đề ngoại giao khác cần thời gian để giải quyết. Trong khi đó, ông Putin rõ ràng chỉ cần đứng ngoài chứng kiến bất đồng giữa Mỹ và các đồng minh, rồi chờ thời cơ hành động.

Thứ tư, tính phức tạp của cuộc xung đột khiến việc tìm kiếm bất kỳ giải pháp nào cũng trở nên khó khăn. Đề xuất ban đầu của Ukraine là ngừng bắn tạm thời trên không và trên biển, với quan điểm là điều đó tương đối dễ giám sát. Nhưng trong các cuộc đàm phán tuần trước tại Jeddah, Ảrập Xêút, phái đoàn Mỹ quả quyết, bất kỳ lệnh ngừng bắn ngay lập tức nào cũng phải bao phủ cả tiền tuyến dài hơn 1.200km ở phía đông. Yêu cầu này dự kiến sẽ khiến khâu hậu cần xác minh việc ngừng bắn trở nên phức tạp hơn và ông Putin tất nhiên đã bác bỏ ý tưởng đó.

Tuy nhiên, ngay cả khi ông Putin đồng ý với đề xuất khiêm tốn hơn là chấm dứt các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng, điều đó cũng không dễ dàng. Chính các chi tiết về đề xuất này sẽ chiếm phần lớn nội dung các cuộc đàm phán dự kiến diễn ra tại Ảrập Xêút vào ngày 24/3. Các chuyên gia quân sự và năng lượng sẽ lập danh sách chi tiết về các nhà máy điện hạt nhân hoặc dạng khác cần được bảo vệ. Họ cũng sẽ cố gắng thống nhất về các loại vũ khí quân Nga và Ukraine không nên dùng.

Dẫu vậy, việc thống nhất sự khác biệt giữa các cơ sở năng lượng và hạ tầng dân sự khác có thể mất một thời gian. Đáng chú ý, Ukraine và Nga đang không đối thoại trực tiếp với nhau, mà đàm phán riêng rẽ và song phương với Mỹ, quốc gia đóng vai trò trung gian. Thực tế này càng làm tiêu tốn thêm thời gian.

Thứ năm, việc Mỹ tập trung vào các lợi ích kinh tế của lệnh ngừng bắn đã làm sao nhãng sự chú ý khỏi ưu tiên chấm dứt xung đột. Ông Trump đã dành thời gian cố gắng đạt một thỏa thuận khung, cho phép các công ty Mỹ tiếp cận những nguồn khoáng sản quan trọng của Ukraine. Một số người coi đây là cách Mỹ đầu tư vào tương lai của Ukraine, nhưng số khác lại xem đó là hành động đòi Kiev bồi hoàn viện trợ bằng tài nguyên thiên nhiên quốc gia.

Tổng thống Ukraine Zelensky ban đầu tuyên bố, ông chỉ có thể nhất trí thỏa thuận nếu chính quyền Trump hứa cung cấp cho Kiev các bảo đảm an ninh để ngăn chặn mối đe dọa từ Nga trong tương lai. Song, Nhà Trắng đã từ chối, viện dẫn lý do sự hiện diện của các công ty khai khoáng và công nhân Mỹ sẽ đủ sức răn đe. Ông Zelensky cuối cùng chấp nhận nhượng bộ và cho biết sẽ đồng ý thỏa thuận khoáng sản mà không có bảo đảm an ninh. Bất chấp điều đó, Washington vẫn chưa ký thỏa thuận với hy vọng một lần nữa sẽ cải thiện các điều khoản, có thể bao gồm cả quyền tiếp cận hoặc thậm chí sở hữu các nhà máy điện hạt nhân của Ukraine.

Theo giới quan sát, việc chấm dứt các cuộc xung đột có thể phức tạp và tốn thời gian. Nếu không có sự thúc đẩy của Tổng thống Mỹ Trump, những nỗ lực nhằm kết thúc cuộc đối đầu Nga - Ukraine sẽ không thể đạt tiến triển đến giai đoạn này, nhưng tiến trình rõ ràng cũng không diễn ra nhanh chóng hoặc đơn giản như ông tiên lượng.

Tuấn Anh