Vi phạm bản quyền xuất bản phẩm dịch chuyển lên không gian mạng

Khẳng định xuất bản số, tài nguyên thông tin số trong phát triển văn hóa đọc thời 4.0 nằm trong xu hướng phát triển chung nhưng bà Kiều Thúy Nga, lãnh đạo Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho rằng cần có những nhận diện thấu đáo về vấn đề này.

Theo bà Nga, để đáp ứng ngày càng tốt nhu cầu của người đọc, những năm gần đây, các nhà xuất bản đã từng bước thực hiện chuyển đổi số, tích cực ứng dụng công nghệ số để số hóa dữ liệu, chuyển đổi quy trình làm việc, đẩy mạnh xuất bản điện tử/số tạo ra các sản phẩm đáp ứng nhu cầu đọc đa dạng của xã hội.

Kỷ nguyên số thúc đẩy phát triển xuất bản điện tử nhưng cũng kéo theo nhiều khó khăn trong bảo vệ bản quyền.

Số liệu thống kê của Cục Xuất bản, In và Phát hành về hoạt động xuất bản, phát hành năm 2023 cho thấy có 24/57 nhà xuất bản đã tham gia xuất bản và phát hành điện tử chiếm 42,1% tổng số nhà xuất bản, đưa tỷ lệ xuất bản điện tử/tổng số xuất bản phẩm đạt 15,3%, vượt chỉ tiêu để ra 12%; xuất bản ứng dụng công nghệ mới tăng mạnh, đạt 4.000 xuất bản phẩm tăng 19,4%, với khoảng 36 triệu bản tăng 11%. Hằng năm, số lượng nhà xuất bản tham gia phát hành điện tử ngày một tăng, cung cấp được nhiều xuất bản số, sách điện tử, sách nói đáp ứng nhu cầu của người dân, góp phần phát triển văn hóa đọc.

Đồng nhận định về rất nhiều thuận lợi, cơ hội mở ra cho hoạt động xuất bản trong kỷ nguyên số nhưng Nhà xuất bản Trẻ - một trong những đơn vị triển khai xuất bản số, sách điện tử sớm nhất – cũng cho rằng, những thách thức kèm theo không ít, trong đó có vấn nạn vi phạm bản quyền.

Cùng với sự phát triển của công nghệ, các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ được thực hiện bằng nhiều phương thức, thủ đoạn mới, không có giới hạn địa lý, nhằm làm cho người tiêu dùng và cơ quan chức năng khó phát hiện. Ngoài ra, những hành vi xâm phạm quyền tác giả này còn được tiếp tay bởi nhiều “người dùng” khi đọc, xem, nghe các bản sao chép lậu trên mạng. Thậm chí, nhiều người sử dụng tác phẩm văn học, nghệ thuật để sản xuất những nội dung khác đưa lên mạng xã hội mà không cần xin phép hay trả tác quyền.

Các hành vi xâm phạm được thể hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, có thể liệt kê một vài hành vi xâm phạm cụ thể như sau: Sao chép, định dạng lại các nội dung, sau đó đăng tải trên website, các trang mạng xã hội, các ứng dụng di động, vừa kinh doanh vừa ẩn dưới danh nghĩa phục vụ bạn đọc miễn phí, có nền tảng còn ngang nhiên đổi tên người dịch để tránh bị phát hiện bản sách lậu, sách giả thông qua mạng xã hội và các sàn thương mại điện tử. Phát sóng trực tiếp (livestream) đọc sách trên mạng xã hội để tăng tương tác, tóm tắt, đánh giá (review) sách.

Cũng theo Nhà xuất bản Trẻ, hiện nay, hành lang pháp lý đã và đang ngày một hoàn thiện, các cơ quan quản lý đã có nhiều nỗ lực nhưng tình trạng xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan, đặc biệt trên môi trường kỹ thuật số vẫn đang diễn ra ngày càng phức tạp, tinh vi. Công tác bảo hộ bản quyền nói chung và trên không gian mạng nói riêng còn chưa đáp ứng yêu cầu.

Đầu tư về nguồn nhân lực tại Trung ương và địa phương, đầu tư nguồn lực về ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và thực thi, đấu tranh phòng ngừa và chống hành vi xâm phạm bản quyền trên không gian mạng chưa tương xứng với yêu cầu trong tình hình mới. Chế tài xử phạt hành chính trong lĩnh vực quyền tác giả, quyền liên quan được quy định tại Nghị định 131/2013/NĐ-CP có mức xử phạt thấp, chưa đủ tính răn đe, một số hành vi xử phạt còn thiếu hình thức xử phạt bổ sung và khắc phục hậu quả phù hợp với Luật Sở hữu trí tuệ mới.

Trao đổi về sách điện tử và sách nói, đại diện của Công ty cổ phần công nghệ Wewe cũng cho rằng đây là xu hướng chung của thế giới và là một phần không thể thiếu trong ngành xuất bản toàn cầu. Tại Việt Nam, thị trường sách nói và sách điện tử mới ở giai đoạn sơ khai với sự ra đời của nhiều đơn vị như Voiz FM, Fonos, Waka, Soundio, Bookas…

Tuy nhiên, bản quyền và nạn sao chép lậu đang là thách thức lớn nhất đối với các đơn vị kinh doanh xuất bản phẩm điện tử. Với sự phát triển của công nghệ, việc vi phạm bản quyền còn diễn ra nhanh chóng và rộng khắp, gây khó khăn cho hoạt động kinh doanh. Điều này gây thiệt hại lớn cho các đơn vị cung cấp nội dung và làm giảm động lực phát triển nội dung chất lượng cao. Wewe rất chủ động bảo vệ nội dung của mình nhưng vẫn chưa thực sự hiệu quả triệt để do những hạn chế trong chế tài xử lý, sự quản lý của các cơ quan có liên quan, cũng như ý thức bảo vệ bản quyền của chính người đọc.

Để giải quyết vấn đề này, cần xây dựng thêm nhiều cơ chế bảo vệ bản quyền. Các cơ quan quản lý nhà nước cần phối hợp với các nhà cung cấp dịch vụ internet và các tổ chức xã hội trong việc thực hiện các biện pháp phòng ngừa và xử lý vi phạm bản quyền. Các nhà xuất bản, nhà phát hành cũng có thể chủ động báo cáo và yêu cầu gỡ bỏ các nội dung vi phạm bản quyền trên các nền tảng trực tuyến. Cần có những chiến dịch tuyên truyền và giáo dục văn hóa đọc cho công chúng, nhằm nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc tôn trọng và bảo vệ bản quyền sở hữu trí tuệ cũng như những hậu quả tiêu cực của việc sử dụng sách lậu. Khuyến khích người tiêu dùng sử dụng các nguồn sách chính thống và chất lượng, có mua bản quyền từ tác giả hoặc nhà xuất bản.

Hoa Nguyễn