Vì sao đồng hồ chạy từ trái sang phải? Lịch sử thú vị phía sau chiều quay quen thuộc

Ảnh minh họa

Chiều kim đồng hồ – hay còn gọi là "thuận chiều kim đồng hồ" – là cách kim giờ, kim phút và kim giây di chuyển trên mặt đồng hồ từ vị trí 12 giờ sang 3 giờ, rồi 6 giờ và 9 giờ. Nhưng liệu có lý do gì khiến chúng phải quay như thế, hay chỉ đơn giản là một lựa chọn ngẫu nhiên trong quá trình thiết kế?

Sự thật là, chiều quay này không hề ngẫu nhiên. Nó bắt nguồn từ một trong những công cụ đo thời gian đầu tiên của nhân loại: đồng hồ mặt trời. Loại đồng hồ này sử dụng một cây kim thẳng đứng – gọi là "gnomon" – để tạo bóng lên mặt đất. Khi Mặt Trời di chuyển trên bầu trời, bóng của cây kim cũng chuyển động tương ứng, và con người có thể xác định thời gian trong ngày dựa vào vị trí của bóng đó.

Điểm mấu chốt nằm ở chỗ: các nền văn minh đầu tiên sử dụng đồng hồ mặt trời – như Ai Cập, Hy Lạp, La Mã, và sau này là châu Âu – đều nằm ở bán cầu Bắc. Tại đây, do trục nghiêng của Trái Đất và chuyển động biểu kiến của Mặt Trời từ Đông sang Tây, bóng của kim đồng hồ mặt trời luôn di chuyển theo hướng mà ta ngày nay gọi là “thuận chiều kim đồng hồ” – tức từ trái sang phải.

Khi đồng hồ cơ học được phát minh vào thế kỷ 14 ở châu Âu, các nghệ nhân đã lấy hướng di chuyển quen thuộc của bóng nắng làm cơ sở để thiết kế cơ chế quay của kim. Hệ thống bánh răng được chế tạo sao cho kim quay đúng theo chiều mà bóng Mặt Trời từng đi qua trên mặt đồng hồ mặt trời – một cách tôn trọng truyền thống và thuận theo thói quen thị giác của con người thời bấy giờ.

Nếu giả sử đồng hồ cơ học được phát minh ở bán cầu Nam, nơi bóng nắng trên đồng hồ mặt trời di chuyển ngược lại – từ phải sang trái – thì rất có thể ngày nay tất cả đồng hồ của chúng ta đã quay ngược chiều, và khái niệm “thuận chiều kim đồng hồ” sẽ là một thứ hoàn toàn khác.

Thú vị hơn nữa, “chiều kim đồng hồ” ngày nay không chỉ là cách kim di chuyển trên mặt đồng hồ, mà còn trở thành một khái niệm phổ quát trong khoa học, kỹ thuật, thiết kế, thể thao và cả đời sống thường ngày. Từ cách vặn vít, xoay tay lái, đến hướng xoay cửa hay quy định giao thông, chiều quay của kim đồng hồ đã trở thành tiêu chuẩn chung cho cả nhân loại – bắt nguồn từ một cái bóng nắng nhỏ bé cách đây hàng nghìn năm.

Thế mới thấy, một chi tiết tưởng như đơn giản lại là kết quả của hàng thế kỷ phát triển, quan sát thiên nhiên và sự kế thừa từ những nền văn minh cổ đại. Từ cái bóng Mặt Trời trên nền đất đến bánh răng quay trong những chiếc đồng hồ cơ học đầu tiên, rồi trở thành tiêu chuẩn toàn cầu – chiều quay của kim đồng hồ là minh chứng cho cách con người biến những hiện tượng tự nhiên thành nền tảng cho văn minh.

Bảo Ngọc (t/h)