Trẻ tự kỷ và hành trình hòa nhập nhờ kết hợp y học cổ truyền

Trong y học cổ truyền, rối loạn phổ tự kỷ (ASD) được mô tả trong phạm vi chứng “ngũ trì” (5 chứng chậm ở trẻ em), trong đó nổi bật nhất là chứng chậm nói.

Chậm phản ứng với thế giới chung quanh, có những hành vi "khác chuẩn", bé P.Đ.D (5,5 tuổi, Lào Cai) được đưa tới Bệnh viện Châm cứu Trung ương điều trị từ khi mới 33 tháng tuổi. Sau hơn 2 năm can thiệp, em đã có những tiến bộ rõ rệt.

Ông K. (ông nội D) chia sẻ: "Khi cháu gần 3 tuổi, gia đình nhận thấy cháu có các biểu hiện khác thường như chưa biết nói, gọi không quay đầu (giống như bị điếc), giao tiếp mắt hạn chế, đi nhón gót, thích quay tròn, thích leo trèo và có những biểu hiện chậm phát triển trí tuệ… nên gia đình đã đưa cháu đến Bệnh viện Châm cứu Trương ương khám và điều trị".

Sau vài câu trò chuyện, ông K. kể lại, D. quen với bệnh viện từ khi còn bé. Ông, bà, bố, mẹ lần lượt thay phiên nhau đưa D. xuống Hà Nội.

Mỗi đợt điều trị của D. khoảng 21 ngày. Hằng ngày, D. được châm cứu, xoa bóp, bấm huyệt, dạy nói, dạy học giao tiếp... Cứ mỗi ngày trôi qua là một nấc thang thử thách tinh thần của cả đại gia đình, phần vì thương cháu, phần cũng vì những xáo trộn trong cuộc sống.

Sự tiến bộ mỗi ngày của các em là động lực cho gia đình và cả những y, bác sĩ điều trị.

Sau thời gian điều trị, cho đến 4 tuổi thì cháu biết nói, gọi có phản ứng, giảm bớt tăng động và mắt biết nhìn vào người đối diện khi được hỏi. Cô giáo cho biết trong các buổi học can thiệp, cháu cũng tiến bộ nhiều.

“Từ một đứa trẻ không biết nói, trí khôn chỉ như đứa trẻ mấy tháng tuổi, chạy nhảy không kiểm soát, sau gần 3 năm liên tục, cháu đã tiến bộ rất nhiều. Cháu đã biết đọc chữ cái, biết làm phép cộng, trừ. Đến giờ phút này, gia đình có thể dừng điều trị cho cháu nhưng chúng tôi xác định cố điều trị thêm để tháng 8 này cháu có thể đi học lớp 1 cùng với các bạn”, ông K. vui mừng khoe với chúng tôi.

Kế thừa và sáng tạo từ y học cổ truyền

Ở Bệnh viện Châm cứu Trung ương, những năm qua đã tiếp nhận hàng nghìn bệnh nhi đến kết hợp châm cứu trong can thiệp trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ.

Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Tuấn Anh, Phó Giám đốc Trung tâm Điều trị và chăm sóc trẻ tự kỷ, bại não (Bệnh viện Châm cứu Trung ương) cho biết, tự kỷ là một khuyết tật phát triển kéo dài suốt cuộc đời làm ảnh hưởng trầm trọng tới quan hệ và giao tiếp xã hội, khả năng tưởng tượng và hành vi của trẻ. Tùy vào mức độ tự kỷ mà có những ảnh hưởng khác nhau và biểu hiện khác nhau.

Bác sĩ Tuấn Anh khẳng định: hiện nay, chưa có phương pháp can thiệp nào được đánh giá là tối ưu cho trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ. Chính vì vậy, các cách thức để điều trị, hỗ trợ phục hồi được sử dụng đan xen để mang lại hiệu quả cao nhất cho các bệnh nhân.

Theo bác sĩ Tuấn Anh, y học cổ truyền giúp điều hòa âm dương khôi phục cân bằng chức năng tạng phủ. Tùy từng thể bệnh lâm sàng cụ thể, các chuyên gia châm cứu sẽ lựa chọn các huyệt đạo theo phác đồ điều trị. Lý giải điều này, bác sĩ Nguyễn Tuấn Anh cho hay, mỗi huyệt đạo được liên quan kết với một hoặc nhiều tạng phủ qua các kinh mạch, do đó chức năng của mỗi huyệt đạo là khác nhau.

Bác sĩ chuyên khoa I Nguyễn Thế Dũng, Giám đốc Trung tâm Điều trị và chăm sóc trẻ tự kỷ, bại não hỗ trợ bệnh nhân.

Việc kích thích các huyệt đạo có thể điều chỉnh chức năng sinh lý của tạng phủ và hiệu chỉnh các thay đổi bệnh lý thông qua một loạt các cơ chế, từ đó làm giảm các triệu chứng. Kích thích các huyệt đạo này có thể điều chỉnh hoạt động vỏ não và hoạt động điện của não, thúc đẩy tuần hoàn máu lên não, giúp tỉnh táo và nâng cao khả năng nhận thức.

Ngoài ra, dựa trên biện chứng ASD liên quan đến chức năng bất thường của tâm, can, tỳ, thận, các thầy thuốc sẽ châm cứu các huyệt đạo tương ứng với từng thể bệnh lâm sàng hỗ trợ trẻ giảm căng thẳng, điều hòa cảm xúc, cải thiện sự tập trung, cải thiện khả năng phối hợp cảm giác-vận động, giúp trẻ tăng cường khả năng tương tác với môi trường, cải thiện kỹ năng giao tiếp xã hội, cải thiện giấc ngủ sâu và giảm các hành vi bất thường…

Trẻ được điều trị bằng phương pháp y học cổ truyền như châm cứu, kết hợp với các phương pháp không dùng thuốc và thuốc y học cổ truyền. Đồng thời, Trung tâm triển khai các hoạt động phục hồi chức năng như âm ngữ trị liệu, vận động trị liệu, can thiệp hành vi (ABA), điều hòa giác quan và giáo dục hòa nhập.

Điều trị trẻ tự kỷ tại đây có sự kết hợp 6 phương pháp, gồm: điện châm, thủy châm, xoa bóp bấm huyệt, nhĩ châm, cấy chỉ, giáo dục can thiệp.

Châm cứu là dùng kim châm vào huyệt làm lưu thông khí huyết, thông kinh hoạt lạc, lập lại cân bằng âm dương trong cơ thể. Mục đích cốt lõi của châm cứu là điều khí, vì khí hành thì huyết hành. Điều khí càng mạnh thì hiệu quả điều trị càng cao.

Bác sĩ Nguyễn Tuấn Anh,
Phó Giám đốc Trung tâm Điều trị và chăm sóc trẻ tự kỷ, bại não (Bệnh viện Châm cứu Trung ương).

Châm cứu là dùng kim châm vào huyệt làm lưu thông khí huyết, thông kinh hoạt lạc, lập lại cân bằng âm dương trong cơ thể. Mục đích cốt lõi của châm cứu là điều khí, vì khí hành thì huyết hành. Điều khí càng mạnh thì hiệu quả điều trị càng cao.

Tuy nhiên, trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ rối loạn phổ tự kỷ thường tăng động, nên yêu cầu trẻ ngồi lâu một chỗ để châm cứu thường khó hơn. Do đó, khi điều trị cho trẻ tự kỷ trong những ngày đầu tiên, các bác sĩ có thể châm cứu ít kim và không mắc máy điện châm để cho trẻ làm quen và thích ứng dần.

Ngoài ra, trong thời gian bác sĩ châm cứu, cha mẹ có thể đồng thời tương tác với trẻ bằng cách trò chuyện, hoặc đọc truyện, thể hiện cảm xúc… giúp trẻ cảm thấy an tâm hợp tác với các bác sĩ. Thông thường, mỗi đợt châm cứu cho trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ là 20 ngày và giữa mỗi đợt châm cứu, trẻ sẽ nghỉ từ 7-10 ngày.

Các phòng chức năng được bố trí bài bản, từ đánh giá-tư vấn, can thiệp cá nhân, can thiệp nhóm đến hỗ trợ người nhà, giúp xây dựng lộ trình can thiệp phù hợp cho từng trẻ.

Bên cạnh đó, các thầy thuốc còn dùng máy điện châm, thủy châm (đưa thuốc bổ não, thần kinh vào các huyệt), nhĩ châm và phương pháp cấy chỉ tự tiêu vào các huyệt, để tăng hiệu quả điều trị.

Phát hiện bệnh càng sớm, điều trị càng hiệu quả

Trong hơn 14 năm qua, Bệnh viện Châm cứu Trung ương đã điều trị cho rất nhiều trường hợp trẻ mắc tự kỷ. Trước đó, Bệnh viện cũng đã điều trị cho nhiều trẻ chậm nói, câm điếc, bại não, viêm não… từ thập niên 80-90 của thế kỷ trước và có những hiệu quả nhất định.

Từ hàng nghìn bệnh nhân tự kỷ đã được điều trị tại bệnh viện, bác sĩ Tuấn Anh cho biết, phương pháp điều trị và chăm sóc, đặc biệt là châm cứu cho trẻ tự kỷ đang mang lại kết quả khả quan, nhất là những cháu được điều trị sớm từ 18-20 tháng tuổi. Trẻ càng phát hiện bệnh sớm, thì hiệu quả điều trị càng cao.

Cần kết hợp nhiều phương pháp để trị liệu cho trẻ tự kỷ.

Cũng theo bác sĩ Tuấn Anh, bệnh tự kỷ có dấu hiệu chậm nói là nổi bật nhất và thường kèm theo sa sút về trí tuệ, nhận thức, vận động và tình cảm.

Các biểu hiện của trẻ bị rối loạn phổ tự kỷ thường xuất hiện trước 3 tuổi. Cụ thể, như 12 tháng tuổi không biết nói bập bẹ, không biết chỉ tay, không có phản ứng khi gọi tên. Khi 16 tháng tuổi, trẻ chưa nói từ đơn, không quan tâm đến đồ chơi trẻ em… 24 tháng tuổi chưa nói được câu 2 từ, tránh giao tiếp bằng mắt không nhìn thẳng vào người đối diện.

"Trẻ tự kỷ còn thường xuất hiện những cơn nổi loạn, tăng động, không hợp tác, chống đối, gắn bó khác thường với một đồ chơi nào đó, quá nhạy cảm với xúc giác và thính giác, có những kiểu vận động ngón tay hoặc cơ thể khác thường, nháy mắt, không nhai chỉ nuốt chửng, đi nhón gót, kiễng chân, người quay tròn…", bác sĩ Tuấn Anh lưu ý các dấu hiệu nhận biết bệnh tự kỷ ở trẻ.

Theo bác sĩ Tuấn Anh, giai đoạn vàng can thiệp cho trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ là can thiệp sớm ngay từ khi phát hiện ra những khiếm khuyết, hay những bất thường trong giai đoạn phát triển của trẻ nhỏ. Can thiệp càng sớm hiệu quả càng tốt, thường là kết hợp nhiều phương pháp để trị liệu.

Can thiệp cho trẻ tự kỷ là một quá trình dài hạn, đòi hỏi sự kiên trì và liên tục, không thể kỳ vọng kết quả trong một sớm một chiều hay chỉ sau vài tháng. Chính vì vậy, các bậc cha mẹ cần xác định tinh thần đồng hành bền bỉ cùng con trên chặng đường phát triển, bởi sự thấu hiểu và kiên nhẫn của gia đình là nền tảng quan trọng giúp trẻ từng bước tiến bộ và hòa nhập cộng đồng.

TRUNG HIẾU - ĐỖ THOA