Vì sao ICC xem xét lệnh bắt giữ các nhà lãnh đạo Israel và Hamas?

Karim Khan nói rằng ông tin rằng Netanyahu, Bộ trưởng Quốc phòng Yoav Gallant và ba thủ lĩnh Hamas – Yehia Sinwar, Mohammed Deif và Ismail Haniyeh – phải chịu trách nhiệm về tội ác chiến tranh và tội ác chống lại loài người ở Dải Gaza và Israel.

ICC được thành lập vào năm 2002 với tư cách là tòa án thường trực cuối cùng để truy tố những cá nhân chịu trách nhiệm về những tội ác tàn bạo nhất thế giới - tội ác chiến tranh, tội ác chống lại loài người, tội diệt chủng và tội ác xâm lược.

Quy chế Rome thành lập ICC được thông qua năm 1998 và có hiệu lực khi nhận được 60 phê chuẩn vào ngày 1 tháng 7 năm 2002. Đại hội đồng Liên hợp quốc đã thông qua ICC, nhưng tòa án này hoạt động độc lập.

Không có lực lượng cảnh sát, ICC phải dựa vào các quốc gia thành viên để bắt giữ nghi phạm, điều này đã được chứng minh là trở ngại lớn cho việc truy tố.

Ông Netanyahu cho biết vào tháng trước rằng Israel “sẽ không bao giờ chấp nhận bất kỳ nỗ lực nào của ICC nhằm làm suy yếu quyền tự vệ vốn có của nước này”. Ông nói rằng mặc dù ICC sẽ không ảnh hưởng đến hành động của Israel nhưng nó sẽ “đặt ra một tiền lệ nguy hiểm”.

ICC là gì?

124 quốc gia thành viên của ICC đã ký vào Quy chế Rome. Hàng chục quốc gia đã không ký và không chấp nhận quyền tài phán của tòa án đối với tội ác chiến tranh, diệt chủng và các tội ác khác. Họ bao gồm Israel, Hoa Kỳ, Nga và Trung Quốc.

ICC tham gia khi các quốc gia không thể hoặc không muốn truy tố tội phạm trên lãnh thổ của mình. Israel lập luận rằng họ có một hệ thống tòa án đang hoạt động tốt và những tranh chấp về khả năng hoặc sự sẵn lòng truy tố của một quốc gia đã làm tăng thêm những tranh chấp trước đây giữa tòa án và từng quốc gia.

Vào năm 2020, Tổng thống Mỹ khi đó là Donald Trump đã ban hành các biện pháp trừng phạt kinh tế và du lịch đối với công tố viên ICC và một nhân viên cấp cao khác của văn phòng công tố. Các nhân viên ICC đang điều tra quân đội và quan chức tình báo của Mỹ và đồng minh về các tội ác chiến tranh có thể xảy ra ở Afghanistan.

Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden, người có chính quyền đã hỗ trợ quân sự và chính trị quan trọng cho cuộc tấn công ở Gaza, đã dỡ bỏ các lệnh trừng phạt vào năm 2021.

ICC hiện đang tiến hành 17 cuộc điều tra, ban hành tổng cộng 42 lệnh bắt giữ và bắt giữ 21 nghi phạm. Các thẩm phán đã kết án 10 nghi phạm và tuyên trắng án cho 4 người.

Trong những năm đầu thành lập, tòa án bị chỉ trích vì tập trung vào tội phạm ở châu Phi, nhưng giờ đây họ đã điều tra ở châu Á, châu Âu, Trung Đông và châu Mỹ Latinh.

Mối quan hệ của ICC với các lãnh thổ Israel và Palestine là gì?

Đại hội đồng Liên hợp quốc đã nâng quy chế của người Palestine vào năm 2012 từ quan sát viên của Liên hợp quốc lên quốc gia quan sát viên phi thành viên. Điều đó đã mở ra cơ hội cho các vùng lãnh thổ Palestine tham gia các tổ chức quốc tế, bao gồm cả ICC.

ICC chấp nhận “Nhà nước Palestine” là thành viên vào năm 2015, một năm sau khi người Palestine chấp nhận quyền tài phán của tòa án.

Công tố viên trưởng của tòa án vào thời điểm đó tuyên bố vào năm 2021 rằng bà đang mở một cuộc điều tra về những tội ác có thể xảy ra trên lãnh thổ Palestine. Israel thường đưa ra các cáo buộc thiên vị đối với các cơ quan Liên hợp quốc và quốc tế, và ông Netanyahu lên án quyết định này là đạo đức giả và chống Do Thái.

Khan, công tố viên hiện tại của ICC, đã đến thăm Ramallah và Israel vào tháng 12, gặp gỡ các quan chức Palestine và gia đình của những người Israel bị phiến quân Hamas giết hoặc bắt làm con tin trong cuộc tấn công ngày 7 tháng 10 châm ngòi cho cuộc chiến Israel-Hamas.

Khan gọi hành động của Hamas là “một số tội ác quốc tế nghiêm trọng nhất gây chấn động lương tâm nhân loại, những tội ác mà ICC được thành lập để giải quyết” và kêu gọi thả tất cả con tin ngay lập tức và vô điều kiện.

Khan cho biết “luật nhân đạo quốc tế vẫn phải được áp dụng” trong cuộc chiến Israel-Hamas và “quân đội Israel biết luật phải được áp dụng”. Sau chuyến thăm, Khan nói rằng cuộc điều tra của ICC về tội ác có thể xảy ra của các chiến binh Hamas và lực lượng Israel “là ưu tiên hàng đầu của văn phòng tôi”.

ICC còn buộc tội ai nữa?

Năm ngoái, tòa án đã ban hành lệnh truy nã Tổng thống Nga Vladimir Putin về tội bắt cóc trẻ em từ Ukraine. Nga đáp trả bằng cách ban hành lệnh bắt giữ riêng đối với Khan và các thẩm phán ICC.

Các nhà lãnh đạo cấp cao khác bị tòa án buộc tội bao gồm nhà độc tài người Sudan bị lật đổ Omar al-Bashir với các cáo buộc bao gồm tội diệt chủng ở vùng Darfur của đất nước ông. Cựu lãnh đạo Libya Moammar Gadhafi đã bị quân nổi dậy bắt và giết ngay sau khi ICC ban hành lệnh bắt giữ ông với các cáo buộc liên quan đến việc đàn áp tàn bạo các cuộc biểu tình chống chính phủ vào năm 2011.

Vĩnh Cẩm