Trồng rừng tái sinh kiểu độc canh khó bán tín chỉ carbon

Trồng rừng độc canh bạch đàn sẽ khó kiếm tín chỉ carbon

Tại Amazon Brazil, công nhân đang sử dụng ống kim loại để gieo hạt giống thủ công. Đây là một phần của nỗ lực tái tạo rừng rậm với hàng triệu cây. Dự án có sự hỗ trợ tài chính từ Mỹ và các hợp đồng béo bở với các công ty như Google, Microsoft và đội đua McLaren F1, những công ty muốn sử dụng khu vực rừng tái sinh để bù đắp hàng triệu tấn khí thải carbon.

Bằng cách trồng các loài bản địa sẽ phát triển mạnh ở Amazon, công ty Mombak của Brazil hy vọng sẽ khôi phục lại uy tín cho thị trường carbon đang bị vướng vào bê bối.

Tại trang trại Turmalina ở phía bắc tiểu bang Para, đồng sáng lập Mombak là Gabriel Silva cho biết: "Chúng tôi đã xác định được một cơ hội lớn trên thị trường, đó là mục tiêu giảm khí thải toàn cầu trong những năm tới. Amazon là nơi tốt nhất trên thế giới để tái tạo rừng", đồng thời trích dẫn việc khu rừng lớn nhất thế giới mất 60 triệu ha kể từ năm 2015.

Tín chỉ carbon bị vấy bẩn

Thị trường carbon dựa trên việc bán tín chỉ cho các công ty để bù đắp lượng khí thải nhà kính của họ. Còn tiền thu được dùng để trả cho việc tái tạo rừng hoặc bảo vệ 'các bồn chứa carbon' hiện có hấp thụ CO2. Chỉ có điều, việc xác định khối lượng hấp thụ carbon từ mỗi dự án không hề dễ.

Hơn nữa, ý tưởng đằng sau việc mua bán tín chỉ carbon gần đây đã bị ảnh hưởng nặng nề khi nghiên cứu khoa học liên tục chỉ ra rằng các tuyên bố về việc giảm lượng khí thải bị đánh giá quá lố — hoặc thậm chí hoàn toàn không đúng sự thật.

Thị trường này cũng bị chỉ trích là một công cụ "tẩy xanh", cho phép các công ty tự đưa ra tuyên bố trung hòa carbon trong khi không làm gì nhiều để giảm lượng khí thải của chính họ.

Một lý do khiến các dự án tái tạo rừng tỏ ra không hiệu quả là nhiều dự án tập trung vào các nền độc canh, chẳng hạn như bạch đàn. Việc trồng độc canh làm suy yếu hệ sinh thái theo thời gian.

Kể từ khi thành lập vào năm 2021, công ty Mombak đã mua 9 trang trại từ các chủ đất ở tiểu bang Para, miền bắc Brazil để trồng lại cây. Một trong số đó là Turmalina vốn là trang trại chăn nuôi gia súc cũ rộng 3.000 ha. Điều lý thú, nơi này nằm ở phía đông Belem, thủ phủ của Para cũng là nơi sẽ tổ chức hội nghị khí hậu COP30 của Liên hợp quốc vào tháng 11.

Học theo thiên nhiên

Chỉ trong vòng 18 tháng, công ty Mombak đã trồng 3 triệu cành giâm của 120 loài bản địa khác nhau. Nhà sinh vật học Severino Ribeiro giải thích: "Chúng tôi muốn học theo thiên nhiên để thiết lập một khu rừng có khả năng phục hồi".

Những cây đầu tiên được trồng là những cây phát triển tốt nhất dưới ánh nắng mặt trời oi ả của Amazon. Sau đó sẽ đến lượt những loài cây mỏng manh hơn, phát triển mạnh trong bóng râm của chúng.

Một số cây mới trồng đã cao tới vài mét. Trong số đó có 300.000 gốc của sáu loài đang bị đe dọa tuyệt chủng theo Sách đỏ IUCN. Chúng bao gồm cây ipe vàng, một loài cây biểu tượng ở Brazil.

Mombak đặt mục tiêu trồng ít nhất 30 triệu cây vào năm 2032, trên diện tích gấp năm lần đảo Manhattan của New York. Dự án này được tài trợ bởi các nhà đầu tư tư nhân, cũng như các tổ chức như Ngân hàng Thế giới.

Vào tháng 11, Mỹ đã công bố khoản vay 37,5 triệu USD cho Mombak, trong chuyến thăm của Tổng thống Mỹ Joe Biden tới Amazon. Hợp đồng với các công ty quy định rõ số tấn khí thải chính xác sẽ được bù đắp trong một khoảng thời gian cụ thể. Chẳng hạn, hợp đồng của Microsoft đặt mục tiêu bù đắp 1,5 triệu tấn CO2.

Số tiền của các hợp đồng đang được giữ bí mật, nhưng Mombak cho biết giá không hề rẻ, vì các dự án này cần "vốn lớn" để khả thi.

Dù vậy, dự án của Mombak vẫn chưa được công nhận bởi Verra, một trong những đơn vị chứng nhận tín chỉ carbon tư nhân chính ở Mỹ. Năm ngoái, Verra đã siết chặt các phương pháp đánh giá tín chỉ carbon sau khi phải đối mặt với những lời chỉ trích rằng các dự án mà họ đã xác nhận thực tế chỉ lưu trữ được rất ít hoặc không lưu được carbon so với những gì họ đã hứa.

Câu hỏi nhạy cảm về đất đai

Giáo sư Lise Vieira da Costa, một chuyên gia về thị trường carbon tại Đại học Liên bang Para, cho biết bà "thận trọng" về hoạt động của công ty Mombak, nhưng thấy những dấu hiệu đáng khích lệ trong dự án của họ. Bà nói: "Thực tế là họ đang đặt cược vào việc trồng lại rừng đa dạng sinh học, đó là điều tích cực".

Giáo sư Da Costa cũng nhấn mạnh cách tiếp cận của Mombak là mua đất để tái trồng rừng, điều này "cho thấy xu hướng ít xung đột hơn với cộng đồng".

Quyền sở hữu đất đai là một thách thức lớn ở Amazon, nơi mà nhiều nông dân, chủ trang trại và những kẻ đầu cơ lợi dụng kẽ hở, lấn chiếm đất rừng công. Tòa án Para đã xử lý một số trường hợp chiếm dụng đất liên quan đến các dự án tín chỉ carbon.

Để giảm xung đột với cộng đồng địa phương, Mombak hiện chỉ làm việc trên các khu vực "được mua lại từ những chủ sở hữu tư nhân đã thành lập trong nhiều chục năm, điều này giúp xác minh tài liệu dễ dàng hơn".

Tuy nhiên, công ty quan tâm đến đợt đấu thầu đầu tiên của chính quyền Para về việc tái trồng rừng trên diện tích công rộng 10.000 ha.

Thống đốc Para Helder Barbalho cho biết: "Brazil không thể đạt được mục tiêu giảm phát thải chỉ bằng cách giảm nạn phá rừng. Chúng ta cần khôi phục các khu vực (bị phá rừng) bằng cách tạo ra một vài "nhượng bộ" về đất đai cho thị trường carbon".

Chuyên gia lâm nghiệp Carlos Augusto Pantoja lập luận rằng các khoản tiền được phân bổ cho việc tái trồng rừng nên dành cho "người dân Amazon vì họ có bí quyết và họ cần được hỗ trợ", đồng thời triết lý: "Nếu chủ nghĩa tư bản chịu trách nhiệm cho cuộc khủng hoảng khí hậu, tôi không nghĩ rằng nó sẽ có thể giải quyết được vấn đề".

Anh Tú