Vì sao Ngày thế giới không thuốc lá năm 2025 'vạch trần sự hấp dẫn giả tạo'?

Thiệt hại do thuốc lá gây ra cao gấp 5 lần so với nguồn thu thuế từ thuốc lá

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), trên toàn cầu ước tính có 37 triệu trẻ em trong độ tuổi 13 - 15 sử dụng thuốc lá. Ở nhiều quốc gia, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong thanh thiếu niên đã cao hơn tỷ lệ sử dụng ở người trưởng thành.

Tại Việt Nam, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu của nam giới trưởng thành tuy có giảm nhưng vẫn còn ở mức cao (41,1%). Đối với thuốc lá điện tử, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử ở người trưởng thành (15 tuổi trở lên) năm 2015 là 0,2%, năm 2020 là 3,6%. Tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử cao nhất tập trung ở nhóm tuổi 15 - 24 (7,3%) sau đó là các nhóm tuổi 25 - 44 tuổi (3,2%), 45 - 64 tuổi (1,4%).

Mỗi năm trên thế giới có hơn 8 triệu ca tử vong, trong đó khoảng 1,3 triệu ca do các bệnh liên quan đến hút thuốc lá thụ động.

Tại Việt Nam việc sử dụng thuốc lá gây ra hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm. Trong đó 84.500 người tử vong do các bệnh liên quan đến hút thuốc chủ động và 18.800 người tử vong do các bệnh liên quan đến hút thuốc thụ động. Việc sử dụng thuốc lá đang gây ra gánh nặng nghiệm trọng và ngày càng gia tăng về bệnh tật và tử vong sớm, cũng như chi phí y tế. Thiệt hại kinh tế do thuốc lá ước tính là 108 nghìn tỉ đồng mỗi năm (tương đương 1,14% GDP). Con số này lớn hơn gấp 5 lần so với đóng góp của nguồn thu thuế thuốc lá cho ngân sách quốc gia.

Các chiêu thức quảng cáo sai sự thật, lừa dối mọi người

Theo WHO, chất nicotine và các sản phẩm thuốc lá gây nghiện rất nguy hiểm cho sức khỏe, nhưng luôn được các tập đoàn sản xuất thuốc lá trên thế giới tìm cách thu hút mọi người sử dụng. Không có bất kỳ sản phẩm thuốc lá nào, và không có mức độ tiếp xúc nào đối với thuốc lá được coi là an toàn cho sức khỏe, bao gồm cả thuốc lào, xì gà, thuốc lá nung nóng, thuốc lá điện tử, thuốc lá tự cuốn, thuốc lá tẩu và các sản phẩm thuốc lá không khói.

Thuốc lá, thuốc lá mới và các sản phẩm chứa nicotine rất có hại cho sức khỏe, thậm chí gây tử vong cho cả người hút và người không hút nhưng thường xuyên tiếp xúc với khói thuốc. Đối với trẻ em và thanh thiếu niên, các sản phẩm này có thể làm suy yếu nghiêm trọng sự phát triển não bộ.

Phân tích của WHO cho thấy các tuyên bố của tập đoàn thuốc lá trên toàn cầu đã gây hiểu lầm về tác hại thuốc lá đối với sức khỏe.

Trên toàn cầu, ngành công nghiệp thuốc lá bán hàng nghìn tỉ điếu thuốc mỗi năm. Ngoài thuốc lá điếu thông thường, các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và túi nicotine được các công ty quảng bá với tên gọi là "sản phẩm giảm hại". Điều này đã làm cho nhiều người, đặc biệt là giới trẻ, hiểu lầm rằng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng không có hại, không gây nghiện.

Ngoài ra, việc quảng bá sản phẩm gây nhầm lẫn, một số tổ chức liên minh với các tập đoàn thuốc lá có tên gọi của tổ chức giống như tên của các tổ chức hoạt động phòng chống tác hại thuốc lá, cụ thể như: “Tổ chức Hành động toàn cầu chấm dứt hút thuốc lá”, “Quỹ xóa bỏ lao động trẻ em trong trồng thuốc lá”, “Quỹ vì một thế giới không khói thuốc” của Tập đoàn Philip Morris nhưng thực chất các quỹ này có sự liên kết chặt chẽ với các công ty thuốc lá.

Về hoạt động của “Quỹ vì một thế giới không khói thuốc”, WHO nêu quan điểm đây là quỹ do Tập đoàn Philip Morris tài trợ, có mâu thuẫn về lợi ích với công tác bảo vệ sức khỏe cộng đồng và đề nghị các nước và các cán bộ y tế không hợp tác với quỹ này.

WHO cũng cho biết những tuyên bố của các tập đoàn thuốc lá gây hiểu lầm, không đúng sự thật.

Cụ thể, các tập đoàn thuốc lá tuyên bố ngành công nghiệp thuốc lá đóng góp cho nghiên cứu khoa học về tác hại của thuốc lá để bảo vệ sức khỏe cộng đồng nhưng sự thật ngành công nghiệp thuốc lá có lịch sử lâu đời trong việc tạo ra các tranh luận về hút thuốc và sức khỏe để bác bỏ, hoặc làm giảm giá trị các nghiên cứu khoa học về tác hại của thuốc lá.

Tuyên bố của các công ty thuốc lá rằng họ tuân thủ các quy định cấm quảng cáo, tiếp thị sản phẩm nhưng sự thật các tập đoàn thuốc lá trên toàn cầu sử dụng nhiều chiến lược quảng bá, tiếp thị tinh vi, chủ yếu nhằm vào thanh thiếu niên, phụ nữ và trẻ em gái, thông qua các phương tiện truyền thông hiện đại, người có sức ảnh hưởng trong cộng đồng, tài trợ cho các hoạt động thể thao như đua xe, bóng đá…

Họ tuyên bố rằng ngành công nghiệp thuốc lá đã thực hiện trách nhiệm xã hội (CSR) của doanh nghiệp và mang lại hiệu quả cho cộng đồng nhưng sự thật là ngành công nghiệp thuốc lá thực hiện trách nhiệm xã hội (CSR) với mục đích gây dựng hình ảnh để quảng bá, nhằm che đậy các tác động tiêu cực, bình thường hóa sản phẩm gây nghiện để thu hút người sử dụng.

Họ tuyên bố ủng hộ chính phủ các nước trong phòng chống tác hại thuốc lá nhưng sự thật trên thế giới, ngành công nghiệp thuốc lá có lịch sử lâu dài về việc thực hiện hành động pháp lý chống lại hoạt động phòng chống tác hại thuốc lá; hay họ tuyên bố sản phẩm thuốc lá nung nóng (IQOS) chỉ dành cho người lớn và giúp cai nghiện thuốc lá điếu thông thường, nhưng sự thật các sản phẩm thuốc lá mới đang nhằm vào giới trẻ…

WHO nhấn mạnh Ngày thế giới không thuốc lá năm 2025 là dịp để phơi bày những cách thức mà các tập đoàn thuốc lá trên thế giới sử dụng để quảng bá, tiếp thị các sản phẩm gây nghiện; chỉ rõ các chiêu thức quảng cáo sai sự thật, lừa dối mọi người, làm cho các sản phẩm thuốc lá trở nên hấp dẫn hơn, đặc biệt là đối với trẻ em và thanh thiếu niên.

Hồ Quang