Trường công CLC, tiên tiến nếu không thận trọng có thể gây phân tầng GD công

Một số ý kiến bày tỏ lo ngại nếu Hà Nội chủ trương đầu tư xây dựng trường công lập chất lượng cao, cho phép trường công lập liên kết đào tạo với nước ngoài sẽ tạo ra sự bất bình đẳng với hệ thống giáo dục tư thục, không khuyến khích hệ thống giáo dục tư thục phát triển.

Giáo dục công lập phục vụ sứ mệnh xây dựng nền giáo dục đại chúng, tạo cơ hội học tập bình đẳng

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Nguyễn Sóng Hiền (hiện đang sinh sống và làm việc tại Úc) chia sẻ, ở Úc, trường tư thục hay trường độc lập được quản lý bởi tư nhân. Ngân sách hoạt động dựa trên học phí và hỗ trợ của Chính phủ.

"Theo số liệu thống kê năm 2024 có khoảng gần 3.000 trường tư thục và hơn 6.700 trường công lập ở Úc. Số lượng học sinh vào trường công chiếm gần 64% và số còn lại khoảng 36% là trường tư bao gồm cả trường Catholic (trường công giáo). Điều đó cho thấy trường tư thục đã giúp giảm tải gần 1/3 số lượng đầu vào cho hệ thống giáo dục công của Úc hàng năm.

Một câu hỏi đặt ra là liệu chất lượng trường tư của Úc có kém hơn hệ thống giáo dục công? Các nghiên cứu gần đây cho thấy rằng không có khác biệt lớn vì cả 2 hệ thống này đều tuân thủ chặt chẽ các tiêu chuẩn chung về chất lượng đào tạo, theo khung chương trình đào tạo của mỗi bang. Thậm chí đầu ra của hệ thống giáo dục tư thục còn tốt hơn vì hệ thống này được đầu tư cơ sở vật chất hiện đại hơn, chương trình đào tạo linh hoạt hơn...

Thông thường những gia đình khá giả muốn con em vào những trường đại học top thế giới sẽ lựa chọn loại hình trường này. Trong khi đó, giáo dục công phục vụ cho sứ mệnh xây dựng một nền giáo dục đại chúng, tạo cơ hội bình đẳng cho mọi tầng lớp được tiếp cận các cơ hội giáo dục căn bản. Cho nên cơ sở vật chất của trường công không hiện đại như trường tư", Tiến sĩ Nguyễn Sóng Hiền thông tin.

Tiến sĩ, chuyên gia giáo dục Nguyễn Sóng Hiền.

Từ kinh nghiệm của hệ thống giáo dục ở các quốc gia phát triển, chuyên gia cho rằng, hệ thống giáo dục công lập nên làm tốt sứ mệnh xây dựng một nền giáo dục đại chúng. Tiến sĩ Sóng Hiền lý giải: "Nên dành nguồn lực để phát triển một hệ thống trường công phủ khắp để không một học trò nào bị bỏ lại phía sau thay vì chạy theo giáo dục thành tích. Trên thực tế, chúng ta bỏ hàng ngàn tỷ đồng để xây những trường điểm, trường chất lượng cao rồi thu học phí cao của người học làm lệch lạc sứ mệnh của hệ thống giáo dục công và gây tốn kém ngân sách Nhà nước".

Cũng theo Tiến sĩ Sóng Hiền, tại Úc, hệ thống trường tư thục nhận được sự hỗ trợ nhiều mặt từ phía Chính phủ. Theo đó, họ được chủ động hoạch định phát triển, linh hoạt trong tổ chức giảng dạy, chính phủ còn hỗ trợ một phần ngân sách cho hệ thống này hoạt động. Vì vậy, trong những năm gần đây số học sinh vào hệ thống trường tư tăng lên khoảng 3%.

Tiến sĩ dẫn chứng, theo số liệu của Australia Bureau of Statistics (công bố ngày 17/2/2025), năm 2023 số lượng học sinh vào trường tư khoảng 1,4 triệu thì năm 2024 là hơn 1,5 triệu học sinh.

"Giáo dục tư thục đang ngày càng phát triển mạnh mẽ phục vụ cho mục tiêu giáo dục chất lượng cao của Úc, góp phần giảm tải cho hệ thống giáo dục công và giúp người học có cơ hội lựa chọn đa dạng, đáp ứng mọi thành phần của xã hội.

Nếu giáo dục công lập chạy theo giáo dục thành tích, xây dựng các trường điểm, trường chất lượng cao để thu học phí cao là đi ngược lại mục tiêu của giáo dục, đi ngược lại xu thế của các nền giáo dục phát triển", chuyên gia phân tích.

Ngoài ra, theo Tiến sĩ Nguyễn Sóng Hiền, ngành giáo dục cần phải tiên phong trong cải cách bộ máy và đổi mới tư duy làm việc. Có thể nghiên cứu sáp nhập lại hệ thống trường trung học cơ sở, trung học phổ thông thành các trường liên cấp nhằm giảm ngân sách chi cho bộ máy cồng kềnh. Thậm chí hình thành các trường liên cấp trong một cơ sở thống nhất về quản lý và tránh gây lãng phí về cơ sở vật chất. Đây là mô hình khá phổ biến ở các quốc gia có nền giáo dục phát triển như Úc.

Ngoài ra, việc ứng dụng công nghệ thông tin là điều quan trọng. "Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên của phồn vinh và thịnh vượng, nếu muốn có một nguồn nhân lực ưu tú để phụng sự dân tộc trong thời đại mới thì không thể đi khác xu thế phát triển chung của thế giới, kỷ nguyên của trí tuệ nhân tạo và công nghệ số", Tiến sĩ Nguyễn Sóng Hiền nhấn mạnh.

Khuyến khích tư nhân đầu tư vào giáo dục là hướng đi hợp lý, hiệu quả

Giáo sư Nguyễn Nguyễn Trúc Đào (hiện đang làm việc tại Đại học San Diego State, Mỹ) nhìn nhận, hệ thống các trường phổ thông tư thục tại Mỹ được đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị hiện đại để phục vụ cho việc giảng dạy và học tập.

Bên cạnh đó, hệ thống tư thục tại nước này thường không chỉ tập trung vào học thuật mà còn chú trọng đến phát triển kỹ năng mềm, năng lực lãnh đạo, giao tiếp, các hoạt động ngoại khóa, chẳng hạn như việc học về đạo đức và các quy tắc ứng xử hay tôn trọng sự đa dạng văn hóa, bình đẳng trong cộng đồng. Từ đó, góp phần giúp người học có một môi trường phát triển toàn diện.

Hơn nữa, các trường tư thục có sự linh hoạt trong việc xây dựng chương trình giảng dạy, cho phép họ tạo ra các khóa học chuyên sâu và các mô hình học tập phù hợp với nhu cầu, khả năng của từng học sinh. Điều này giúp học sinh có cơ hội học hỏi những môn học không có trong chương trình học của trường công lập, từ đó phát triển toàn diện hơn.

Giáo sư Nguyễn Nguyễn Trúc Đào hiện đang làm việc tại Đại học San Diego State, Mỹ.

Theo Giáo sư Trúc Đào, việc khuyến khích tư nhân đầu tư vào giáo dục, đặc biệt là trong các lĩnh vực mà tư nhân có thể làm tốt hơn, là một hướng đi hợp lý và hiệu quả.

Giáo sư nhấn mạnh thêm: "Tất nhiên việc khuyến khích tư nhân đầu tư vào giáo dục không đồng nghĩa với việc hoàn toàn loại bỏ vai trò của Nhà nước trong việc đầu tư vào các trường công lập - phục vụ cho giáo dục đại trà, hay các trường chất lượng cao nhưng cần có sự xem xét, tính toán kỹ lưỡng. Nhà nước sẽ phải có chiến lược phân bổ ngân sách hợp lý để vừa khuyến khích đầu tư từ tư nhân, vừa đảm bảo rằng mọi học sinh đều có cơ hội tiếp cận với giáo dục chất lượng, không phân biệt khu vực hay tầng lớp.

Nếu có sự phối hợp tốt giữa các trường công và tư, cả hai hệ thống có thể bổ sung cho nhau, tạo ra một môi trường giáo dục đa dạng và phong phú".

Ngoài ra, theo Giáo sư Trúc Đào, một trong những yếu tố quan trọng nhất đối với sự phát triển của hệ thống giáo dục ngoài công lập là phải đảm bảo chất lượng giáo dục.

“Các trường tư thục cần nâng cao tiêu chuẩn, chất lượng (đội ngũ giáo viên có trình độ cao, phương pháp giảng dạy hiện đại, chương trình phải được cập nhật liên tục, khuyến khích các mô hình giáo dục hợp tác với nước ngoài, có nguồn học bổng cho một số học sinh có trường hợp đặc biệt…). Bên cạnh đó, trường tư cũng phải được dự giờ/giám sát định kỳ, giống như các trường công lập. Điều này sẽ góp phần tạo dựng niềm tin của phụ huynh đối với các trường tư thục”, giáo sư bày tỏ thêm.

Nhân rộng trường công chất lượng cao nếu không thận trọng có thể gây ra phân tầng giáo dục công

Cùng trao đổi với phóng viên về vấn đề này, ông Nguyễn Bá Thuyền - Đại biểu Quốc hội khóa XII, XIII; nguyên Ủy viên Ủy ban Pháp luật của Quốc hội; nguyên Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân tỉnh Lâm Đồng nhìn nhận, việc nhân rộng trường công lập chất lượng cao nếu không thực hiện một cách thận trọng, toàn diện có thể dẫn đến phân tầng, tạo ra sự bất bình đẳng trong hệ thống giáo dục công lập.

Trên thực tế, tại Hà Nội trong nhiều năm qua, chúng ta có thể thấy ở một số cơ sở giáo dục phổ thông vẫn xảy ra tình trạng quá tải sĩ số trường lớp. Hà Nội chưa đáp ứng đủ các trường công lập cho mục tiêu giáo dục đại trà. Giáo dục phổ thông nên được phát triển theo hướng bình đẳng, toàn diện.

Ông Nguyễn Bá Thuyền – Đại biểu Quốc hội khóa XII, XIII; nguyên Ủy viên Ủy ban Pháp luật của Quốc hội; nguyên Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân tỉnh Lâm Đồng. Ảnh: Quochoi.vn

“Cần nghiên cứu, xem xét kỹ lưỡng nếu muốn nhân rộng mô hình trường công lập chất lượng cao. Liệu việc này có đáp ứng được mục tiêu giáo dục của chúng ta, tạo cơ hội tiếp cận giáo dục một cách công bằng để tạo ra nguồn nhân lực chất lượng không?

Hơn thế nữa, hệ thống công lập được hưởng ngân sách Nhà nước, còn tư thục thì hoàn toàn ngược lại. Nếu chúng ta nhân rộng mô hình trường công chất lượng cao liệu có khiến các nhà đầu tư không mặn mà đầu tư vào lĩnh vực giáo dục nữa? Rõ ràng, trong một khuôn khổ nào đó, hệ thống tư thục đã thực hiện tốt vai trò giảm tình trạng quá tải cho giáo dục công lập, giảm gánh nặng cho ngân sách Nhà nước. Những gì trường tư làm tốt thì chúng ta nên khuyến khích họ”, ông Thuyền chia sẻ.

Ngoài ra, ông cũng cho rằng, cần có những chính sách phù hợp để thu hút, khuyến khích các nhà đầu tư tư nhân phát triển hệ thống giáo dục. Chúng ta phải thúc đẩy xã hội hóa, huy động các nguồn lực khác nhau. Qua đó giảm bớt gánh nặng cho giáo dục công, giúp học sinh có cơ hội tiếp cận nền giáo dục bình đẳng và hướng tới sự phát triển toàn diện.

Tuệ Nhi