Chặn đứng mối đe dọa vô hình

Ô nhiễm không khí nghiệm trọng tại New Delhi, Ấn Độ ngày 5/11/2024. Ảnh tư liệu: ANI/TTXVN

Thông điệp được WHO đưa ra tại hội nghị rất mạnh mẽ: Cộng đồng quốc tế cần phải hành động quyết liệt để giải quyết ô nhiễm không khí bởi đây là một trong những cuộc khủng hoảng sức khỏe cộng đồng cấp bách nhất trên thế giới hiện nay. Số liệu thống kê cho thấy năm 2023, có tới 99,9% dân số thế giới tiếp xúc với không khí không trong sạch. Hơn 2 tỷ người tiếp xúc với ô nhiễm không khí trong nhà mỗi ngày, chủ yếu do sử dụng bếp than, bếp củi hoặc hệ thống sưởi có phát thải cao.

Đặc biệt, ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn đang ở mức báo động. Chỉ số Chất lượng không khí (AQI) năm 2024 cho thấy các thành phố như New Delhi (Ấn Độ), Bắc Kinh (Trung Quốc) và Lahore (Pakistan) thường xuyên ghi nhận mức độ ô nhiễm cao gấp 10 lần tiêu chuẩn an toàn của WHO. Việt Nam cũng là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề từ ô nhiễm không khí, đặc biệt tại các thành phố lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh...

Không chỉ gây ảnh hưởng đến môi trường, ô nhiễm không khí còn tác động nghiêm trọng đến sức khỏe con người. Theo WHO, ô nhiễm không khí nằm trong số 10 yếu tố nguy cơ sức khỏe toàn cầu hàng đầu (nguy cơ gây tử vong sớm), chỉ sau huyết áp cao. Mỗi năm có khoảng 7 triệu người tử vong sớm vì các bệnh liên quan ô nhiễm không khí, phần lớn tại các nước đang phát triển. Tại châu Âu, mặc dù các quốc gia đã có nhiều biện pháp kiểm soát ô nhiễm, nhưng vẫn có khoảng 400.000 ca tử vong sớm mỗi năm do phơi nhiễm không khí độc hại.

Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng ô nhiễm không khí làm tăng nguy cơ đột quỵ và bệnh tim mạch lên đến 25%. Những người sống trong môi trường ô nhiễm có nguy cơ mắc ung thư phổi cao hơn 30% so với người hít thở không khí sạch. Trẻ em sinh ra trong khu vực ô nhiễm nặng có nguy cơ suy giảm nhận thức và chậm phát triển trí tuệ. Bên cạnh đó, một nghiên cứu của Đại học Harvard (Mỹ) công bố năm 2024 cho thấy những người sống trong môi trường ô nhiễm cao có tỷ lệ mắc bệnh Alzheimer và Parkinson cao hơn 15 - 20% so với người sống ở khu vực có không khí sạch.

Ô nhiễm không khí tạo gánh nặng khổng lồ cho hệ thống y tế toàn cầu, tiêu tốn đến 8.100 tỷ USD vào năm 2019. Thế nhưng, đáng buồn thay, chưa đến 1% viện trợ phát triển toàn cầu được dành cho việc cải thiện chất lượng không khí ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình, nơi những người dân dễ bị tổn thương nhất đang phải gồng mình chống chọi với hiểm họa này.

Bà Astrid Puentes Rianõ - báo cáo viên đặc biệt của Liên hợp quốc về quyền con người đối với một môi trường lành mạnh - nhấn mạnh: "Hít thở không khí trong lành là quyền cơ bản của con người và là điều kiện thiết yếu để sống trong một môi trường lành mạnh". Trong khi đó, Tiến sĩ Maria Neira, Giám đốc Cơ quan Môi trường, Biến đổi khí hậu và Sức khỏe của WHO, ví ô nhiễm không khí như một "sát thủ thầm lặng" đang len lỏi vào từng hơi thở của chúng ta.

WHO kêu gọi các quốc gia cam kết tới năm 2040 giảm 50% tác động của ô nhiễm không khí đến sức khỏe con người, với 3 hoạt động mục tiêu chính gồm tăng cường quản lý chất lượng không khí, đảm bảo thông tin đầy đủ và chắc chắn về chất lượng không khí thông qua thu thập dữ liệu, đẩy mạnh đầu tư tư nhân nhằm bổ sung cho nguồn lực công vốn hạn hẹp để bảo đảm chi phí chống ô nhiễm không khí.

Tòa tháp Milad ở thủ đô Tehran, Iran chìm trong màn khói mù. Ảnh: Getty Images/TTXVN

Tại hội nghị, các đại biểu thống nhất cho rằng ô nhiễm không khí có tính lan truyền xuyên biên giới, trở thành vấn đề mang tính toàn cầu và đang tác động rất lớn đến sức khỏe con người tại nhiều khu vực. Tại nhiều khu vực và nhiều nước, ô nhiễm không khí đã được xác định là một trong những vấn đề quan trọng, cấp thiết. Tuy nhiên, nỗ lực giảm thiểu tác động của ô nhiễm không khí đến sức khỏe con người đã và đang gặp nhiều thách thức lớn, trong đó có vấn đề liên quan tới mục tiêu tăng trưởng, nguồn lực tài chính, điều kiện kỹ thuật…

Bởi vậy, chặn đứng mối đe dọa vô hình của ô nhiễm không khí là nhiệm vụ chung. Các đại biểu đã đưa ra nhiều đề xuất về các giải pháp mang tính chiến lược nhằm kết hợp các hành động ứng phó với ô nhiễm không khí cùng với hệ thống bảo vệ sức khỏe cộng đồng, tăng cường phối hợp thông qua việc hình thành mạng lưới hợp tác đa quốc gia về ô nhiễm không khí và sức khỏe cộng đồng.

Đoàn Việt Nam tham gia hội nghị lần này nhằm khẳng định cam kết mạnh mẽ trong việc giải quyết vấn đề ô nhiễm không khí, đồng thời thể hiện vai trò tích cực của Việt Nam trong các nỗ lực toàn cầu vì một môi trường trong lành và sức khỏe cộng đồng. Ngay trong ngày bế mạc hội nghị 27/3, tại Hà Nội đã diễn ra cuộc họp trực tiếp kết hợp trực tuyến toàn quốc bàn các giải pháp toàn diện và cấp bách để xử lý ô nhiễm không khí tại các địa phương, với mục tiêu đưa ra kế hoạch hành động quốc gia để giải quyết tình hình ô nhiễm không khí.

Tại hội nghị, trích dẫn báo cáo "Tăng tốc tiếp cận không khí sạch cho một hành tinh đáng sống", bà Martina Otto, người đứng đầu Ban thư ký Liên minh về Khí hậu và Không khí sạch (CCAC, mạng lưới đối tác được thành lập năm 2012 do Liên hợp quốc điều phối, hiện gồm hơn 300 thành viên là các chính phủ, địa phương, tổ chức quốc tế định chế tài chính, tổ chức phi chính phủ) khẳng định con người có một cơ hội duy nhất trong một thế hệ để cùng một lúc đảo ngược tình hình ô nhiễm không khí và biến đổi khí hậu. Mấu chốt của vấn đề nằm ở sự lựa chọn mà cộng đồng quốc tế đưa ra ngày hôm nay, bởi "tương lai của chúng ta nằm trong tay chúng ta".

Thanh Phương (TTXVN)