Từ 100 năm vẻ vang, báo chí tiếp tục xứng đáng với sứ mệnh phát triển kỷ nguyên mới Việt Nam

(Tiếp theo và hết)

Không có công chúng, báo chí sẽ không có bất cứ một sự phát triển nào. Phục vụ bạn đọc là mục tiêu cao nhất của báo chí. Vì, báo chí của chúng ta không tự thân. Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu: “Một tờ báo không được đại đa số (dân chúng) ham chuộng thì không xứng đáng là một tờ báo”. Xin được nhắc lại ở đây, đó không chỉ là nơi nhân dân nói mà còn phải là nơi nói tiếng nói phụng sự nhân dân, phục vụ cách mạng. Vì mục đích của cách mạng, tôn chỉ của báo chí sinh ra cũng là “vì dân”.

Do đó, bạn đọc là một trong những chủ thể của báo chí và báo chí xứng đáng là diễn đàn của nhân dân. Vinh dự được nhân dân giao cho trọng trách là người tổ chức diễn đàn, báo chí phải ngày càng xứng đáng là người giữ lửa dư luận, dẫn dắt và cổ vũ công luận, phụng sự và bảo vệ nhân dân, phục vụ bạn đọc dù trong nước hay quốc tế; thật sự là một nhân tố quan trọng, một phương tiện hết sức to lớn trong việc hướng dẫn nhận thức, hình thành dư luận xã hội tích cực. Đến lượt nó, dư luận xã hội tích cực được báo chí dẫn dắt lại là tiền đề, điều kiện, là môi trường bảo đảm chính trị - xã hội ổn định và phát triển báo chí theo nhịp thở và sự vận động đa diện, phức tạp của xã hội. Bởi vậy, khi báo chí đánh mất định hướng chính trị, mất niềm tin, sẽ trở thành lực lượng tiêu cực và nó có sức phá hại ghê gớm, thậm chí hơn cả “mười vạn quân”.

Hơn ai hết, nhân dân và bạn đọc góp phần giám sát, bảo vệ báo chí và những người làm báo. Tôn trọng bạn đọc là tôn trọng chính mình; là tôn chỉ, là con đường phát triển tự nhiên và lành mạnh của nền báo chí, vì “ngòi bút… cũng là những vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính, trừ tà”, “phải có tính chất quần chúng và tinh thần chiến đấu”. Làm trái những điều ấy, sẽ tha hóa, vô hình làm thoái hóa báo chí, thậm chí là “ngụy báo chí”.

Phóng viên Ðài Phát thanh - Truyền hình và Báo Bình Phước tác nghiệp tại một sự kiện - Ảnh: Thanh Nhàn

Sau khi có đường lối đúng về báo chí thì cán bộ quyết định tất cả. Do đó, cần có một chiến lược cán bộ ngang tầm với đòi hỏi của chiến lược phát triển báo chí, trước mắt trong tầm nhìn tới năm 2030 và năm 2045. Hết sức coi trọng từ khâu then chốt: đào tạo cán bộ tới lựa chọn, bố trí và đào tạo lại cán bộ... Không có đội ngũ cán bộ báo chí trung thành về chính trị, đủ năng lực về chuyên môn, bảo đảm về phẩm hạnh đạo đức... thì không thể thực hiện thành công các yêu cầu và nhiệm vụ phát triển báo chí, nếu không nói vô hình trung làm nản lòng sự tự do, sáng tạo, làm rối loạn hệ thống báo chí và đến lượt Nhà nước cũng vô tình tự hạ thấp vai trò quản lý của mình trên mặt trận nóng bỏng và quan trọng này.

Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Bộ Nội vụ, Bộ Khoa học và Công nghệ tiếp tục phối hợp với Hội Nhà báo Việt Nam và các cơ quản lý nhà nước trong cơ cấu lại hệ thống; đồng thời, chỉnh đốn công tác quản lý ở các cơ quan báo chí, giải quyết dứt điểm những hạn chế, tiêu cực trong hoạt động, bảo đảm thật sự chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại, phát triển đúng hướng và lành mạnh.

Báo chí tự đổi mới và phát triển xứng đáng với Ðảng, nhân dân và đất nước

Dưới ngọn cờ của Đảng, đồng hành cùng dân tộc, 100 năm qua, báo chí không ngừng phát triển, ngày càng xứng đáng với vị thế, vai trò thiêng liêng, nâng cao sức mạnh và uy tín của mình, đồng hành mạnh mẽ cùng dân tộc, ngang tầm phát triển của đất nước. Đó là sứ mệnh vẻ vang, trách nhiệm cao cả và nhân văn của nền báo chí nước nhà, thước đo sự trưởng thành trong lòng đất nước và thời đại.

Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Báo chí… cần tích cực góp phần giúp Đảng ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, ngang tầm với trách nhiệm và sứ mệnh lịch sử dẫn dắt dân tộc phát triển trong kỷ nguyên mới”(8).

Với sứ mệnh là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân; là phương tiện bảo đảm dòng thông tin 2 chiều từ Đảng và Nhà nước tới nhân dân và từ nhân dân tới Đảng và Nhà nước, tạo nên sự hài hòa và thống nhất giữa Đảng với nhân dân; là cơ quan tham mưu, tư vấn cho Đảng và Nhà nước trong sự nghiệp lãnh đạo và quản lý đất nước, nói tiếng nói của nhân dân đồng thời là diễn đàn của nhân dân, bảo vệ nhân dân, bảo vệ Đảng và bảo vệ chế độ, hơn lúc nào hết, trước thềm kỷ nguyên mới, báo chí tự mình chỉnh đốn, tự khẳng định mình, tiếp tục làm tốt sứ mệnh lịch sử mới một cách chủ động, hiệu quả, với tinh thần cầu thị, hòa mục và nhân văn.

Để thực sự hòa mình vào dòng chảy của đất nước, thể hiện rõ vai trò dẫn dắt tư tưởng và đồng hành với những bước đi lớn của Đảng, tạo sự lan tỏa niềm tin, trách nhiệm, khát vọng phát triển trong mọi tầng lớp nhân dân, mỗi cơ quan báo chí làm đúng tôn chỉ, chức năng, nhiệm vụ của mình và mỗi nhà báo tự nâng mình toàn diện xứng đáng là người cầm bút trung thực, trong sạch, tận tụy phụng sự nhân dân, tôn trọng phục vụ bạn đọc. Đồng thời, đòi hỏi các cơ quan báo chí tổ chức lại hệ thống nội bộ một cách tập trung, tinh gọn, hiệu năng và hiệu quả trên nền tảng đa phương tiện hiện đại thật sự chuyên nghiệp, năng động, nhân văn hợp tác, đoàn kết, hỗ trợ, phối hợp hữu cơ trong toàn hệ thống và đòi hỏi mỗi người làm báo hành nghề một cách danh dự, tôn trọng sự thật, bảo vệ công lý và lẽ phải.

Đó là con đường phát triển sức mạnh tối ưu của hệ thống báo chí và toàn đội ngũ và từng nhà báo.

Trong kỷ nguyên số, sự cạnh tranh giữa báo chí với mạng xã hội và AI đang thách thức hệ thống cơ quan báo chí và người làm báo đang đối mặt với những áp lực mới về tiếp tục xứng đáng là người tiên phong và định hướng dư luận vì kỷ nguyên mới.

Chưa bao giờ như hiện nay, trong kỷ nguyên số, hệ thống báo chí phải đối diện và giải quyết sự cạnh tranh giữa các loại hình báo chí, giữa loại hình báo chí truyền thống với hiện đại đang thách thức gay gắt tầm nhìn và bản lĩnh của nền báo chí và mỗi người làm báo. Đó là cuộc cạnh tranh lành mạnh từ bên trong hệ thống và trong mỗi tòa soạn. Dù muốn hay không sự cạnh tranh gay gắt giữa báo điện tử với báo in, thậm chí gây cả áp lực đối với cả phát thanh và truyền hình, bằng sự phát triển đa phương tiện và loại hình báo chí mới.

Do đó, hơn bao giờ hết, báo chí chủ động tiên lượng cuộc chuyển đổi số tất yếu; đồng thời, chuẩn bị khả năng đáp ứng của đội ngũ những người làm báo trong bối cảnh bùng nổ mạng xã hội. Không đổi mới nhận thức, phương thức, phong cách làm việc, nguy cơ tụt hậu và tự thoái bộ nhất định cận kề. Theo đó, phải thực sự chuẩn bị làm chủ thời cuộc và công nghệ, chủ động tiên phong cảnh giới và gìn giữ không chỉ không gian chính trị, không gian xã hội, đặc biệt quan trọng là không gian mạng, mà quan trọng nhất là không gian tinh thần, chủ động định hướng và dẫn dắt dư luận xã hội, nhân lên giá trị và cổ vũ uy tín đất nước, hội nhập, đồng thời góp phần phát triển và làm phong phú sức sống báo chí quốc tế vì Việt Nam. Cùng với việc đổi mới cách tiếp cận, quy trình làm việc, đẩy nhanh tốc độ đào tạo về chuyển đổi số báo chí trên cơ sở bộ tiêu chí đánh giá mức độ chuyển đổi số báo chí, các cơ quan quản lý nhà nước chủ động xây dựng và đồng hành dẫn dắt, hỗ trợ báo chí trong công cuộc chuyển đổi số một cách đồng bộ, thống nhất và hiệu quả.

Đó chính là con đường phát triển của báo chí trong thời đại truyền thông kỹ thuật số.

Dù muốn hay không, báo chí đang đứng trước áp lực khủng khiếp từ mạng xã hội trong cuộc đua tranh về thông tin. Nói cách khác, chưa bao giờ sự cạnh tranh và thách thức giữa báo chí và mạng xã hội lại sâu rộng không chỉ về quy mô mà còn về tính chất và mức độ như hiện nay. Nhiều lúc, nhiều tờ báo “lẽo đẽo” đi theo mạng xã hội, thậm chí ở không ít phương diện, tại không ít nơi, mượn sự đồn thổi và phúng dụ của mạng xã hội để làm báo. Không ít nhà báo, tờ báo bị mạng xã hội chi phối, dẫn dắt. Thông tin là sức mạnh, là lực lượng; báo chí có thể tạo nên thời cơ nhưng lại có thể vô hình tạo ra nguy cơ ngoài ý muốn. Nếu báo chí chỉ đi lẽo đẽo sau mạng xã hội, lảng tránh AI chắc chắn sẽ rơi vào tụt hậu, khủng hoảng, đánh mất vai trò của mình.

Để trở thành người đưa tin số 1, báo chí cần bảo đảm độ chính xác, tin cậy, thuyết phục. Nếu báo chí khó có thể cạnh tranh với mạng xã hội về tốc độ thông tin thì nhất định phải vượt trội mạng xã hội không chỉ về độ chính xác, sự tin cậy, sự chuẩn mực, tính xây dựng bằng đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm chính trị, xã hội chân chính của nhà báo.

Nhưng, báo chí không thể không tương tác với mạng xã hội. Qua đó, có thể chắt lọc nhiều thông tin bổ ích từ đó nhưng phải được kiểm chứng, phải trả lời các vấn đề mà mạng xã hội thiếu hụt, thậm chí lệch chuẩn và để ngỏ. Nói nghiêm khắc, chỉ có nhập cuộc, báo chí mới được khẳng định vai trò, xứng đáng làm chủ dòng thông tin chủ lưu quan trọng nhất, tin cậy nhất. Đây phải là trách nhiệm chính trị, xã hội, nghề nghiệp của các tòa soạn và đạo đức của người làm báo trong việc giữ dòng chủ lưu thông tin một cách chủ động và nghiêm ngặt, khẳng định vị thế không thể thay thế của mình.

Đó chính là nguyên tắc, là danh dự của nhà báo, là chân trời sáng tạo, là tương lai của báo chí; nhưng đồng thời cũng là “điểm nghẽn mạch” sống còn quyết định sự tiên phong hay tụt hậu của báo chí.

Một thách thức nghiệt ngã không thể không hóa giải là, phát triển kinh tế báo chí. Ở tầm chiến lược, trong kỷ nguyên số, chuyển đổi số không chỉ là công nghệ; quan trọng hơn là tư duy hoạt động báo chí, tư duy kinh doanh báo chí trong môi trường số. Phát triển kinh tế báo chí nhưng dứt khoát không thể chấp nhận các tờ báo làm kinh tế kiểu “bán trang”, “bán sóng” hoặc làm kinh tế bằng mọi giá, sa vào nguy cơ bị “dắt mũi”, bị “sai khiến” (!). Như thế, vô hình đánh mất vị thế chính trị, phá vỡ sự thống nhất của báo chí và nền báo chí thống nhất, làm rệu rã tính tổ chức chặt chẽ của hệ thống và làm lệch lạc đội ngũ làm báo. Rốt cuộc, báo chí tự làm suy yếu mình, tự hạ thấp mình, và nguy hiểm hơn, tự đánh mất lòng tin của xã hội. Đến lượt mỗi người cầm bút, vi phạm điều đó, vô hình đã tước bỏ danh dự nghề nghiệp một cách “thảm hại”, thậm chí biến thành người đi ngược đường với báo chí, với nhân dân và đất nước.

Phóng viên Đài Phát thanh - Truyền hình và Báo Bình Phước tác nghiệp tại vịnh Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh vào tháng 3-2023 - Ảnh: Thanh Nhàn

Thị phần rất quan trọng của quảng cáo trên báo chí hiện nay đang chuyển dần sang các nền tảng xuyên biên giới (60-70%). Các cơ quan báo chí đối mặt với giảm sút nguồn thu, lại đứng trước thách thức lớn về sụt giảm lượng báo in. Các doanh nghiệp khó khăn và cắt giảm ngân sách truyền thông, trong khi yêu cầu về tự chủ tài chính, với cơ chế đặt hàng dịch vụ tỏ rõ sự bất cập, nên càng khó khăn, khiến nhiều cơ quan báo chí lao đao. Hơn nữa, sự thăng trầm của thị trường kinh doanh khiến báo chí đang đối mặt với những khó khăn và vật lộn trong việc tìm kiếm mô hình kinh doanh mới, khi công nghệ số và mạng xã hội bùng lên và nguy cơ xâm lấn vị thế báo chí, tác động sâu rộng đời sống báo chí và mỗi nhà báo.

Trước mắt, trong khoảng ngắn hạn, tháo gỡ những vướng mắc về cơ chế tài chính, đặc biệt đối với nhóm báo chí là đơn vị sự nghiệp công lập. Thực tế từ 63 báo Đảng địa phương cho thấy, có 91% cơ quan có nguồn thu từ quảng cáo; 78% số báo có nguồn thu từ phát hành; trong khi đó, chỉ có 9% có nguồn thu từ tổ chức sự kiện và 7% có nguồn thu từ nội dung số. Do đó, đẩy mạnh tốc độ chuyển đổi số báo chí theo tầm nhìn và lộ trình gắn với kinh tế số, kinh tế báo chí truyền thông, tăng cường ứng dụng AI, dữ liệu lớn, công nghệ mới vào hoạt động báo chí và truyền thông một cách chỉnh thể, đồng bộ, thống nhất và hiệu quả. Theo lộ trình đó, tìm hướng phát triển kinh tế báo trên nền tảng số. Những nguồn thu tiềm năng mới từ thu phí độc giả, từ quảng cáo số, từ hoạt động truyền thông số - cần được khám phá và khai thác - nhằm đa dạng nguồn thu. Các bộ, ngành, đặc biệt là Bộ Tài chính xử lý những bất cập trong cơ chế tự chủ tài chính, cơ chế đặt hàng, cơ chế định giá dịch vụ sự nghiệp công… nhằm tháo gỡ khó khăn trên phương diện này của báo chí.

Cần thiết nhấn mạnh rằng, nếu báo chí không ngừng đổi mới hoạt động, tìm kiếm mô hình phát triển thích ứng với kỷ nguyên số, kinh tế số thì không có con đường phát triển bền vững nào như mong muốn.

Việc lớn trước mắt, cần hệ thống hóa thông tin thành dữ liệu lớn, cùng với thuật toán, AI nhằm tạo ra giá trị phù hợp. Đổi mới, xây dựng mô hình tòa soạn và tổ chức cơ quan báo chí đa phương tiện, trên đa nền tảng công nghệ hiện đại, chủ động tích hợp thông tin và vượt trội truyền thông xã hội về tốc độ, sự nhanh nhạy, chính xác và tin cậy của thông tin. Tiếp tục đổi mới về phương thức tác nghiệp và nắm lấy những ưu thế về công nghệ làm báo gắn với đào tạo các nhà báo tác nghiệp trong môi trường số trên nền tảng công nghệ và nỗ lực bảo đảm cơ sở vật chất hiện đại, chuyên nghiệp.

Không có nhà báo sẽ không có báo chí, không có cơ quan báo chí không có nền báo chí. Nếu báo chí là bộ biên niên của lịch sử thì nhà báo phải xứng đáng là sử gia, xứng tầm là thư ký trung thành của đất nước. Nhưng, trước đòi hỏi của dân tộc, có bao nhiêu người trong đội ngũ nhà báo đáp lại một cách xứng đáng và ngang tầm với vị thế và sứ mệnh mà Đảng và nhân dân trao truyền? Cùng với đông đảo những nhà báo tiền phong và xứng đáng, dư luận đang không yên tâm khi còn không ít những người “nhúng chàm”, thậm chí là những “bút nô” làm vấy bẩn thanh danh người làm báo còn lẩn khuất? Và, còn bao nhiêu nhóm cơ hội, những “liên danh tăm tối dưới gầm bàn” giữa một số nhà báo và cơ quan báo chí với các doanh nghiệp hủ bại đang thách thức sự vinh quang và danh dự của báo chí?

Để hiện thực hóa tư tưởng chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và chương trình xây dựng luật của Quốc hội khóa XV, với trọng trách của mình, các cơ quan chủ quản báo chí, ban lãnh đạo các cơ quan báo chí tổng kết đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy và nâng cao chất lượng hiệu quả hoạt động của các cơ quan báo chí, góp phần sửa đổi Luật Báo chí ngang tầm yêu cầu phát triển của nền báo chí và đất nước. Tiếp tục nâng cao công tác quản lý nhà nước về báo chí: đối tượng thành lập cơ quan báo chí; nhiệm vụ, trách nhiệm của cơ quan chủ quản báo chí; việc phân định báo và tạp chí; hoạt động của văn phòng đại diện, phóng viên thường trú; hoạt động tác nghiệp của đội ngũ phóng viên; xử lý vi phạm, thu hồi giấy phép; hoạt động liên kết báo chí... chủ động hóa giải những ách tắc trên phương diện này nhằm nâng cao tốc độ, chất lượng phát triển của nền báo chí nước nhà.

Với trách nhiệm là tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp, Hội Nhà báo Việt Nam cùng ban lãnh đạo các cơ quan báo chí nâng tầm các tờ báo, tạp chí trụ cột của hệ thống; đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ phóng viên, biên tập viên về chuyên môn, nghiệp vụ, đạo đức nghề nghiệp, nhất là dũng khí ngòi bút và sự trong sạch phẩm hạnh; xây dựng và phát triển các cây bút có thẩm quyền và uy tín làm rường cột của đội ngũ nhà báo; bảo vệ và góp phần phát triển quyền chính đáng của hội viên với tư cách của người dẫn dắt và bảo vệ hội viên. Ban lãnh đạo hội các cấp và ban lãnh đạo các cơ quan báo chí phải bao gồm những nhà báo mẫu mực phẩm hạnh và ngang tầm trọng trách.

Đến lượt mình, đội ngũ nhà báo tiếp tục hành động một cách danh dự của “những người viết báo chúng ta, cái bút là vũ khí sắc bén, bài báo là tờ hịch cách mạng...”, “trong sự nghiệp phò chính, trừ tà", với "tính chất quần chúng và tinh thần chiến đấu”.

Nhưng, chưa bao giờ như hiện nay, với sự bùng nổ của khoa học, công nghệ, đặc biệt sự ra đời của AI, công việc của nhà báo có nguy cơ bị thay thế bởi chính AI. Nó sẽ đẩy người làm báo nguy cơ “tới chân tường”, thậm chí “vào ngõ cụt”, thậm chí bị “văng ra khỏi chính báo chí”, nếu không nâng mình lên toàn diện và thích ứng sáng tạo với công nghệ và thời cuộc.

Đó là thước đo bản lĩnh chính trị, bản lĩnh nghề nghiệp, trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân của người làm báo; thước đo trình độ phát triển chính trị, khoa học, công nghệ, nghề nghiệp, khả năng tổ chức và hành động của mỗi cơ quan trong hệ thống báo chí thực hiện thiên chức của báo chí cách mạng, vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, vì sự lớn mạnh của chính báo chí, xứng đáng với sự tin cậy và yêu mến của nhân dân.

***

Trên nền tảng 100 năm vẻ vang báo chí cách mạng, trước thềm kỷ nguyên mới, báo chí cách mạng xứng đáng là người năng tuyên truyền, cổ động, tập hợp và góp phần tổ chức dân tộc hành động thống nhất, vì sự trường tồn và thịnh vượng của đất nước. Dưới ngọn cờ của Đảng, không phụ sự tin cậy của nhân dân, góp phần gánh vác trọng trách lịch sử dân tộc giao phó, tiếp tục không ngừng đổi mới diện mạo, giữ gìn cốt cách, bản lĩnh, phát huy sức mạnh, nâng cao uy tín của nền báo chí ngang tầm yêu cầu phát triển của đất nước, hội nhập với báo chí thế giới trong kỷ nguyên mới Việt Nam.

Toàn bộ hệ thống báo chí và đội ngũ người làm báo giữ vững bản lĩnh chính trị, trau dồi đạo đức nghề nghiệp, nâng tầm chuyên môn nghiệp vụ, đề cao trách nhiệm xã hội, nuôi dưỡng nhiệt huyết, không ngừng tìm tòi, khám phá, sáng tạo, góp phần không hổ thẹn trong sự phát triển của đất nước, ngày càng xứng đáng với sự tin cậy, giúp đỡ và bảo vệ của nhân dân, đáp lại lòng tin của bạn bè báo giới quốc tế, cùng dân tộc phụng sự kỷ nguyên mới Việt Nam thịnh vượng.

(8) Phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm tại lễ trao giải báo chí Búa liềm vàng 2024, Vietnam.vn, số ra ngày 21-1-2025.

TS. Nhị Lê, nguyên Phó Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản