Trung Quốc đang dẫn trước Mỹ trong cuộc đua giành khoáng sản châu Phi

Trung Quốc đang “dẫn trước” ở CHDC Congo

Cộng hòa Dân chủ Congo, nơi có trữ lượng coban có thể xem như một ví dụ điển hình về sự cạnh tranh khoáng sản Trung - Mỹ tại châu Phi, một cuộc đua mà Bắc Kinh đang dẫn trước Washington một khoảng cách không nhỏ.

Tại quốc gia Trung Phi này, một công ty Trung Quốc đã mua lại hai mỏ coban lớn nhất thế giới từ chính những người Mỹ. Năm 2016, “gã khổng lồ khai khoáng” Mỹ Freeport-McMoRan đã bán cổ phần của mình tại mỏ Tenke Fungurume cho tập đoàn CMOC - khi đó được gọi là China Molybdenum - với giá 2,65 tỷ USD. Bốn năm sau, họ cũng bán cổ phần tại mỏ Kisanfu cho công ty khai khoáng Trung Quốc kể trên với giá 550 triệu USD.

Mỏ coban-đồng Kisanfu tại CHDC Congo được một công ty Trung Quốc mua lại của đối tác Mỹ với giá 550 triệu USD hồi năm 2020. Ảnh: Mining Technology

Hai thương vụ mua lại này đã tăng gấp đôi nguồn cung coban của CMOC và giúp công ty Trung Quốc vươn lên trở thành nhà sản xuất khoáng sản lớn nhất thế giới xét về sản lượng vào năm 2023.

CHDC Congo là nhà cung cấp coban - một loại khoáng sản cần thiết để sản xuất pin dùng trong điện thoại và xe điện - lớn nhất thế giới. Theo báo cáo của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc, CHDC Congo đóng góp tới 73% sản lượng coban oàn cầu vào năm 2023. Quốc gia Trung Phi này cũng là nguồn cung cấp hàng chục kim loại quan trọng khác và đất hiếm.

Nguồn tài nguyên dồi dào đó đã thu hút các khoản đầu tư hàng tỷ USD từ Trung Quốc vào CHDC Congo như một phần của “Sáng kiến Vành đai và Con đường”, bao gồm một thỏa thuận trị giá 7 tỷ USD của liên doanh Sicomines để khai thác đồng và coban ở tỉnh Lualaba.

Theo đó, đó một tập đoàn các công ty Trung Quốc, do Sinohydro và China Railway Engineering Corporation đứng đầu, sẽ xây dựng đường bộ, đường dây truyền tải điện và đập thủy điện tại tỉnh này. Đổi lại, họ được hoàn trả bằng khoáng sản hoặc thu nhập từ khoáng sản.

Theo nghiên cứu được công bố vào tháng 2 bởi AidData, một phòng nghiên cứu tại Đại học William & Mary ở Mỹ, các chủ nợ nhà nước Trung Quốc đã chấp thuận 19 cam kết cho vay trị giá khoảng 12,85 tỷ USD cho các mỏ coban-đồng ở Cộng hòa Dân chủ Congo từ năm 2000 đến năm 2021.

Kết quả là Trung Quốc đã kiểm soát tới 80% sản lượng coban của CHDC Congo, một tỷ lệ cho thấy sự vượt trội của họ so với bất cứ đối thủ cạnh tranh nào, kể cả Mỹ, trên đường đua khai thác khoáng sản quan trọng tại Congo.

Vị thế dẫn đầu trên khắp châu Phi

Tình hình bất ổn chính trị ở phía đông giàu khoáng sản của CHDC Congo - nơi các nhóm chiến binh đối lập do lực lượng M23 cầm đầu đang chống lại chính quyền - đang trở thành chất xúc tác mới cho Mỹ trở lại đường đua ở quốc gia Trung Phi này.

Tháng trước, Tổng thống CHDC Congo Félix Tshisekedi đã đề nghị cho Mỹ quyền tiếp cận trực tiếp các khoáng sản chiến lược nếu nước này can thiệp để chấm dứt xung đột.

Trong khi đó, theo Financial Times tuần trước, Mỹ cũng đang tham gia vào "các cuộc đàm phán thăm dò" với CHDC Congo về một thỏa thuận mà theo đó quốc gia Trung Phi này sẽ cấp quyền tiếp cận các khoáng sản quan trọng của mình để đổi lấy sự hỗ trợ quân sự.

Giới quan sát cho rằng chính quyền Tổng thống Donald Trump có thể tận dụng tình hình để gây áp lực khiến Kinshasa không chấp thuận các vụ mua lại mới của các công ty Trung Quốc.

Nhưng Christian-Geraud Neema, một nhà phân tích chính sách và khai khoáng người Congo và là cộng tác viên tại Chương trình Carnegie Châu Phi, cho biết "Mỹ không đưa ra giải pháp thay thế thực sự, đáng tin cậy và khả thi cho các khoản đầu tư của Trung Quốc vào CHDC Congo".

Ông Neema nhận định, Washington có thể muốn ngăn chặn Trung Quốc đầu tư thêm vào các mỏ ở CHDC Congo “nhưng việc trục xuất những mỏ hiện có là không khả thi và đó không phải là lựa chọn của CHDC Congo”.

Tương tự, nhà báo Jevans Nyabiage, chuyên gia về châu Phi của tờ South China Morning Post cho rằng các nhà đầu tư Trung Quốc đã thiết lập sự hiện diện vững chắc tại CHDC Congo tới mức khó có thể bị soán ngôi.

Việc Trung Quốc xây dựng chỗ đứng vững chắc trên đường đua khoáng sản không chỉ diễn ra ở CHDC Congo mà còn trên khắp châu Phi. Theo báo cáo do Viện Brookings (Mỹ) công bố hồi đầu tháng, trong vòng hai năm sau đại dịch Covid-19, Trung Quốc "dần dần nhưng kiên định nối lại quan hệ kinh tế với châu Phi" và có sự thay đổi đáng chú ý theo hướng mua lại các cơ sở khai khoáng quan trọng tại đây.

Các chuyên gia Trung Quốc và nước ngoài chụp ảnh tại mỏ đồng mỏ đồng Khoemacau ở Botswana. Ảnh: BW

Từ CHDC Congo đến Botswana và Zimbabwe, các công ty Trung Quốc đã chi hơn 10 tỷ USD để mua lại những mỏ khoáng sản quan trọng ở châu Phi. Vụ mua lại lớn nhất của Trung Quốc năm ngoái là ở Botswana, nơi công ty khai khoáng niêm yết tại Hồng Kông MMG, được hỗ trợ bởi Tập đoàn Minmetals thuộc sở hữu nhà nước Trung Quốc, đã mua lại mỏ đồng Khoemacau với giá 1,9 tỷ USD.

Tổng cộng, chỉ trong năm 2023, các công ty Trung Quốc đã đầu tư 7,9 tỷ USD vào nhiều dự án khai khoáng và kim loại khác nhau trên khắp châu Phi. Họ đã mua cổ phần tại các nhà máy chế biến lithium ở Mali và Zimbabwe, cũng như mở rộng sự hiện diện của mình tại Nam Phi, Zambia, Guinea, Angola và Nigeria.

Tờ South China Morning Post nhận định, lợi thế này, cùng quyết tâm thúc đẩy ngành điện tử công nghệ cao, năng lượng tái tạo và hệ thống quốc phòng giúp Trung Quốc khó có thể mất đi vị thế dẫn đầu trên đường đua giành khoáng sản quan trọng tại châu Phi.

Mỹ đang thiếu những đòn bẩy

Khi nhu cầu về coban và các khoáng sản quan trọng tăng vọt, đã có sự đồng thuận rộng rãi của lưỡng đảng tại Washington về lợi ích chiến lược của Mỹ ở châu Phi để tiếp cận các khoáng sản đó, và đặc biệt là ở CHDC Congo.

Chính quyền của cựu Tổng thống Joe Biden vào năm 2022 từng ký một biên bản ghi nhớ với CHDC Congo và Zambia - một quốc gia châu Phi giàu tài nguyên khác - để cung cấp tài trợ và chuyên môn cho ngành khai thác mỏ của hai nước này.

Để giúp tiếp cận khoáng sản, Mỹ cũng đang tài trợ cho việc xây dựng siêu dự án đầu tiên của mình tại châu Phi sau nhiều thập kỷ: Hành lang Lobito - một dự án đường sắt và hậu cần kết nối Angola với Zambia và CHDC Congo.

Tuy nhiên, không rõ liệu chính quyền Tổng thống Trump có ủng hộ dự án này hay không khi mà viện trợ nước ngoài của Mỹ đã bị đóng băng. Chris Berry, người đứng đầu công ty tư vấn hàng hóa House Mountain Partners có trụ sở tại Mỹ, cho biết mặc dù Tổng thống Trump muốn "đưa các ngành công nghiệp trở về nước", nhưng không rõ ông định thực hiện bằng cách nào, ngoài việc sử dụng thuế quan.

Quang Anh