Vai trò của kinh tế nhà nước trong bối cảnh sắp xếp và tinh gọn bộ máy hành chính

Xu hướng lao động trong khu vực kinh tế nhà nước

Kinh tế nhà nước từng là khu vực sử dụng lao động lớn, nhưng trong những năm qua số lượng lao động ở đây đã giảm rất nhiều và dự kiến sẽ tiếp tục có nhiều sự thay đổi đáng kể. Từ năm 2010 đến 2023, số lao động trong khu vực kinh tế nhà nước đã giảm từ 5,025 triệu người xuống 4,047 triệu người, tương ứng giảm từ 10,2% xuống 7,8% tổng lao động toàn nền kinh tế.

Trong khi đó, khu vực kinh tế ngoài nhà nước vẫn duy trì lực lượng lao động lớn, từ 42,370 triệu người giảm nhẹ xuống 41,979 triệu người ở thời điểm gần nhất, mặc dù đã từng có mức tăng trưởng 107,8% lên 45,665 triệu người vào năm 2019. Tuy nhiên sự thay đổi đáng chú ý nhất vẫn nằm ở khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) trong cơ cấu và số lượng lao động với mức tăng gấp ba lần trong vòng 13 năm từ 1,729 triệu người vào năm 2010 lên 5,261 triệu người.

Tổng sản phẩm trong nước theo giá hiện hành phân theo khu vực kinh tế Nguồn: Tổng hợp từ Niên giám Thống kê

Doanh nghiệp nhà nước đóng vai trò chủ đạo trong một số lĩnh vực trọng yếu như nhiên liệu và năng lượng, điện… nhưng hiệu suất hoạt động vẫn là vấn đề được quan tâm hơn cả. Số liệu thống kê trong những năm 2010 - 2022 cho thấy, lao động trong doanh nghiệp nhà nước giảm từ 1,6 triệu người trong năm đầu tiên xuống khoảng 1 triệu người ở năm cuối cùng, trong khi lao động ở khu vực ngoài nhà nước tăng từ 5,983 triệu người lên 9,082 triệu người, và khu vực FDI cũng mở rộng từ 2,156 triệu người lên 5,254 triệu người vào cùng một giai đoạn.

Cơ cấu số lao động trong doanh nghiệp nhà nước vào năm 2010 vốn đã chiếm phần thiểu số chỉ với 16,5%, xếp sau 22% của khu vực FDI và 61,4% của kinh tế ngoài nhà nước, nhưng vẫn liên tục có dấu hiệu suy giảm, chỉ còn 6,6% tại thời điểm gần nhất. Việc sắp xếp lại doanh nghiệp nhà nước cũng tạo ra áp lực phải tăng hiệu quả hoạt động, giảm tình trạng sử dụng nguồn lực kém hiệu quả. Nhờ vậy, doanh nghiệp nhà nước có thể tập trung vào vai trò dẫn dắt và điều tiết nền kinh tế thay vì cạnh tranh trực tiếp với khu vực kinh tế tư nhân.

Đóng góp của kinh tế nhà nước vào ngân sách quốc gia

Tỷ trọng đóng góp của kinh tế khu vực nhà nước vào GDP có xu hướng giảm nhẹ, từ 24,2% năm 2010 xuống khoảng 21% năm 2023, trong khi khu vực ngoài nhà nước tăng từ 49,7% lên 50,4%, và khu vực FDI tăng từ 15.1% lên 20,2% trong cùng giai đoạn. Tuy nhiên, kinh tế nhà nước vẫn đóng vai trò trụ cột trong cơ cấu GDP, là khu vực quản lý các ngành chiến lược và là công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô.

Vào năm 2010, quyết toán thu ngân sách từ kinh tế nhà nước đạt 112,14 nghìn tỷ đồng, tương ứng 14,4% tổng thu ngân sách, tăng lên 174,7 nghìn tỷ đồng vào năm 2022, tương ứng 9,6% tổng thu ngân sách. So sánh với các khu vực khác, nền kinh tế ngoài nhà nước có sự tăng trưởng mạnh mẽ nhất, từ 9% tổng thu ngân sách năm 2010 lên 16,9% năm 2022, phần nào phản ánh hiệu quả từ khu vực tư nhân. Khu vực FDI cũng có sự gia tăng đáng kể, từ 8,3% năm 2010 lên 13,4% năm 2022, cho thấy sự đóng góp lớn vào ngân sách nhà nước từ nguồn vốn nước ngoài.

Cơ cấu lao động trong nền kinh tế và trong doanh nghiệp phân theo thành phần kinh tế Nguồn: Tổng hợp từ Niên giám Thống kê

Chính sách tinh gọn bộ máy không đồng nghĩa với việc thu hẹp hoàn toàn khu vực kinh tế nhà nước, mà là nâng cao hiệu quả quản lý, giảm gánh nặng tài chính trong khi vẫn đảm bảo sự ổn định kinh tế. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra yêu cầu phải đa dạng hóa nguồn thu, giảm sự phụ thuộc vào các yếu tố bên ngoài, tạo điều kiện phát triển kinh tế trong nước, đặc biệt là trong khu vực nhà nước. Nhà nước cần tập trung vào các lĩnh vực có tính chất trọng yếu, đồng thời tạo hành lang pháp lý và môi trường thuận lợi cho sự phát triển.

Nhìn chung, khu vực kinh tế nhà nước đang trải qua quá trình tái cơ cấu mạnh mẽ nhằm thích ứng với yêu cầu mới về nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong tình hình mới. Việc tinh giản biên chế trong khoảng thời gian này là một xu hướng tất yếu, giúp nâng cao năng suất và tập trung vào các lĩnh vực trọng yếu. Dù vậy, đây cũng là một trong những bước đi nằm trong chiến lược quốc gia về kinh tế đối ngoại, thực hiện chính sách thu hút vốn FDI toàn cầu để tìm kiếm cơ hội phát triển nền kinh tế cả nước.

Mặc dù kinh tế nhà nước không còn là lực lượng lao động chính, nhưng vẫn giữ vai trò là trụ cột tài chính, với sự đóng góp đáng kể vào ngân sách quốc gia. Điều này cho thấy, thay vì cạnh tranh trực tiếp với khu vực tư nhân, kinh tế nhà nước nên trở thành bệ đỡ cho nền kinh tế, tập trung vào các ngành chiến lược và đảm bảo tính ổn định của nền kinh tế.

Để tối ưu hóa vai trò của kinh tế nhà nước, cần tiếp tục tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước, nâng cao hiệu quả quản lý, tăng cường tính minh bạch và cải thiện khả năng thu hút đầu tư. Quan trọng hơn, cần tạo điều kiện cho khu vực kinh tế ngoài nhà nước và FDI phát triển mạnh hơn, từ đó giảm áp lực lên khu vực nhà nước, định hướng cho một nền kinh tế đa dạng, phát triển bền vững.

Huỳnh Hoàng