Vẻ đẹp trường tồn của những ngôi làng cổ

LÀNG ĐÁ KHUỔI KY - KIỆT TÁC TỪ BÀN TAY NGƯỜI TÀY

Nằm nép mình dưới chân núi, làng đá Khuổi Ky, xã Đàm Thủy (Trùng Khánh) chỉ cách động Ngườm Ngao chừng 1 km. Từ năm 2008, làng Khuổi Ky được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là “Làng văn hóa truyền thống tiêu biểu của dân tộc ít người”. Được mệnh danh là “ngôi làng đá độc nhất vô nhị” của người Tày, Khuổi Ky nổi bật với 14 ngôi nhà sàn xây hoàn toàn bằng đá có tuổi đời hơn 400 năm, trải rộng khoảng 1 ha, không chỉ là nơi sinh sống của đồng bào dân tộc Tày mà còn là bức tranh hài hòa giữa nét văn hóa, lịch sử, thiên nhiên vô cùng độc đáo, thu hút bước chân du khách gần xa.

Người Tày có tín ngưỡng thờ đá, xem đá là biểu tượng của sự vững chãi và trường tồn. Từ các công trình nhà, đập nước đến dụng cụ sinh hoạt như cối xay, đá đều hiện diện, minh chứng cho sự gắn bó bền bỉ giữa con người và thiên nhiên. Đây cũng là nguồn gốc của những ngôi nhà đá vững chắc được xây dựng từ thời nhà Mạc (1594 - 1677), khi nhà Mạc lên Cao Bằng xây dựng thành quách phòng thủ.

Làng đá Khuổi Ky, xã Đàm Thủy (Trùng Khánh). Ảnh Thế Vĩnh

Những ngôi nhà tại đây có tường đá dày từ 40 - 50 cm, được xếp chồng khéo léo mà không cần xi măng, vừa bền vững, vừa chống chịu tốt với khí hậu khắc nghiệt của vùng cao. Mỗi ngôi nhà là một kiệt tác kiến trúc độc đáo, nơi kết tinh bàn tay tài hoa và sự sáng tạo của người Tày. Đá không chỉ làm tường mà còn tạo thành cổng, hàng rào, bậc thềm, gắn bó mật thiết với đời sống của người Tày. Trải qua hơn 4 thế kỷ, kiến trúc này vẫn giữ được nét nguyên sơ, ẩn chứa biết bao tri thức bản địa. Khi ánh mặt trời chiếu rọi, làng đá như khoác lên mình một màu huyền thoại, hòa quyện giữa sắc đá xám cổ kính và rêu phong phủ mờ theo năm tháng. Từng ngôi nhà sàn vững chãi, mái ngói âm dương xếp đều tăm tắp, phản chiếu tinh thần đoàn kết và khéo léo của người dân.

Nhờ sự chung tay của người dân và chính quyền, làng Khuổi Ky nay dần trở thành biểu tượng du lịch cộng đồng bền vững, vừa bảo tồn giá trị văn hóa vừa thúc đẩy kinh tế địa phương. Chị Nguyễn Kim Phương, chủ cơ sở Tày’s Homestay tại làng đá Khuổi Ky cho biết: Homestay của tôi giữ nguyên kiến trúc nhà sàn đá với tường đá, mái ngói âm dương, cột gỗ nghiến, cầu thang đá… nhưng được nâng cấp để du khách cảm thấy thoải mái. Ngoài ra, chúng tôi tổ chức các hoạt động văn hóa như hát Then, đàn tính, nhảy sạp, giúp du khách hiểu hơn về đời sống người Tày.

Những người dân Tày chất phác vốn chỉ quen làm nông nay tự tin tham gia các công việc du lịch, từ hướng dẫn, phục vụ đến biểu diễn nghệ thuật truyền thống. Kể từ khi tham gia làm du lịch cộng đồng đã có những đổi thay trong đời sống kinh tế của bà con. Chị Phương chia sẻ thêm: Thu nhập trung bình của lao động làm việc tại homestay khoảng 6 triệu đồng/tháng. Khi đông khách, chúng tôi gọi thêm chị em trong làng hỗ trợ, trả công 350 nghìn đồng/ngày hoặc từ 100 - 500 nghìn đồng/người/buổi biểu diễn.

NHÀ TRÌNH TƯỜNG - NÉT ĐỘC ĐÁO CỦA ĐỒNG BÀO DÂN TỘC DAO

Trong hành trình khám phá miền Tây Non nước Cao Bằng, trải nghiệm sự hùng vĩ, nên thơ của Vườn Quốc gia Phja Oắc - Phja Đén, những đồi chè xanh mướt của trang trại Kolia, hãy cùng trải nghiệm nét xuân trên những ngôi nhà trình tường ở xóm Nà Rẻo - Tam Hợp, xã Thành Công (Nguyên Bình). Trong sắc hoa đào, hoa mận, tiếng suối róc rách hòa cùng khói bếp thơm lừng mùi bánh chưng, bánh dày khiến khung cảnh trở nên yên bình, thi vị. Được xây dựng khoảng những năm 1960, đến nay, những ngôi nhà vẫn được gìn giữ tương đối nguyên vẹn, hài hòa với cảnh quan núi rừng miền Tây.

Từ xa, dãy nhà trình tường liền kề nhau tạo nên một quần thể kiến trúc độc đáo, hiếm thấy ở những vùng, miền khác. Trong nhóm 10 hộ của xóm Nà Rẻo, có 8 ngôi nhà trình tường san sát nhau, bên cạnh 1 nhà cấp bốn và 1 nhà ván thưng. Điểm đặc biệt trong kiến trúc nhà trình tường ở Nà Rẻo là dãy nhà xây dựng liền kề từ 5 - 7 nhà cùng sinh sống. Dù diện tích lớn hay nhỏ, các ngôi nhà đều có thiết kế thống nhất 3 gian, 2 cửa - cửa chính ở giữa và cửa phụ bên hông nhà để dẫn ra chuồng trại phía sau.

Dãy nhà trình tường tại xóm Nà Rẻo - Tam Hợp, xã Thành Công (Nguyên Bình).

Bên trong ngôi nhà, gian giữa đặt bàn thờ tổ tiên, ở khu vực trung tâm là bộ bàn ghế để tiếp khách; bên trái và phải bố trí buồng ngủ của các thành viên trong gia đình, khu vực bếp, sinh hoạt chung... Sàn nhà được làm bằng đất nện dày, mái lợp ngói âm dương đã trổ rêu xanh cổ kính, tường nhà được trình bằng đất sét chắc chắn, dày dặn... Bao quanh nhà là hàng rào đá kiên cố với bậc thang lên xuống được xếp bằng đá, hai bên đầu hồi xây vòm hình vòng cung, ngoài cửa xây nhiều cột bằng gạch chắc chắn. Chị Đặng Thị Thúy, dân tộc Dao Tiền, xóm Tam Hợp chia sẻ: Gần đây, có nhiều đoàn khách du lịch đến tham quan ngôi làng, tìm hiểu bản sắc văn hóa dân tộc và nghề truyền thống. Tôi và mọi người trong xóm cùng nhau thực hiện kế hoạch phát triển du lịch cộng đồng, dẫu còn nhiều khó khăn nhưng chúng tôi sẽ vệ sinh cảnh quan môi trường xanh, sạch, đẹp để đón du khách.

Tuy chưa phát triển thành điểm du lịch cộng đồng nhưng nơi đây dần trở thành điểm checkin hấp dẫn cho những ai yêu thích sự hoài cổ và vẻ đẹp thiên nhiên, tìm về sự tĩnh lặng để cảm nhận hơi thở của văn hóa và cuộc sống vùng cao. Với điểm nhấn độc đáo về kiến trúc, khu nhà trình tường của nhóm hộ Nà Rẻo, xóm Tam Hợp có thể kết nối các điểm tham quan khác trong huyện Nguyên Bình như vườn trúc sào tại xóm Bản Phường, xã Thành Công; làng du lịch cộng đồng xóm Hoài Khao, xã Quang Thành; tham quan vọng cảnh trên đỉnh Phja Oắc cao 1.931 m... Dẫu thời gian trôi đi, những ngôi nhà trình tường ở Nà Rẻo - Tam Hợp vẫn vững chãi, lưu giữ tinh hoa văn hóa dân tộc Dao Tiền, là cầu nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa con người và thiên nhiên.

Nét dung dị, bình yên của những ngôi làng cổ, cuộc sống chân thực của những người dân địa phương không chỉ làm say lòng du khách bởi vẻ đẹp mà còn khơi gợi niềm tự hào về di sản quê hương. Mỗi mái nhà, mỗi bức tường, mỗi viên đá như kể lại câu chuyện của riêng mình, hòa quyện với thiên nhiên và con người, trở thành điểm tựa cho sự phát triển bền vững. Đến làng cổ trong những ngày xuân, du khách không chỉ được trải nghiệm nét đẹp văn hóa mà còn cảm nhận được hơi thở yên bình, ấm áp của đất trời và con người nơi đây.

Diệu Linh