Trung Quốc với mục tiêu xóa bỏ ô nhiễm không khí nghiêm trọng trong năm 2025

Nếu có dịp đến Bắc Kinh, Trung Quốc những năm gần đây, không ít người đã ngạc nhiên vì môi trường ở đại đô thị vốn từng là một trong những nơi ô nhiễm không khí nhất thế giới này. Bầu trời đã xanh hơn, cây cối nhiều hơn, không khí trong lành hơn. Dù gió lớn và hanh khô vẫn là đặc trưng vốn có của khí hậu nơi đây, song đã không còn nhiều cát bụi trong không khí nữa.

Bầu trời xanh ở Cố Cung, Bắc Kinh. Ảnh: IC

Trung Quốc với “Cuộc chiến bảo vệ bầu trời xanh”

Ở Trung Quốc, có một chiến dịch mang tên “Cuộc chiến bảo vệ bầu trời xanh”. Chiến dịch này được cố Thủ tướng Lý Khắc Cường đưa ra vào đầu năm 2017 và đã trở thành một trong 12 cụm từ mới trong Báo cáo công tác Chính phủ trình lên Quốc hội tại kỳ họp “Lưỡng hội” cùng năm.

Tuy nhiên, trước năm 2017, Trung Quốc, đặc biệt là Bắc Kinh chưa có một bầu trời xanh như vậy. Ngược dòng thời gian, năm 2013 được coi là năm không khí Bắc Kinh ô nhiễm nghiêm trọng nhất, mà truyền thông gọi là “ngày tận thế không khí” ở Bắc Kinh. Ngay từ đầu năm, thành phố này đã liên tục xảy ra những đợt ô nhiễm không khí trên diện rộng với tần suất dày đặc, nồng độ bụi mịn PM2.5 bình quân tháng gần đạt mức 160 microgram/m3. Trong khi đó, chỉ số PM2.5 bình quân năm 2013 của Bắc Kinh là 89,5 microgram/m3, vượt mức tiêu chuẩn quốc qia 35 microgram/m3, tới hơn 1,5 lần.

Có thời điểm, tỷ lệ bụi mịn PM2.5 tại đây lên tới hơn 900 microgram/m3, cao gấp 90 lần khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Bầu trời thành phố bị phủ một lớp khói mù xám xịt, gây không khí ngột ngạt, khó thở và độc hại.

Số liệu mới nhất từ Sở Sinh thái và Môi trường thành phố cho thấy, trong 2 tháng đầu năm nay, nồng độ PM2.5 tại Bắc Kinh chỉ còn 26,8 microgam/m3, giảm 29,5% so với cùng kỳ năm trước, đạt mức thấp nhất cùng kỳ trong lịch sử. Thành phố này đã có tới 54 ngày chất lượng không khí tốt, chiếm tới 91,5%.

Trước đó, trong năm 2024, Bắc Kinh cũng có tới 290 ngày chất lượng không khí tốt, tăng 19 ngày so với năm 2023, chiếm 79,2% tổng số ngày trong năm. Đây là năm có số ngày chất lượng không khí tốt nhiều nhất kể từ khi có dữ liệu ghi chép. Số ngày ô nhiễm nặng giảm mạnh, chỉ còn 2 ngày. Nồng độ bụi mịn PM2.5 giảm đã được thể hiện trực quan qua số ngày trời xanh trong ở Bắc Kinh.

Trung Quốc làm gì để đạt mục tiêu cơ bản loại bỏ tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng vào năm 2025?

Bảo vệ môi trường ngày càng trở thành vấn đề được quan tâm ở Trung Quốc, đặc biệt là sau thời kỳ phát triển nóng kể từ khi cải cách mở cửa.

Với quyết tâm giải quyết nhanh chóng vấn nạn này, vào cuối năm 2021, Trung ương Đảng và Chính phủ Trung Quốc đã công bố một văn bản, nêu rõ các mục tiêu cụ thể cần đạt được vào năm 2025 và 2035. Với năm 2025, một trong những mục tiêu đề ra là tỷ lệ số ngày ô nhiễm nặng trở lên trên cả nước được kiểm soát ở mức dưới 1%, tỷ lệ ngày có chất lượng không khí tốt đạt 87,5%.

Đây chính là những căn cứ mà trong một cuộc họp báo ở Bắc Kinh hồi cuối tháng 2, quan chức Bộ Sinh thái và Môi trường Trung Quốc đã tuyên bố sẽ cơ bản loại bỏ tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng vào năm 2025.

Theo thông tin từ cuộc họp báo, để đạt được mục tiêu trên, Trung Quốc sẽ tăng cường các biện pháp kiểm soát ô nhiễm và giảm phát thải, chỉ đạo các chính quyền địa phương đẩy nhanh việc xóa bỏ năng lực sản xuất lạc hậu, chuyển đổi sang phát thải cực thấp đối với các ngành công nghiệp trọng điểm, thực hiện sưởi ấm sạch, kiểm soát nguồn ô nhiễm di động, cải thiện hệ thống dự báo chất lượng không khí và cảnh báo sớm, đồng thời tăng cường công tác phối hợp giữa các bộ, ngành và địa phương để giải quyết hiệu quả vấn đề ô nhiễm bụi mịn PM2.5 và ô nhiễm khí quyển.

Hiện nay, các nguồn phát thải di động là tác nhân quan trọng gây ra ô nhiễm không khí ở đất nước tỷ dân, đặc biệt là các phương tiện giao thông ở các thành phố lớn tập trung đông dân cư như Bắc Kinh, Thượng Hải... đã chiếm tỷ lệ lớn trong tổng lượng phát thải chất gây ô nhiễm, trong đó lượng khí thải nitơ oxit (N2O) và hợp chất hữu cơ dễ bay hơi chiếm khoảng 60% và 24% tổng lượng khí thải toàn quốc.

Để giải quyết vấn đề ô nhiễm từ các nguồn này, Trung Quốc sẽ đẩy mạnh việc hoàn thiện và điều chỉnh các tiêu chuẩn phát thải phù hợp với các quy định và tiêu chuẩn quốc tế. Bên cạnh đó, nước này cũng sẽ nâng tỷ lệ sử dụng phương tiện và máy móc sử dụng năng lượng sạch tại các sân bay, cảng biển và khu công nghiệp. Trung Quốc cũng sẽ đẩy nhanh việc chuyển đổi vận tải hàng hóa từ đường bộ sang đường sắt và đường thủy, nhằm giảm thiểu lượng khí thải từ các phương tiện giao thông đường bộ.

Những bài học kinh nghiệm của Bắc Kinh

Kể từ khi Bắc Kinh chính thức “tuyên chiến” với PM2.5 năm 2013, 4 chỉ số ô nhiễm chính là nồng độ PM2.5, PM10, nitơ dioxide (NO2) và sulfur dioxide (SO2) đã lần lượt giảm 65,9%, 50%, 57,1% và 88,7% vào năm 2024.

Những kết quả mà Bắc Kinh giành được là rất đáng khích lệ. Để làm được điều này, trước tiên cần phải xây dựng một kế hoạch chi tiết theo lộ trình cho từng giai đoạn với những công cụ chính sách hữu hiệu. Bắc Kinh đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách, triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó giai đoạn 2013-2017 tập trung xử lý nguồn phát thải công nghiệp và đốt than; giai đoạn 2018-2020 đẩy mạnh giải quyết vấn đề ô nhiễm từ phát thải giao thông.

Lán kết cấu thép kết hợp với màng mái che được sử dụng trong thi công tàu điện ngầm ở Bắc Kinh. Ảnh: Công ty cầu đường đô thị Bắc Kinh

Trong giai đoạn 2013-2017, hàng loạt doanh nghiệp gây ô nhiễm đã phải chuyển đổi dây chuyền, công nghệ sản xuất theo hướng xanh, sạch, thân thiện với môi trường; những doanh nghiệp vừa và nhỏ tiêu hao nhiều tài nguyên, hiệu quả chưa cao bị loại khỏi thị trường. Các hoạt động đốt than, mà chủ yếu là đốt than nhiệt hóa hệ thống cung cấp khí sưởi đã được chuyển đổi theo hướng sử dụng năng lượng sạch là dùng điện.

Ngay trong giai đoạn này, chất lượng không khí của thành phố đã được cải thiện rõ rệt. Nồng độ bụi mịn PM2.5 giảm 35,6% so với năm 2013; số ngày ô nhiễm nặng giảm 60%.

Sau giai đoạn này, Trung Quốc, đặc biệt là Bắc Kinh chính thức bước vào giai đoạn tiến hành “Cuộc chiến bảo vệ bầu trời xanh”. Trong 3 năm của giai đoạn này, Bắc Kinh đã tập trung giải bài toán giao thông vận tải kiểm soát khí thải.

Theo đó, vận tải hàng hóa được điều chỉnh từ đường bộ sang đường sắt, nâng cao tỷ trọng vận chuyển đường sắt đối với các nhóm mặt hàng có khối lượng lớn như vật liệu xây dựng, ô tô, hóa chất...; đẩy mạnh chuyển đổi ô tô chạy xăng sang ô tô năng lượng mới đối với các loại xe như xe tải dưới 4,5 tấn cung cấp dịch vụ vệ sinh môi trường, bưu chính, xe taxi, xe chở cán bộ công nhân viên, xe buýt. Tính đến hết năm 2024, số lượng xe cơ giới của Bắc Kinh là 7,882 triệu chiếc, trong đó xe năng lượng mới hơn 1 triệu chiếc. Trong năm 2025, các loại xe trong khu vực công cộng như xe buýt, xe vệ sinh và taxi về cơ bản sẽ đều là xe năng lượng mới.

Ngoài ra, thành phố còn siết chặt quản lý, kiểm tra và loại bỏ những ô tô có lượng khí thải cao; mở rộng phạm vi Khu phát thải thấp (LEZ) từ vành đai 6 ra toàn thành phố; yêu cầu các đơn vị hành chính sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước từng bước và tiến tới loại bỏ hoàn toàn ô tô chạy xăng. Việc thiết lập LEZ được đánh giá là một trong những sáng kiến và công cụ quan trọng của Bắc Kinh nhằm giảm ô nhiễm và nâng cao chất lượng không khí trong những ranh giới địa lý xác định.

Việc kiểm soát bụi đường và từ các công trình thi công cũng được Bắc Kinh coi trọng. Thành phố này đã phân cấp quản lý, áp dụng công nghệ mới “xả, quét, rửa và thu gom” cát bụi đối với hàng chục nghìn tuyến đường, thiết lập hệ thống quan trắc tải lượng bụi đường ở hàng nghìn tuyến phố và các công trường. Phát huy vai trò giám sát trực quan và thông minh của nền tảng giám sát bụi bằng video thống nhất trên toàn thành phố đối với các dự án xây dựng và công trường quy mô. Các bãi đất cũng được che đậy cẩn thận mỗi khi thi công hoặc các bãi đất trống sẽ được phủ xanh bằng các loại cây cỏ.

Ngay từ năm 2018, Bắc Kinh đã ra quy định yêu cầu các công trình thi công thực hiện nghiêm túc yêu cầu “sáu 100%” về rào chắn, che chắn chất xếp vật liệu, đào đất ướt, làm cứng mặt đường, vệ sinh xe ra vào, vận chuyển kín xe chở đất, cũng như thực hiện “ba bảo đảm” (sạch sẽ, trật tự, mỹ quan) cho đoạn mặt đường dài 100m ở hai bên lối ra dự án.

Hiện nay, Bắc Kinh vẫn đang xây dựng các tuyến tàu điện ngầm, song phần lớn các công trường này đều được thi công khép kín do sử dụng lán kết cấu thép kết hợp với màng mái che, vừa giúp giảm bụi và gần như không có tiếng ồn, giảm tác động đến cuộc sống của cư dân xung quanh, vừa khiến việc thi công không bị gián đoạn, đảm bảo hiệu quả an toàn và tiến độ thi công dự án.

Những thành công của Bắc Kinh không chỉ đến từ nỗ lực của riêng địa phận thủ đô. Khu vực Bắc Kinh-Thiên Tân-Hà Bắc và các vùng lân cận luôn là một trong những khu vực ô nhiễm nhất Trung Quốc. Do vậy, phối kết hợp liên vùng với Thiên Tân, Hà Bắc hay Nội Mông... trong xử lý ô nhiễm không khí, trồng thêm cây xanh chống bão cát cũng giúp các thành quả bảo vệ bầu trời xanh của thành phố được bền vững hơn.

Việc xây dựng cơ chế phối hợp, đề ra các tiêu chuẩn thống nhất và cách ứng phó khẩn cấp chung cũng như chia sẻ thông tin đã cải thiện đáng kể chất lượng không khí trên toàn khu vực. Theo tính toán, việc tăng cường phối hợp giữa các địa phương trong việc xử lý ô nhiễm không khí, nhất là hỗ trợ về vốn và kỹ thuật cho việc đào thải các lò đốt than, xử lý ô nhiễm từ xe cơ giới, xây dựng nền tảng dữ liệu chia sẻ về chất lượng không khí… đã đóng góp tới 23% trong thành tích xử lý ô nhiễm không khí của toàn thành phố. Nồng độ PM2.5 trung bình hàng năm trên toàn vùng Bắc Kinh-Thiên Tân-Hà Bắc cũng đã giảm gần 25% trong giai đoạn 2013-2017.

Bộ Sinh thái và Môi trường Trung Quốc thừa nhận, vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức để đạt được mục tiêu kiểm soát tỷ lệ số ngày ô nhiễm môi trường nghiêm trọng trở lên trên phạm vi toàn quốc xuống dưới 1% trong năm 2025. Tuy nhiên, nói như ông Lý Thiên Uy, quan chức bộ này, thì “khi điều kiện khách quan không thuận lợi, con người sẽ phải làm việc chăm chỉ hơn”.

Bích Thuận/VOV-Bắc Kinh