Tuổi thơ lang bạt cùng gia đình của người giàu nhất thế giới thế kỷ 20

Là một người bán hàng rong, William Avery Rockefeller đã nhanh chóng trở thành kỳ tích của nước Mỹ thuở sơ khai khi thị trường được mở rộng không phải bởi hệ thống liên lạc hay vận tải mới mẻ, mà đơn giản bởi những người bán hàng tỏa đi khắp đất nước.

Một lực hút khó hiểu nào đó thậm chí đã cuốn Bill Lớn đi xa hơn về phía Tây, rời khỏi các thành phố và vùng công nghiệp đang phát triển ở bờ Đông và hướng đến những thị trấn xa xôi ở vùng biên giới nước Mỹ. Vào đầu năm 1853, một lần nữa, gia đình Rockefeller lại chuyển nhà và cuốn vào cơn lốc cuộc đời của Bill khi ông đưa cả nhà lên tàu hỏa đi về một thị trấn đồng cỏ ở Ohio có tên là Strongsville, cách xa hàng chục cây số về phía Tây Nam Cleveland.

Vào thời điểm đó, Bill bắt đầu lặng lẽ rời bỏ gia đình trước sự sững sờ của vợ con, có một mối gắn kết mới mẻ đầy lãng mạn và sâu sắc hơn những lần ngoại tình trước đó và cuối cùng thì ông cắt đứt quan hệ với gia đình.

Một bức ảnh tư liệu về gia đình Rockefeller. Ảnh: Rockefeller Brothers Fund.

Eliza và bọn trẻ ít nhất cũng rất thích ngôi nhà riêng của họ ở Richford, Moravia và Owego, vốn giữ được một chút phẩm giá cho riêng họ, nhưng giờ đây, Bill vứt bỏ họ ở nhà chị gái và anh rể của ông, Sara Ann và William Humiston, đồng thời gửi cho 2 người 300 USD mỗi năm để chăm lo cho gia đình mình.

Dường như sau tất cả chuyến đi nay đây mai đó, gia đình không may mắn ấy chỉ toàn nhận được những bất công khủng khiếp. Cuộc sống của họ luôn biến động bất thường, giờ đây họ bị bỏ rơi, bơ vơ trong một thị trấn mới lạ ở Ohio, và rơi trở lại nấc thang xã hội mà trước đó phải cố gắng lắm mới thoát khỏi.

6 người nhà Rockefeller chen chúc trong một ngôi nhà nhỏ với 6-7 người nhà Humiston, dù thời điểm đó, Bill có vẻ rất lắm tiền nhiều của. Nhiều năm sau, Billy Humiston khẳng định Bill Ác quỷ rất giàu có, ông còn cho vay nặng lãi, sở hữu tới 3-4 khẩu súng tốt, mua quần áo đắt tiền và đeo nhẫn kim cương, đồng hồ vàng - tất cả điều này cho thấy chuyến di cư đột ngột tới Ohio chỉ nhằm thỏa mãn lợi ích cá nhân của Bill chứ không phải do vấn đề tài chính.

Nhà Humiston luôn ngưỡng mộ đầu óc kinh doanh tuyệt vời cùng khả năng quản lý tiền bạc tiết kiệm của Eliza, nhưng những áp lực khủng khiếp đã đè nặng lên ngôi nhà chật chội của Humiston. Con của Billy (William Humiston) sau này miêu tả về những người anh em họ: William (con của Bill Ác quỷ) và Frank thì om sòm, còn John thì tự phụ. “John chỉ là một đứa trẻ nhưng lại cư xử như một người đàn ông - mộ đạo và kỹ tính". May thay, nhà Rockefeller sớm chuyển tới sống trong một trang trại nhỏ ở ven Strongsville.

Lúc bấy giờ, Bill Lớn không còn hứng thú với gỗ xẻ và những công việc kinh doanh ổn định nữa, mà tự nhận mình là bác sĩ khám dạo hoặc “thầy thuốc nam” như trước đây ông từng liệt kê vào danh mục nghề nghiệp ở Cleveland. Trong năm đầu tiên kể từ lúc chuyển cả gia đình đến Strongsville, Bill chỉ về thăm nhà 3-4 lần, nhưng từ một nguồn tin kỳ lạ, người dân thị trấn đã nghe được rất nhiều về những hành vi lừa đảo của Bill trong suốt chuyến đi.

Một ngày nọ, Joe Webster, một cư dân Strongsville, khi làm thủ tục nhận phòng tại một khách sạn ở Richfield (Ohio), kinh ngạc khi nhìn thấy biển hiệu đặt ở sảnh: “Bác sĩ William A. Rockefeller, một chuyên gia về ung thư danh tiếng sẽ lưu lại đây trong một ngày. Tất cả ca ung thư nếu không quá nặng đều có thể được chữa khỏi". Ngay sau đó, bằng những lời ba hoa lẻo mép của người bán thuốc tự chế, Bill thu hút một đám đông lớn tụ tập bên ngoài khách sạn.

Đứng trên xe ngựa của mình, chống biển hiệu vào bánh xe, như một người biểu diễn đội mũ lụa, mặc áo choàng dài màu đen với bộ râu đỏ sẫm, ông tự giới thiệu mình là bác sĩ Rockefeller và đưa ra các phương pháp chữa bệnh ung thư với giá cắt cổ: 25 USD; những người không đủ tiền có thể mua các lọ thuốc rẻ hơn.

Khi bị Webster bắt gặp, Bill không hề lúng túng và khoe rằng ông đã “chữa bệnh” ở vùng đất Iowa xa xôi và mua được nhiều đất đai ở đó. Sau khi Webster trở về Strongsville và kể lại phát hiện đáng kinh ngạc này, tin tức nhanh chóng lan ra cả thị trấn, sau đó mọi người đều nhắc đến người hàng xóm bí ẩn, luôn tự do hành động theo ý thích với biệt danh bác sĩ Rockefeller mà không hề nghi ngờ bất cứ điều gì. Biệt danh ấy sau này đã gắn liền với Bill.

Mùa thu năm 1853, sau 8 tháng ở Strongsville, Bill Lớn quyết định cho John và William quay lại trường học, do đó, ông chở 2 con trai đến Cleveland, cho chúng học nội trú tại nhà bà Woodin ở phố Erie với chi phí 1 USD mỗi tuần cho tiền phòng và tiền cơm. Các trường học ở Cleveland phạt John vì gia đình cậu chuyển đi quá nhiều.

Trong tài liệu còn sót lại về vấn đề này, vào năm 1923, John viết: “Mình vừa chuyển đến từ bang New York và cứ nghĩ tới nỗi nhục khi bị buộc học lại một kỳ ở trường Clinton Street - trong khi mình đã học vài năm ở Học viện Owego... lẽ ra lúc ấy, mình phải được học ở một trường trung học phổ thông, chứ không phải trung học cơ sở". Với một cậu bé vô cùng tự tin như John, việc tụt lớp này chắc hẳn là một trong những khổ sở vụn vặt gây tổn thương đến cậu trong những năm tháng đầy lo âu đó.

Cuối cùng, vào năm 1854, khi mới 15 tuổi, John cũng bước vào trường trung học phổ thông (sau này được gọi là Trường Phổ thông Trung tâm). Ngôi trường vẫn còn khá khiêm tốn, có một tầng, rợp bóng cây, nằm sau dãy hàng rào trắng sạch sẽ; được xây thêm một tòa nhà mới và hoành tráng hơn vào năm 1856.

Ron Chernow/Alphabooks-NXB Thế giới