Vì sao ngành nghề độc hại, nặng nhọc vẫn khó tuyển dù đã miễn giảm 70% học phí?

Hiện nay, Danh mục ngành, nghề học nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm trình độ trung cấp, trình độ cao đẳng được quy định tại Thông tư số 05/2023/TT-BLĐTBXH ngày 15/6/2023 của Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội. Chính sách này không phân biệt đối với người học trường công lập hay ngoài công lập.

Theo quy định, học sinh, sinh viên học một số nghề học nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm sẽ được giảm 70% học phí. Tuy nhiên, theo ghi nhận ý kiến từ đại diện một số cơ sở giáo dục nghề nghiệp, dù đã có chính sách hỗ trợ tài chính nhưng các đơn vị vẫn gặp nhiều khó khăn trong công tác tuyển sinh, thu hút người học đến với những ngành nghề này.

Ảnh minh họa: nguồn Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội

Nhu cầu lao động với những ngành nặng nhọc, độc hại rất lớn

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Lê Danh Quang - Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội cho biết: Hiện nay, Chính phủ đã có nhiều chính sách khuyến khích dành cho hệ thống giáo dục nghề nghiệp như miễn giảm học phí, vay vốn cho học sinh, sinh viên học nghề. Đối với những ngành nghề độc hại, nguy hiểm như: Hàn, Cắt gọt kim loại, Chế tạo thiết bị cơ khí, Điện công nghiệp, Bảo vệ thực vật, Máy lạnh và Điều hòa không khí, Dịch vụ thú y… thì luôn có nhu cầu tuyển dụng lớn.

Trên thực tế, có nhiều doanh nghiệp phối hợp với các trường nghề để đào tạo theo đơn đặt hàng, điều này cũng giúp người học có cơ hội thực hành thực tế, cũng như có việc làm ngay sau khi tốt nghiệp.

Tuy nhiên, rào cản lớn nhất khiến các ngành học này khó thu hút được thí sinh là do tâm lý của nhiều học sinh, phụ huynh lo ngại về môi trường làm việc khắc nghiệt, nguy cơ mất an toàn lao động nên không muốn gắn bó, e ngại với những ngành nghề này. Thứ hai là do chính sách đãi ngộ vẫn chưa hấp dẫn, dù là ngành nghề có nhu cầu nhân lực lớn nhưng mức lương, chế độ phúc lợi vẫn chưa có sự hấp dẫn nên người lao động sẽ ưu tiên lựa chọn những ngành nghề có điều kiện việc làm tốt hơn.

Chưa kể hiện nay, chính sách dành cho các ngành nghề độc hại, nặng nhọc, nguy hiểm chưa được truyền thông hiệu quả để thay đổi nhận thức của xã hội về giá trị của giáo dục nghề nghiệp. Từ tháng 2/2025 trở về trước, giáo dục nghề nghiệp chưa thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo nên các trường khó tiếp cận dữ liệu tuyển sinh đối với học sinh tốt nghiệp trung học phổ thông.

Không chỉ vậy, hiện nay còn nhiều đơn vị gặp tình trạng thiếu trang thiết bị thực hành hiện đại, chưa đủ cơ sở vật chất để đào tạo bài bản, khiến sinh viên thiếu kỹ năng thực tế khi ra trường. Bên cạnh đó là tình trạng thiếu đội ngũ giảng viên/giáo viên chất lượng cao tại cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Lý giải điều này, thầy Quang cho biết hiện nay giáo viên có chuyên môn, tay nghề giỏi, vừa có nghiệp vụ sư phạm tốt lại giỏi các kỹ năng công nghệ, ngoại ngữ, tin học không nhiều, song mức thu nhập lại khá thấp. Trên thực tế các chính sách đãi ngộ dành cho đội ngũ giáo viên giáo dục nghề nghiệp còn thiệt thòi, thua kém hơn nhiều so với giảng viên đại học và giáo viên của các khối khác. Từ đó dẫn đến tình trạng lực lượng giáo viên giỏi trong các ngành nghề độc hại có xu hướng chuyển sang làm việc tại doanh nghiệp với mức thu nhập cao hơn. Lúc này các cơ sở giáo dục nghề nghiệp phải đối mặt với tình trạng thiếu nhân lực giảng dạy có kinh nghiệm thực tế.

Tiến sĩ Lê Danh Quang - Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội. Ảnh: NVCC

Đồng tình với quan điểm trên, thầy Lê Văn Hùng – Trưởng phòng Đào tạo và Quản lý Học sinh sinh viên, Trường Cao đẳng Nghề Công nghiệp Hà Nội cũng cho rằng, hiện nay nhu cầu tuyển dụng đối với các ngành nghề độc hại, nặng nhọc đang rất lớn. Đây là một trong những điều kiện tích cực đảm bảo cơ hội việc làm cho người học sau khi tốt nghiệp.

Trong bối cảnh phát triển hiện nay, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp cũng đã chú trọng đến chương trình đào tạo, đẩy mạnh gắn kết với doanh nghiệp cũng như đầu tư trang thiết bị phù hợp với nhu cầu xã hội nhằm đào tạo được nguồn lao động chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu từ thị trường lao động.

Mặc dù nhu cầu, tiềm năng cơ hội việc làm lớn như vậy nhưng theo thầy Hùng đánh giá, nhận thức của học sinh đối với các ngành nghề độc hại, nặng nhọc vẫn chưa đầy đủ và đúng đắn. Điều này gây nhiều ảnh hưởng đến công tác tuyển sinh và đào tạo của các đơn vị. Bên cạnh đó là tình trạng quy mô các trường đại học, cao đẳng quá nhiều, số lượng tuyển sinh lớn khiến việc thu hút người học tại các trường nghề vô cùng khó khăn.

Học phí không phải yếu tố quyết định duy nhất

Bàn về những chính sách dành cho những ngành nghề độc hại hiện nay, thầy Lê Văn Hùng cho hay chính sách hỗ trợ miễn giảm 70% với các ngành nghề độc hại, nặng nhọc đã tạo nhiều điều kiện cho người học, đặc biệt là những thí sinh có hoàn cảnh khó khăn có thêm cơ hội được học nghề.

Đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp đã có thêm cơ hội tuyển sinh được nhiều thí sinh, giảm bớt áp lực với những ngành nghề “kén” người học. Tuy nhiên, thầy Hùng cho rằng, mặc dù đã có chính sách hỗ trợ 70% học phí với các ngành nghề độc hại, nhưng thực tế các trường vẫn gặp khó khi tuyển sinh một số ngành nghề.

“Điển hình như nghề Hàn mặc dù cơ hội việc làm sau khi ra trường rất tốt, thu nhập lại cao nhưng do đặc thù công việc ảnh hưởng tới sức khỏe nên nhiều học sinh e ngại gắn bó với ngành học này.

Hay những ngành học có đầu ra chưa hấp dẫn, cơ hội việc làm chưa triển vọng, chương trình đào tạo và ứng dụng công nghệ tại các cơ sở đào tạo chưa bắt kịp sự thay đổi của thị trường lao động dẫn đến tình trạng người học sau khi ra trường không đáp ứng được yêu cầu của doanh nghiệp”, thầy Hùng nêu dẫn chứng.

Chính sách hỗ trợ miễn giảm 70% học phí với các ngành nghề độc hại, nặng nhọc đã tạo điều kiện cho cơ sở giáo dục nghề nghiệp thu hút được nhiều thí sinh hơn. Ảnh minh họa: nguồn website Trường Cao đẳng Nghề Công nghiệp Hà Nội

Từ những bất cập đó, thầy Hùng kiến nghị Nhà nước cần nghiên cứu kỹ việc cấp phép mở mới tràn lan các cơ sở giáo dục, đặc biệt là các cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Thứ hai, cần kiểm tra, đánh giá định kỳ, rà soát những cơ sở giáo dục nghề nghiệp không đáp ứng được điều kiện về giảng viên, cơ sở vật chất.. để tăng cường chất lượng đào tạo các cơ sở giáo dục nghề nghiệp nói riêng.

Đối với các đơn vị giáo dục nghề nghiệp cần nghiêm túc rà soát, chỉnh sửa chương trình đào tạo bám sát với thị hiếu. Nên tích cực mời doanh nghiệp tham gia xây dựng chương trình đào tạo để chất lượng đầu ra bám sát với nhu cầu doanh nghiệp. Mặt khác, khi cơ sở giáo dục mời doanh nghiệp tham gia đào tạo sẽ gia tăng cơ hội cho người học được tiếp cận thực tế, mở rộng cơ hội thực tập, thực hành và tìm kiếm việc làm sau khi tốt nghiệp.

Bên cạnh đó, các đơn vị cần tăng cường đầu tư thiết bị đào tạo để đáp ứng với những công nghệ mới. Khi người học có cơ hội tiếp xúc với công nghệ từ trong trường học sẽ giúp các em làm quen, không bị bỡ ngỡ khi xử lý công việc trong tương lai.

Còn theo đánh giá của Tiến sĩ Lê Danh Quang, chính sách miễn giảm 70% học phí cho các ngành độc hại, nguy hiểm, nặng nhọc đã giúp giảm bớt gánh nặng tài chính, khuyến khích học viên đăng ký các ngành nghề mà trước đây ít người lựa chọn. Giúp các trường duy trì và phát triển đào tạo những ngành thiết yếu nhưng khó thu hút học viên, qua đó góp phần đảm bảo nguồn nhân lực cho thị trường lao động.

“Các ngành nghề này đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế nhưng thường thiếu lao động do điều kiện làm việc khắc nghiệt. Trước đây, các trường thường gặp khó khăn trong công tác tuyển sinh do nhận thức, tâm lý của người học. Vậy nên việc miễn giảm học phí sẽ hỗ trợ, giảm tải áp lực kinh tế cho những gia đình có hoàn cảnh khó khăn, thu hút thêm lực lượng lao động có tay nghề vào các lĩnh vực này”, thầy Quang nêu quan điểm.

Tuy nhiên, Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội cũng chỉ ra rằng, học phí không phải yếu tố quyết định duy nhất có thể thu hút người học đến với các ngành nghề đặc thù này. Muốn tuyển sinh tốt thì cần có thêm các chính sách đảm bảo đầu ra, cơ hội việc làm, hay có chế độ đãi ngộ với từng ngành nghề cụ thể, để người học có định hướng rõ từ ban đầu cũng như có động lực an tâm gắn bó.

Hiện nay, một số trường nghề gặp khó khăn trong việc cân đối ngân sách khi nguồn thu từ học phí thấp, trong khi chi phí đào tạo các ngành này thường cao hơn nhiều so với học đại học do yêu cầu trang thiết bị thực hành, bảo hộ lao động. Đối chiếu từ thực tế có thể thấy mức thu học phí trường nghề thấp, số giờ thực hành lại nhiều (chiếm 60% đến 70% thời lượng học tập), dẫn đến tiêu hao nguyên vật liệu, vật tư, điện nước, hao mòn máy móc… Chưa kể quy mô lớp học chỉ 10 - 18 học viên/ 01 lớp thực hành nghề độc hại.

Do đó, thầy Quang đề xuất cần có thêm nhiều chính sách để hỗ trợ, giảm tải áp lực tài chính lên các cơ sở giáo dục nghề nghiệp để các đơn vị có thêm nội lực tập trung đầu tư nâng cao chất lượng đào tạo. Bên cạnh chính sách miễn giảm học phí, có thể xem xét trợ cấp chi phí sinh hoạt hoặc hỗ trợ vay vốn cho người học học nghề với lãi suất thấp, hay có thêm các chính sách bổ sung như học bổng, hỗ trợ chi phí sinh hoạt, cam kết việc làm sau tốt nghiệp hoặc nâng cao chế độ đãi ngộ để thực sự hấp dẫn người học.

Trên thực tế, điều tất cả học viên quan tâm chính là cơ hội việc làm sau khi tốt nghiệp, cũng như môi trường làm việc, mức thu nhập và sự phát triển nghề nghiệp lâu dài. Do đó, nếu có cam kết rõ ràng về cơ hội nghề nghiệp như ký kết với các doanh nghiệp để tuyển dụng sinh viên tốt nghiệp, hoặc có các chương trình hỗ trợ nghề nghiệp thì sẽ tạo được niềm tin và động lực lớn hơn cho người học.

Thứ hai, cần có chế độ đãi ngộ và cải thiện điều kiện làm việc với những ngành nghề độc hại, nguy hiểm, nâng cao chế độ đãi ngộ cũng như có thêm có thêm các khoản phụ cấp đặc thù (độc hại, nguy hiểm, rủi ro). Bởi, môi trường làm việc của những nghề này thường khắc nghiệt, rủi ro cao nên nếu chính sách đãi ngộ không đủ hấp dẫn thì người lao động sẽ không sẵn sàng gắn bó lâu dài.

Do đó với người học nên xây dựng chính sách hỗ trợ đặc biệt như học bổng, trợ cấp rủi ro, bảo hiểm lao động cho học viên theo học các ngành nghề này.

Để giữ chân người lao động thì cần rút ngắn thời gian làm việc trong ngày hoặc trong tuần để giảm áp lực thể chất và tinh thần. Cải thiện môi trường làm việc với công nghệ hiện đại, hạn chế tối đa tác động độc hại đến sức khỏe cũng như tăng cường bảo hiểm xã hội, bảo hiểm tai nạn lao động, chế độ hưu trí sớm và chính sách nghỉ dưỡng phục hồi sức khỏe để người lao động có thêm động lực gắn bó.

Các ngành nghề nặng nhọc, độc hại đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế hiện đại. Ảnh minh họa: website hht.edu.vn

Ngoài hỗ trợ về tài chính và cam kết đầu ra, cần có sự tư vấn, định hướng nghề nghiệp ngay từ cấp trung học phổ thông, trung học cơ sở để học sinh và phụ huynh hiểu rõ về tính chất công việc, cơ hội phát triển và lợi ích của ngành nghề này. Muốn vậy thì cần đẩy mạnh truyền thông về nhu cầu thực tế của từng ngành nghề, cũng như nhấn mạnh vai trò, tầm quan trọng của các ngành đặc thù trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Xây dựng hình ảnh tích cực về các ngành nghề này qua truyền thông, tạo các chương trình thực tập, trải nghiệm thực tế để sinh viên có cơ hội hiểu rõ về công việc trước khi quyết định theo đuổi.

Đồng thời cũng cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, tự động hóa trong sản xuất để giảm thiểu mức độ nguy hiểm và nặng nhọc của công việc. Hỗ trợ đào tạo lại người lao động để thích nghi với công nghệ mới, nâng cao kỹ năng để tránh được tác động của các yếu tố độc hại lên cơ thể.

Còn theo thầy Quang, việc thu hút và giữ chân người học, người lao động trong các ngành nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm đòi hỏi một chiến lược toàn diện. Nhà nước không chỉ cần hỗ trợ tài chính mà còn phải đảm bảo việc làm, cải thiện điều kiện lao động, thay đổi nhận thức xã hội và ứng dụng công nghệ để nâng cao chất lượng công việc.

Khi những yếu tố này được kết hợp, các ngành nghề này sẽ trở nên hấp dẫn và có sức hút lớn hơn. Bên cạnh đó cần thiết phải phân luồng đảm bảo cơ cấu trình độ lao động theo thực tế, phân bổ chỉ tiêu Đại học sao cho hợp lý khi hiện nay, chỉ tiêu này đang chiếm tỷ lệ rất lớn (khoảng 60% học sinh tốt nghiệp Trung học phổ thông). Số học sinh còn lại sẽ đi du học, xuất khẩu lao động, tham gia Nghĩa vụ quân sự… và chỉ còn lại tỷ lệ rất nhỏ học sinh đăng ký học nghề.

"Trong nhiều năm qua, Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội đã thực hiện tốt mô hình hợp tác nhà trường - doanh nghiệp và đạt được nhiều kết quả tích cực. Tính đến nay, nhà trường đã triển khai hàng ngàn suất học bổng toàn phần cho toàn khóa học, cũng như có cam kết về việc làm cho sinh viên ngay sau khi tốt nghiệp để các em có sự tin tưởng và động lực.

Để nâng cao chất lượng đào tạo, nhà trường còn đầu tư phát triển công nghệ và đổi mới phương pháp giảng dạy. Theo đó, đơn vị đã ứng dụng công nghệ mô phỏng, thực hành trên máy móc hiện đại giúp giảm rủi ro trong quá trình học tập, thực hành. Để đảm bảo chất lượng đầu ra đáp ứng và thích nghi được trước những đòi hỏi ngày càng khắt khe của thị trường lao động, nhà trường đã nhận được sự đầu tư, hỗ trợ và đồng hành của Nhà nước, các doanh nghiệp trong và ngoài trước trong việc tân trang các trang thiết bị học tập hiện đại. Với những điều kiện đó, đơn vị đã có nhiều thuận lợi trong công tác tuyển sinh, cũng như không ngừng nâng cao chất lượng đào tạo của mình”, thầy Quang thông tin.

ĐÀO HIỀN