Trung Quốc tập trung phát triển năng lực dự báo thời tiết không gian

Một trong những cơ sở hạ tầng khoa học quan trọng nhất của Trung Quốc – Dự án Kinh tuyến Trung Quốc (China Meridian Project - CMP) – đã chính thức vượt qua vòng phê duyệt cấp quốc gia cho giai đoạn thứ hai vào ngày thứ Sáu (21/3) vừa qua.

Đây là bước tiến quan trọng giúp tăng cường năng lực quan sát, nghiên cứu khí hậu không gian và củng cố hệ thống cảnh báo sớm trước các rủi ro đối với viễn thông, hàng không và năng lượng.

Dự án CMP, còn được biết đến với tên gọi Mạng lưới Giám sát Môi trường Không gian Trên mặt đất, do Trung tâm Khoa học Không gian Quốc gia thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc điều hành và triển khai. CMP là mạng lưới quan trắc toàn diện đầu tiên trên thế giới có khả năng giám sát không gian trải dài từ bầu khí quyển Mặt trời đến khu vực không gian gần Trái đất – nơi con người thực hiện phần lớn các hoạt động khai thác và sử dụng không gian.

Các nhà nghiên cứu làm việc tại Trung tâm kiểm soát hoạt động và thông tin tích hợp thuộc Dự án Meridian, đặt tại quận Hoài Nhu, thủ đô Bắc Kinh, Trung Quốc, ngày 20/3/2025. Ảnh: Tân Hoa xã

Không gian Mặt trời – Trái đất là môi trường động lực học phức tạp, thường xuyên xảy ra các hiện tượng như bão Mặt trời, gió Mặt trời hay các vụ phun trào vành nhật hoa. Những biến động này có thể gây ra hiện tượng thời tiết không gian cực đoan, dẫn đến sự cố vệ tinh, nhiễu loạn tín hiệu định vị, gián đoạn truyền thông và thậm chí ảnh hưởng đến hệ thống lưới điện dưới mặt đất. Việc theo dõi, phân tích và dự báo các hiện tượng này đóng vai trò then chốt trong việc bảo đảm an toàn cho cơ sở hạ tầng công nghệ hiện đại.

Giai đoạn I của dự án CMP được khởi động từ năm 2008 và hoàn tất vào năm 2012, tạo tiền đề cho việc thiết lập một mạng lưới hơn 30 trạm quan trắc trải dài khắp lãnh thổ Trung Quốc, bao gồm cả các vùng cực. Giai đoạn II được khởi công vào tháng 11/2019 và đến nay đã chính thức bước vào giai đoạn triển khai mở rộng sau khi được chính phủ phê duyệt.

Giai đoạn II của CMP tích hợp thêm nhiều thiết bị hiện đại, nâng cao năng lực quan trắc thời tiết không gian. Kính viễn vọng vô tuyến Daocheng có thể chụp cắt lớp vành nhật hoa 3D với trường nhìn lên tới 10 bán kính Mặt trời, giúp theo dõi chính xác hoạt động năng lượng trên bề mặt Mặt trời. Mảng lidar quy mô lớn phát hiện liên tục lớp heli bán bền trong khí quyển ở độ cao từ 200 đến 1.000 km. Hệ thống radar phân tán ba trạm đầu tiên trên thế giới áp dụng công nghệ cắt lớp điện toán, tạo ảnh 3D tầng điện ly trên phạm vi hàng nghìn km. Ngoài ra, mạng radar cực quang tần số cao tại châu Á giúp giám sát động lực tầng điện ly ở vĩ độ trung bình và cao – những khu vực trước đây thiếu dữ liệu.

Lần đầu tiên tại Trung Quốc, CMP cũng tái hiện được cấu trúc gió Mặt trời ba chiều, hỗ trợ dự đoán chính xác môi trường liên hành tinh.

Trong quá trình chạy thử, CMP Giai đoạn II đã thu được những dữ liệu khoa học có giá trị lớn, đáng chú ý là trong sự kiện siêu bão địa từ vào tháng 5/2024. Toàn bộ quá trình phản ứng của môi trường không gian từ Mặt trời đến Trái đất trước tác động của sự kiện này đã được ghi nhận đầy đủ, cung cấp thông tin quý báu cho cả giới nghiên cứu trong nước và quốc tế.

Trên nền tảng CMP, Trung Quốc đang đẩy mạnh triển khai Chương trình Vòng kinh tuyến quốc tế, với mục tiêu xây dựng hệ thống quan trắc môi trường không gian Mặt trời – Trái đất liên tục 24/7 trên toàn bộ các vĩ độ. Chương trình này được kỳ vọng sẽ trở thành một mắt xích quan trọng trong mạng lưới cảnh báo sớm toàn cầu trước các hiện tượng thời tiết không gian.

Đọc thêm: Trung Quốc đẩy mạnh quản lý nhận dạng khuôn mặt

Việc phê duyệt và mở rộng CMP thể hiện rõ chiến lược dài hạn của Trung Quốc trong việc tăng cường chủ quyền công nghệ, thúc đẩy nghiên cứu vật lý không gian, đồng thời khẳng định vai trò ngày càng quan trọng của quốc gia này trong cộng đồng khoa học toàn cầu. Trong bối cảnh thế giới ngày càng phụ thuộc vào các hệ thống định vị, vệ tinh và dữ liệu thời gian thực, những đóng góp từ CMP không chỉ phục vụ lợi ích quốc gia mà còn mang ý nghĩa quốc tế sâu rộng.

Tùng Lâm