Tránh kéo dài, đội vốn, lạc hậu khi đầu tư Dự án tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng

Chiều 10/2, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về chủ trương đầu tư Dự án tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng để trình Quốc hội xem xét, quyết định tại Kỳ họp bất thường lần thứ 9.

Đề xuất áp dụng 19 cơ chế, chính sách đặc thù

Trình bày báo cáo, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải Trần Hồng Minh cho biết, mục tiêu là xây dựng tuyến đường sắt mới hiện đại, đồng bộ nhằm đáp ứng nhu cầu vận tải nội địa, liên vận quốc tế giữa Việt Nam và Trung Quốc; tạo động lực quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững, phát huy lợi thế trên hành lang kinh tế Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng, bảo đảm kết nối hiệu quả mạng lưới đường săt trong nước và quốc tế, gắn với bảo đảm quốc phòng, an ninh và hội nhập quốc tế, bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu; thúc đẩy tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải Trần Hồng Minh báo cáo Dự án tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng.

Để thực hiện thành công và sớm hoàn thành dự án theo tiến độ yêu cầu, Chính phủ đề xuất áp dụng 19 cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt, trong đó có 15/19 cơ chế, chính sách đã được Quốc hội cho phép áp dụng đối với dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam tại Nghị quyết số 172/2024/QH15 và đề xuất bổ sung 4 cơ chế, chính sách khác.

Chính phủ kiến nghị Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư dự án có điểm đầu tại vị trí kết nối ray qua biên giới giữa ga Lào Cai mới và ga Hà Khẩu Bắc (Trung Quốc); điểm cuối tại khu bến Lạch Huyện. Chiều dài tuyến chính khoảng 390,9 km và 3 tuyến nhánh khoảng 27,9 km.

Địa điểm thực hiện dự án tại 9 tỉnh, thành phố: Lào Cai, Yên Bái, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Hà Nội, Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương, Hải Phòng. Quy mô đầu tư là xây dựng mới tuyến đường sắt điện khí hóa, đường đơn, khổ 1.435 mm, vận chuyển chung hành khách và hàng hóa; đoạn tuyến chính tốc độ thiết kế 160 km/h; đoạn qua khu vực đầu mối Hà Nội tốc độ thiết kế 120 km/h; các đoạn tuyến nối, tuyến nhánh tốc độ thiết kế 80 km/h. Sơ bộ nhu cầu sử dụng đất khoảng 2.632 ha. Hình thức đầu tư là đầu tư công. Tổng mức đầu tư khoảng 203.231 tỷ đồng (8,369 tỷ USD). Nguồn vốn gồm ngân sách Nhà nước (Trung ương, địa phương); nguồn vốn trong nước, nguồn vốn nước ngoài và các nguồn vốn hợp pháp khác. Về tiến độ thực hiện, lập báo cáo nghiên cứu khả thi từ năm 2025, phấn đấu cơ bản hoàn thành dự án năm 2030.

Lựa chọn phương án hướng tuyến tối ưu

Trình bày báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Vũ Hồng Thanh cho biết, Ủy ban Kinh tế thống nhất sự cần thiết đầu tư dự án với những cơ sở chính trị, cơ sở pháp lý và những lý do thực tiễn đã được nêu tại tờ trình của Chính phủ. Về hướng tuyến, cơ quan thẩm tra đề nghị trong bước nghiên cứu khả thi, Chính phủ chỉ đạo các cơ quan liên quan rà soát kỹ lưỡng, lựa chọn phương án hướng tuyến tối ưu bảo đảm việc kết nối của dự án với mạng lưới đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị, hệ thống giao thông khác và giảm thiểu tác động tiêu cực do thu hồi đất phục vụ dự án đối với doanh nghiệp và người dân. Ủy ban Kinh tế cũng đề nghị đánh giá tổng thể hiệu quả của các dự án đường sắt dự kiến sẽ đầu tư và đánh giá kỹ lưỡng phương án tài chính, các tác động trong quá trình vận hành, khai thác của các dự án để giảm thiểu các rủi ro về sau.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Vũ Hồng Thanh trình bày báo cáo thẩm tra.

Về ý kiến đề nghị bổ sung các kịch bản khai thác và giải pháp trong trường hợp phải dừng khai thác tuyến đường sắt hiện hữu do thiếu hiệu quả, Ủy ban Kinh tế cho rằng, dự án có quy mô rất lớn, yêu cầu kỹ thuật cao, phức tạp và thời gian kéo dài sẽ tiềm ẩn rủi ro như đã xảy ra đối với nhiều dự án trọng điểm trong thời gian qua như: công tác chuẩn bị đầu tư chưa kỹ lưỡng, dự toán chưa sát thực tế, phương án thực hiện thiếu tính khả thi dẫn tới phải kéo dài thời gian, tăng tổng mức đầu tư dự án. Do đó, Ủy ban Kinh tế đề nghị nghiên cứu kỹ lưỡng và có giải pháp khắc phục để bảo đảm không xảy ra tình trạng tương tự đối với dự án.

Cơ quan thẩm tra cũng nhất trí với Chính phủ về việc đề xuất Quốc hội cho phép áp dụng một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt là rất cần thiết vì dự án có vai trò quan trọng, mang tính chiến lược dài hạn và có quy mô rất lớn, yêu cầu về công nghệ kỹ thuật phức tạp.

Hạn chế tối đa đi qua khu dân cư và sử dụng quỹ đất rừng

Cho ý kiến về nội dung này, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn bày tỏ cơ bản đồng tình về sự cần thiết trình Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư dự án, đồng thời lưu ý phải có phương án tối ưu, hạn chế tối đa đi qua khu dân cư và quỹ đất rừng; khảo sát, chuẩn bị kỹ việc thu hồi đất, bồi thường, tái định cư; bố trí các ga kết nối với hạ tầng khu vực; cập nhật định mức đơn giá; công nghệ; bảo vệ môi trường… để tránh kéo dài, đội vốn, lạc hậu sau này gây lãng phí.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cho ý kiến tại phiên họp.

Chủ tịch Quốc hội đề nghị Chính phủ trình Quốc hội quyết định kế hoạch đầu tư công trung hạn và kế hoạch tài chính 5 năm đảm bảo các cân đối vĩ mô và an toàn nợ công quốc gia. “Các cơ quan phải tích cực, khẩn trương chuẩn bị kỹ lưỡng để giải trình rõ, thuyết phục trước Quốc hội” – Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh.

Về nguồn vốn, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách Lê Quang Mạnh cho rằng, "Nếu chúng ta xây dựng dự toán đủ lớn, sát với thực tiễn thì mới có nguồn lực chủ động đầu tư các khoản đã xây dựng kế hoạch. Nếu xây dựng dự toán thấp sẽ thiếu nguồn lực để thực hiện dự án khác. Do vậy, Chính phủ cần quan tâm để xác định phạm vi của các nguồn lực, đặc biệt là nguồn lực từ tăng thu, tiết kiệm chi", đồng thời chỉ rõ, “nguồn tiền từ tăng thu, tiết kiệm chi là “tiền tươi, thóc thật”, phải đưa vào cuộc sống càng sớm, càng tốt; nếu như tiến độ thực hiện các dự án không song song đồng bộ với tiến độ của nguồn tiền tăng thu tiết kiệm chi thì hiệu quả dự án sẽ bị ảnh hưởng”.

Đề nghị đánh giá kỹ lưỡng các giải pháp kiểm soát rủi ro

Kết luận nội dung thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải nêu rõ, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất trình Quốc hội xem xét quyết định chủ trương đầu tư dự án tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng tại Kỳ họp bất thường lần thứ 9 để thực hiện chủ trương, định hướng của Đảng, Nhà nước; đề nghị Chính phủ tiếp thu ý kiến của Chủ tịch Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, ý kiến thẩm tra, hoàn thiện hồ sơ dự án và lưu ý một số vấn đề: rà soát tính toán sơ bộ tổng mức đầu tư, phương án thiết kế sơ bộ, hướng tuyến của dự án và việc kết nối mạng lưới đường sắt, hệ thống giao thông khác, bảo đảm tiết kiệm, hiệu quả.

Đánh giá kỹ các yếu tố tác động đến tiến độ triển khai, để có giải pháp đến năm 2030 cơ bản hoàn thành xây dựng dự án, lưu ý đến việc thu hồi đất, đền bù, hỗ trợ tái định cư, lựa chọn nhà đầu tư, việc đáp ứng về công nghệ, nhân lực, vật liệu... trong quá trình khai thác, đưa vào sử dụng.

Các đại biểu tại phiên họp.

Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị Chính phủ phải bảo đảm an ninh tài chính quốc gia, đánh giá kỹ lưỡng hơn các rủi ro và các giải pháp kiểm soát rủi ro, đặc biệt là rủi ro thiếu vốn, không hoàn thành dự án đúng tiến độ, hoặc phải huy động vốn với chi phí cao, rủi ro mất cân đối ngân sách trong trung hạn khi các khoản nợ đến hạn trả và trả lãi lớn…

Phương Thủy