Từ phong trào 'Ba đảm đang' đến người phụ nữ Việt Nam thời đại mới

Hội thảo khoa học quốc gia về Vai trò của Đội quân tóc dài và phong trào Ba đảm đang trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.

Những chứng nhân lịch sử

Năm 2011, vào dịp kỷ niệm Quốc khánh 2/9, bà Nguyễn Thị Kim Dung, nữ đại biểu Quốc hội khóa III đã về Hà Nội tặng lại Bảo tàng Hồ Chí Minh chiếc thước kẻ, chiếc huy hiệu và hai tấm ảnh mà Bác Hồ đã tặng cho bà. Trong dịp kỷ niệm 127 năm Ngày sinh nhật Bác Hồ năm 2017, một trong những kỷ vật Bác Hồ tặng bà Nguyễn Thị Kim Dung đã được trưng bày tại triển lãm “Tặng phẩm của Chủ tịch Hồ Chí Minh - Những câu chuyện chưa kể”.

Sinh năm 1936, tại một trong những vùng đất được xem là vựa lúa của miền Bắc (Nam Định), với ý chí của mình, khi còn nhỏ, chưa bao giờ được đến trường nhưng bà đã tự học chữ với người chú. Khi vào Hợp tác xã Nông nghiệp Nam Phong, nhờ biết chữ, chịu khó mày mò sáng tạo, bà đã được bầu vào làm công tác kỹ thuật nông nghiệp. Bà tích cực hướng dẫn người dân ủ phân xanh, phân chuồng để tăng năng suất, tích cực thực hiện phong trào “người biết chữ dạy người không biết chữ” của Bác Hồ. Đặc biệt, hướng dẫn người dân cấy chăng dây thẳng hàng để ánh sáng vào đến cây lúa được đều, lúa phát triển tốt, được mùa…

Từ cô nông dân nhỏ bé, nặng việc gia đình (bà có 5 con nhỏ) bà Kim Dung đã được mọi người yêu quý gọi là “dũng sĩ diệt đói”, “dũng sĩ diệt dốt”. Năm 1964, mới 28 tuổi, bà Nguyễn Thị Kim Dung trở thành người nông dân tiêu biểu tỉnh Nam Định và được bầu là Đại biểu Quốc hội. Và cũng nhờ đó, bà đã được gặp Bác Hồ và được Bác tặng chiếc Huy hiệu Bác Hồ vì thành tích xuất sắc trong sản xuất tại địa phương và phong trào “diệt giặc dốt”.

Năm 1965, chiến tranh lan rộng ra Bắc, Nam Phong quê hương bà Dung là một điểm máy bay giặc đến đánh phá rất ác liệt. Bà Dung được Đảng bộ giao cho giữ súng. Lúc ấy bà nghĩ, Đảng giao cho mình vũ khí, tức là trao niềm tin và trách nhiệm, phải hết mình giữ gìn, luôn luôn cố gắng, lúc nào cũng nhớ đến lời của Bác, làm tốt vai trò của người đảng viên, người Đại biểu Quốc hội. Đất Nam Phong từng được gọi là vành đai lửa. Bà Dung cùng mọi người ban ngày moi hầm cứu người bị nạn, đêm đến thắp đèn cày cấy. Năm 1968, bà Dung được Đảng bộ tỉnh Nam Định cử đi dự Hội nghị Tổng kết công tác xây dựng Đảng của toàn miền Bắc ở hội trường Ba Đình nhờ thành tích là tấm gương xuất sắc nhất tỉnh. Lần đó bà đã được chụp ảnh với Bác và đó cũng là lần cuối cùng bà được gặp Bác vì sau đó một năm, Bác đã ra đi về cõi vĩnh hằng.

Bà Nguyễn Thị Sang, nguyên Trưởng tàu, phụ trách tổ tàu “Ba đảm đang” của ngành đường sắt Việt Nam, sinh ra thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp và lớn lên trong giai đoạn cả nước đang gồng mình đấu tranh chống Mỹ. Sau khi đi học và tốt nghiệp ngành Giao thông vận tải, bà nhận công tác và được phân làm Trưởng tàu chuyên chở bộ đội vào Nam chiến đấu và tiếp nhận thương binh từ chiến trường miền Nam ra Bắc điều trị tại Ga Vinh - Nghệ An.

Hoạt động tổ tàu “Ba đảm đang” lúc đó toàn là nữ, với 9 thành viên với công việc vô cùng gian khổ đó là vừa đảm bảo vệ sinh an toàn trên toa tàu, vừa theo dõi tình hình của máy bay địch để hướng dẫn hành khách sơ tán và đảm bảo an toàn cho bộ đội đi chiến đấu, thương binh từ chiến trường về. Công việc rất vất vả và điều kiện làm việc rất khó khăn với cái chết sẵn sàng rình rập do Mỹ đánh bom đường tàu, nhưng với tinh thần bất khuất của phụ nữ Việt Nam và khí thế của phong trào “Ba đảm đang” nên tổ tàu của bà luôn cố gắng hoàn thành nhiệm vụ, không quản khó khăn, gian khổ và được trao danh hiệu “Tổ tàu xã hội chủ nghĩa”.

Bà Nguyễn Thị Kim Dung. (Nguồn: BTHCM)

Bà Bùi Thị Tư tham gia vào đội dân quân tự vệ khi 25 tuổi. Lúc đó chiến tranh leo thang của giặc Mỹ đã lan ra Hà Nội và vùng quê Song Phượng, Đan Phượng. Trận địa của dân quân Song Phượng được xây dựng ở bãi dâu sông Đáy, chủ yếu toàn là nữ. Lúc đó, bà Bùi Thị Tư cùng các chị em dân quân phải đảm nhiệm ba trách nhiệm nặng nề đó là lo việc nước (đánh giặc, giữ trận địa), lo công việc gia đình cho các anh em đi bộ đội, lo việc hợp tác xã trong sản xuất đúng như những tinh thần của phong trào “Ba đảm đang” phát động.

Năm 1967, trận địa bị địch phát hiện hỏa lực và chống phá ác liệt, trận địa của bà bị chìm trong khói lửa, bản thân bà bị đất đá vùi lấp, đồng đội của bà 6 người đã hy sinh. Hình ảnh đó làm bà không thể quên và quyết tâm tiếp tục thực hiện tiếp những công việc đồng đội còn đang dang dở. Sau năm đó, trung đội của bà củng cố và tiếp tục đi trực chiến lâu dài ở Cầu Giẽ để bảo vệ huyết mạch giao thông đường bộ. Bà đã tham gia dân quân tự vệ đến năm 32 tuổi khi hòa bình được thiết lập trên cả nước.

Trở thành một phần của lịch sử dân tộc

Năm 1965, đế quốc Mỹ tăng hàng vạn lính Mỹ và vũ khí, mở rộng chiến tranh ra miền Bắc. Với khẩu hiệu “Tất cả vì miền Nam ruột thịt”, toàn miền Bắc đã dấy lên một phong trào tình nguyện vào miền Nam chống Mỹ, cứu nước, đồng thời vừa tích cực lao động sản xuất, vừa sẵn sàng chiến đấu chống lại cuộc chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ.

Khắp nơi, thanh niên nô nức lên đường tòng quân, xung phong đi chiến đấu. Phụ nữ các địa phương đã hăng hái làm đơn tình nguyện gửi UBND, Hội LHPN Việt Nam xin được làm thêm những công việc của nam giới để sẵn sàng thay thế anh em đi chiến đấu. Đứng trước khí thế cách mạng đó, ngày 18/3/1965, Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam phát động phong trào phụ nữ “Ba đảm nhiệm” với 3 nội dung chính: Đảm nhiệm sản xuất thay chồng con đi chiến đấu; Đảm nhiệm gia đình để chồng con yên tâm công tác; Đảm nhiệm sẵn sàng chiến đấu khi cần thiết.

Bác Nguyễn Thị Sang tại Hội thảo “Sáng mãi truyền thống phụ nữ Ba đảm đang” do Hội LHPN TP Hà Nội tổ chức nhân dịp kỷ niệm 55 năm ngày ra đời phong trào “Ba đảm đang” năm 2020. (Nguồn: Hội LHPNVN)

Ngày 22/3/1965, Ban Thường vụ Trung ương Hội LHPN Việt Nam ra Chỉ thị số 03/CT về mở cuộc vận động phong trào “Ba đảm nhiệm” trong phụ nữ tăng cường đẩy mạnh sản xuất, sẵn sàng chiến đấu. Cũng trong tháng 3/1965, sau Chỉ thị 03 của Ban Thường trực Trung ương Hội LHPN Việt Nam về vận động phong trào “Ba đảm nhiệm”, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ thị cho Hội LHPN Việt Nam nên sửa tên phong trào “Ba đảm nhiệm” thành phong trào “Ba đảm đang” với nội dung: Đảm đang sản xuất và công tác thay thế nam giới đi chiến đấu; Đảm đang gia đình, động viên chồng con, anh em đi chiến đấu; Đảm đang phục vụ chiến đấu và chiến đấu.

Đến tháng 5/1965 (sau hơn 2 tháng kể từ khi phát động), toàn miền Bắc đã có 1 triệu 70 vạn phụ nữ đăng ký “Ba đảm đang” lập thành tích xuất sắc. Ngày 3/12/1965, Thành hội phụ nữ Hà Nội mở Đại hội “Ba đảm đang”. Chủ tịch Hồ Chí Minh đến dự và phát biểu tại Đại hội, Người đã biểu dương truyền thống anh hùng của phụ nữ Việt Nam. Sau một năm phát động phong trào “Ba đảm đang”, khí thế cách mạng của quần chúng phụ nữ trong các ngành, khắp các địa phương diễn ra sôi nổi và rộng khắp.

Để tổng kết và tiếp tục phát động phong trào, ngày 19/2/1966, Ban Chấp hành Trung ương Hội ra Chỉ thị, trong đó có nội dung thống nhất nội dung “năm tốt” trong phong trào “Ba đảm đang”, đẩy mạnh cuộc vận động “Ba đảm đang” thành phong trào quần chúng lớn mạnh duy nhất của quần chúng phụ nữ và đẩy mạnh phong trào “Ba đảm đang” của phụ nữ miền Bắc học tập và thi đua với miền Nam trong sự nghiệp chống Mỹ cứu nước. Trong phong trào “Ba đảm đang” đã có rất nhiều cá nhân và tập thể ưu tú được tặng thưởng các danh hiệu thi đua cao quý: 42 nữ anh hùng, 9 đơn vị nữ anh hùng, 1.718 chị em được tặng thưởng Huy hiệu Bác Hồ, trên 5.000 nữ chiến sĩ thi đua và trên 3 triệu hội viên đạt danh hiệu phụ nữ “Ba đảm đang”.

Có thể nói, với phong trào “Ba đảm đang”, những người phụ nữ tuy khác nhau về tên tuổi, quê hương, dân tộc, lĩnh vực cống hiến nhưng tất cả đều giống nhau ở mục tiêu, lý tưởng sống và tình yêu quê hương, đất nước. Và họ, những người phụ nữ ấy đã trở thành một phần của lịch sử dân tộc Việt Nam.

Khơi dậy khát vọng cống hiến tài năng, trí tuệ, công sức của lực lượng phụ nữ

Ngày 27/2/2025, tại tỉnh Bến Tre, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Đoàn Chủ tịch Trung ương Hội LHPN Việt Nam, Tỉnh ủy Bến Tre đã tổ chức Hội thảo khoa học quốc gia về vai trò của “Đội quân tóc dài” và phong trào “Ba đảm đang” trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước hướng tới kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975 - 30/4/2025), 65 năm phong trào Đồng khởi (17/1/1960 - 17/1/2025) và 60 năm phong trào “Ba đảm đang” (3/1965 - 3/2025). Tại Hội thảo, Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam Nguyễn Thị Tuyến đã khẳng định, để tiếp nối truyền thống vẻ vang của dân tộc Việt Nam, truyền thống anh hùng, bất khuất, trung hậu, đảm đang, kế thừa phát huy thành quả của phong trào “Ba đảm đang”, Đại hội Đại biểu phụ nữ toàn quốc lần thứ XIII nhiệm kỳ 2022 - 2027, đã phát động trong toàn bộ cán bộ, hội viên, phụ nữ cả nước thực hiện phong trào “Xây dựng người phụ nữ Việt Nam thời đại mới” với 4 tiêu chí: có tri thức, có đạo đức, có sức khỏe, có trách nhiệm với bản thân, gia đình, xã hội và đất nước. Phong trào khơi dậy khát vọng cống hiến tài năng, trí tuệ, công sức của các cán bộ nữ, lực lượng phụ nữ; từng bước xây dựng hình ảnh, phẩm chất người phụ nữ Việt Nam đáp ứng yêu cầu thời đại mới và đã được 100% Hội LHPN các tỉnh, địa phương, đơn vị hưởng ứng thực hiện.

Cũng theo bà Nguyễn Thị Tuyến, với trách nhiệm của một tổ chức chính trị - xã hội, đại diện cho quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của phụ nữ, Ban Chấp hành Trung ương Hội LHPN Việt Nam đã chọn chủ đề năm 2025 là: “Phát huy vai trò của phụ nữ trong tham gia xây dựng Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, sẵn sàng bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”, xác định rõ tâm thế, sứ mệnh của mình, sẽ cùng cả hệ thống chính trị, với sự lãnh đạo của Đảng chuẩn bị tốt nhất để dân tộc Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Hồng Minh