TS. Vũ Thành Tự Anh: Đồng bằng sông Cửu Long cần chắt chiu từng đồng vốn đầu tư

Đây là một trong những chủ đề đáng chú ý được phân tích trong Báo cáo Kinh tế Thường niên Đồng bằng sông Cửu Long 2024, do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), phối hợp với Trường Chính sách công và quản lý Fulbright (FSPPM), công bố vào sáng 27/3.

Đồng bằng sông Cửu Long khát vốn đầu tư

Thiếu hụt đầu tư trở thành một trong những nguyên nhân cốt lõi dẫn đến “vòng xoáy đi xuống” của nền kinh tế Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) trong nhiều năm qua, dù đây vẫn là vùng sản xuất nông nghiệp và xuất khẩu chủ lực, đóng góp hơn 50% vào thặng dư thương mại của Việt Nam.

TS. Vũ Thành Tự Anh, Giảng viên Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright, cho biết, tính theo bình quân đầu người, so sánh trong 6 vùng kinh tế - xã hội của Việt Nam, ĐBSCL đứng thứ 3 về vốn ODA, thứ 4 về đầu tư công, thứ 5 về FDI và thứ 6 về đầu tư tư nhân trong nước. Điều này dẫn đến cơ sở hạ tầng yếu kém, cơ hội việc làm suy giảm, năng suất lao động trì trệ và sức cạnh tranh suy yếu.

TS. Vũ Thành Tự Anh chỉ ra cơ cấu kinh tế ĐBSCL hầu như không thay đổi từ năm 2017. Ảnh: Trọng Tín

Trong giai đoạn 2021 - 2023, tổng vốn đầu tư toàn xã hội ở ĐBSCL chỉ chiếm 11,2% của cả nước, giảm từ mức 13,2% trong giai đoạn 2011 - 2016, thấp hơn tỷ lệ đóng góp của ĐBSCL vào GDP cả nước.

Đầu tư tư nhân, động lực tăng trưởng quan trọng nhất cũng tăng trưởng chậm. Năm 2014, vốn đầu tư tư nhân vào ĐBSCL tương đương 59% và 56% so với vùng Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Hồng. Tuy nhiên, đến năm 2023, tỷ lệ này đã giảm xuống còn 57% và 40% một cách tương ứng.

ĐBSCL cũng là vùng có tốc độ tăng trưởng vốn đầu tư tư nhân thấp nhất cả nước trong giai đoạn 2014 - 2023. ĐBSCL cùng với Đông Nam Bộ và Tây Nguyên là 3 khu vực có tỷ trọng vốn đầu tư tư nhân so với cả nước sụt giảm trong 10 năm trở lại đây.

Trong khi đó, khoảng 43% vốn đầu tư tư nhân tại ĐBSCL nằm trong khu vực hộ gia đình, cao hơn đáng kể so với mức bình quân cả nước là 31%. Vốn đầu tư hộ gia đình trong vùng ĐBSCL đạt bình quân 8,7 triệu đồng/người trong năm 2023, thấp hơn mức bình quân cả nước là 8,9 triệu đồng/người.

Tỷ trọng vốn đầu tư hộ gia đình cao phản ánh sự hạn chế của các nguồn vốn từ khu vực doanh nghiệp tại vùng này.

Theo ông Phạm Tấn Công, Chủ tịch VCCI, cơ sở hạ tầng còn hạn chế, chậm chuyển đổi cơ cấu, thu hút đầu tư kém, doanh nghiệp chậm phát triển cả về số lượng và năng lực, vùng thiếu cơ hội việc làm cho người lao động, năng suất lao động và sức cạnh tranh còn yếu… là những thách thức mà ĐBSCL tiếp tục phải đối mặt.

“Đây là vấn đề mà chúng tôi lo ngại và quan tâm nhất trong bối cảnh cả nước đang phát triển nhanh chóng, các địa phương đang cải cách, cải thiện môi trường và điều kiện kinh doanh, thì ĐBSCL chưa kịp bắt nhịp”, ông Công chia sẻ thêm nỗi lo.

Nói thêm về những thách thức mà các doanh nghiệp ĐBSCL gặp phải, TS. Vũ Thành Tự Anh, chỉ ra ĐBSCL đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng về tài chính - tín dụng. Theo ông, đặc điểm kinh tế manh mún, nhỏ lẻ trong nông nghiệp và tiểu thủ công nghiệp của Vùng làm cho việc tiếp cận vốn của hộ gia đình và doanh nghiệp nhỏ trở nên khó khăn.

Tỷ trọng tín dụng nông nghiệp tại ĐBSCL đã tăng mạnh từ năm 2021, đạt đỉnh 61% nhưng đang có xu hướng giảm dần, phản ánh sự e ngại của các ngân hàng trước rủi ro biến đổi khí hậu đối với ngành nông nghiệp. Điều này cho thấy nguồn vốn tín dụng chưa thực sự được định hướng vào các hoạt động cải tiến công nghệ hay đầu tư thích ứng với biến đổi khí hậu, làm hạn chế quá trình chuyển đổi kinh tế của Vùng.

Cần “chắt chiu” từng đồng vốn đầu tư

Kết quả khảo sát 153 doanh nghiệp do nhóm nghiên cứu thực hiện cho thấy, 57% doanh nghiệp được hỏi có dự định đầu tư tại ĐBSCL trong 5 năm tới, song đa số có tỷ lệ mở rộng dưới 25%. Theo TS. Vũ Thành Tự Anh, có 4 nhóm rào cản chính ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của doanh nghiệp tại ĐBSCL.

Vốn đầu tư bình quân các tỉnh ĐBSCL giữa quy hoạch và thực tế. Nguồn: Báo cáo Kinh tế Thường niên Đồng bằng sông Cửu Long 2024.

Đầu tiên là môi trường kinh doanh. Thủ tục hành chính, tiếp cận đất đai, và tiếp cận tín dụng đều là những rào cản ngắn hạn, liên quan trực tiếp và nằm trong phạm vi can thiệp chính sách của chính quyền địa phương.

Thứ hai là hạ tầng giao thông, hệ thống điện, và dịch vụ logistics là những rào cản trung hạn, cần có sự phối hợp giữa địa phương và trung ương để cải thiện, do vậy để khắc phục cần thời gian và nguồn lực lớn hơn so với nhóm một.

Rào cản thứ ba là chất lượng, số lượng lao động và thị trường tiêu thụ. Đây là những vấn đề dài hạn, để cải thiện cần các chính sách đồng bộ và có lộ trình rõ ràng, bao gồm phát triển nguồn nhân lực và nâng cấp, đa dạng hóa nền kinh tế của Vùng.

Cuối cùng là chi phí xây dựng cao, sụt lún đất, chất lượng nguồn nước, và xâm nhập mặn - là những yếu tố mang tính tự nhiên, và các chính sách chỉ có thể giúp thích ứng, giảm nhẹ tác động trong khi không thể loại bỏ hoàn toàn.

“Với nguồn đầu tư eo hẹp, ĐBSCL cần chắt chiu từng đồng vốn đầu tư”, TS. Vũ Thành Tự Anh nói thêm rằng khi nguồn lực hạn chế, đầu tư không thể dàn trải.

Do vậy, các chính sách khi xây dựng cần tập trung vào xác định chính xác ưu tiên đầu tư, nâng cao hiệu quả đầu tư; và mở rộng nguồn lực tài chính từ cả khu vực công và tư nhân, trong đó đầu tư công hiệu lực và hiệu quả là điều kiện then chốt để thu hút đầu tư tư nhân vào ĐBSCL.

Chẳng hạn, cần đưa chuyển đổi số thành trọng tâm của chiến lược đầu tư và phát triển. Trong đó, ưu tiên đầu tư cơ sở hạ tầng viễn thông và internet tốc độ cao làm tiền đề cho chính quyền số, kinh tế số và xã hội số. Điều này giúp tối ưu hóa nguồn lực, nâng cao năng suất của cả khu vực công và tư trong bối cảnh nguồn vốn đầu tư eo hẹp, đồng thời tăng sức hấp dẫn của ĐBSCL đối với các nhà đầu tư thâm dụng công nghệ.

Các địa phương trong vùng cũng cần tái cơ cấu phân bổ đầu tư công theo hướng ưu tiên hạ tầng giao thông và viễn thông, logistics và chuyển đổi số. Đồng thời, đẩy mạnh giải ngân các dự án trọng điểm như cao tốc Cần Thơ - Cà Mau, Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng và hệ thống logistics nông sản.

Tạo môi trường thuận lợi thu hút đầu tư tư nhân và FDI cũng là nhiệm vụ then chốt. Theo TS. Vũ Thành Tự Anh, cải thiện thủ tục hành chính, minh bạch hóa quy trình cấp phép và cải thiện khả năng tiếp cận đất đai cho các nhà đầu tư chiến lược trong lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao, công nghiệp chế biến sâu, và năng lượng tái tạo.

Ông Jonathan London, Cố vấn Kinh tế cao cấp Chương trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam nói thêm, vấn đề không chỉ là về số lượng đầu tư, mà là về chất lượng và tác động của nguồn lực đầu tư. Theo đó, nguồn lực đầu tư cần tập trung vào ba trụ cột là cơ sở hạ tầng có thể chống chịu được biến đổi khí hậu; Nguồn nhân lực, đặc biệt là đào tạo nghề và đổi mới sáng tạo; Các mô hình kinh doanh toàn diện tạo ra nhiều việc làm và mang lại giá trị cho cộng đồng địa phương.

“Để loại hình đầu tư này có thể bén rễ, sự phối hợp của các bên liên quan là điều cần thiết. Chúng ta cần sự liên kết chặt chẽ hơn giữa quy hoạch trung ương và địa phương. Chúng ta cần những tín hiệu rõ ràng hơn cho khu vực tư nhân. Và chúng ta cần các đối tác phát triển nhằm giúp thu hẹp khoảng cách về năng lực và tài chính. Cách tiếp cận hợp tác này chính xác là điều mà ĐBSCL đang cần”, ông Jonathan London nói.

Trọng Tín