Tìm lại được một bản nhạc hay của nhạc sĩ Châu Kỳ

Phượng hoàng là một loài chim quý, nó có mặt trong “tứ linh” theo quan niệm của người Trung Quốc (long, lân, quy, phụng), trong đó chỉ có con quy (rùa) là có thật, còn ba con kia (rồng, lân, phụng) là linh vật tưởng tượng. Ở Việt Nam thường lấy tên “phượng hoàng” để đặt tên: Con trai thì đặt là Hoàng, con gái đặt Phượng. Kỳ thực, trong cách hiểu của người Hoa thì “phượng” là con chim trống, còn “hoàng” là con chim mái. Tréo ngoe thật!

Nhạc sĩ Châu Kỳ

Điển tích “Phượng cầu hoàng”

Ở Trung Quốc có bản nhạc “Phượng cầu hoàng” (chim phượng tìm chim hoàng) trình tấu bằng cổ cầm (loại đàn 7 dây) gắn liền với giai thoại chàng Tư Mã Tương Như và nàng Trác Văn Quân. Trên bước đường phiêu lãng sau khi từ quan, Tư Mã Tương Như (179 TCN - 117 TCN) đến Lâm Cùng, được người bạn là Vương Cát làm huyện lệnh dẫn tới dự tiệc ở nhà viên ngoại Trác Vương Tôn. Tư Mã Tương Như nghe nói Trác Vương Tôn có cô con gái nhan sắc diễm lệ tên Trác Văn Quân còn trẻ mà đã góa chồng, nên khi được mời đàn hát để giúp vui trong bữa tiệc rượu đã cố ý chọn bản nhạc “Quy phượng cầu hoàng” (Chim phượng tìm chim hoàng) để chinh phục trái tim của nàng. Trác Văn Quân cũng nghe tiếng Tư Mã Tương Như là một danh sĩ tài hoa, đã đứng nép sau bức rèm để nhìn trộm chàng và lắng nghe khúc nhạc “Quy phượng cầu hoàng”: Phượng hề, phượng hề quy cố hương/ Ngao du tứ hải cầu kỳ hoàng/ Thời vị ngộ hề vô sở tương/ Hà ngộ kim tịch đăng tư đường/ Hữu diệm thục nữ tại khuê phường/ Thất nhĩ nhân hà sầu ngã trường/ Hà duyên giao cảnh vi uyên ương/ Tương hiệt cương hề cộng cao tường” (Chim phượng, chim phượng về cố hương/ Ngao du bốn bể tìm chim hoàng/ Thời chưa gặp chừ, luống lỡ làng/ Hôm nay bước đến chốn thênh thang/ Có cô gái đẹp ở đài trang/ Nhà gần người xa não tâm tràng/ Ước gì giao kết đôi uyên ương/ Bay liệng cùng nhau thỏa mọi đường - bản dịch của Trúc Khê)

Nhạc sĩ Châu Kỳ và vợ

“Phượng cầu hoàng” trong âm nhạc Việt Nam

Trong âm nhạc Việt Nam, nhạc sĩ Phạm Duy Nhượng (anh ruột của nhạc sĩ Phạm Duy) từng sáng tác ca khúc Tà áo Văn Quân, lấy cảm hứng từ truyện tích này. Riêng ca khúc Phượng cầu hoàng của Châu Kỳ lại không dính dáng gì tới chàng Tư Mã Tương Như.

Nhà văn Hoàng Hải Thủy (1933-2000) kể về việc tìm hiểu lai lịch của bản tình ca Phượng cầu hoàng này: “Mấy năm trước, nhạc sĩ Châu Kỳ từ Sài Gòn sang chơi Califonia. Sự xuất hiện của nhạc sĩ ở Mỹ làm tôi nhớ đến bản nhạc “Phượng cầu hoàng” - một bản nhạc của ông tôi thấy thật hay, tôi nghe từ những năm 1957, 1958. Nhạc hay, lời hay. Biết Châu Kỳ phổ nhạc lời thơ của thi sĩ nào đó nhưng tôi không nhớ tên, bèn phone hỏi ông bạn thi sĩ Thái Thủy. Thái Thủy ở Cali, tôi ở Virginia, xa cách nhau một chiều dài - gọi là chiều ngang cũng được - của lãnh thổ Hoa Kỳ trăm núi, ngàn sông, nhưng dùng phone thì như ngồi cạnh nhau, chỉ không trông thấy mặt nhau.

Tôi hỏi:

- Ai làm bài thơ “Phượng cầu hoàng” thế?

Thi sĩ Thái Thủy trả lời:

- Đinh Hùng. Năm ấy có dự định dựng vở kịch thơ “Phượng cầu hoàng”. Đinh Hùng viết, nhưng nửa chừng dự định phải bỏ. Đinh Hùng chỉ mới làm có bài thơ ấy thôi. Châu Kỳ lấy phổ nhạc.

Nguyên văn bài thơ “Phượng cầu hoàng” của thi sĩ Đinh Hùng: “Em, biết đến bao giờ em tới?/ Có theo chim hoàng đưa lối/ Cây mùa xuân nối vòng tay/ Ôi gió nào hôn khẽ làn tóc/ Tóc nào anh quấn vai này?/ Trăng nào tô chuốt đôi mày?/ Em gót chân yêu kiều in dấu/ Cánh chim phiêu bồng về đâu?/ Sông nào in bóng hình nhau?/ Ôi núi còn dung nhan mười sáu?/ Mây đoàn viên lướt ngang đầu/ Đưa hồn lên những tinh cầu/ Ngàn đời còn thương ai thương nhớ phút sánh vai/ Lời thề cùng tương lai ghi gió nước ra khơi/ Hỡi em hoa trang đài/ Sao sáng đôi vai gầy/ Lời nguyền anh chép vào mây/ Em giấc xuân đêm nào lưu luyến/ Có nghe cung đàn kỳ duyên/ Đưa tình sang bến thuyền quyên/ Ôi phút kề môi trong tiền kiếp/ Tay cầm tay đón nghê thường/ Cho trần gian hóa thiên đường”.

Tôi (Hoàng Hải Thủy) nghe lời thơ, nhạc “Phượng cầu hoàng” năm tôi 30 tuổi (1963); năm nay tôi 70 tuổi (2003), nghe lại bản thơ - nhạc “Phượng cầu hoàng” thấy hay quá là hay. Hay hơn cái hay tôi cảm 40 năm xưa”.

Một ca khúc mà được một văn sĩ nổi tiếng, sau 40 năm nghe lại đã phải thốt lên: “Hay quá là hay! Hay hơn cái hay tôi cảm 40 năm xưa”, thì chắc chắn đây là một tuyệt phẩm. Vâng, một tuyệt phẩm phổ từ thơ Đinh Hùng hoàn toàn phá cách của Châu Kỳ. Lời thơ hoa mỹ chuốt lọc giao hòa với một giai điệu sang trọng được trình bày bởi giọng ca điêu luyện của Thái Thanh (hoặc của Thái Hiền) đưa người nghe vào cõi kỳ diệu của lời ca và nhạc điệu tuyệt vời. Mời quý vị nghe giọng hát của dì - cháu ruột, mỗi người một vẻ, ở các đường link dưới đây (trong các video clip này, tên bài hát là Phượng tìm hoàng, tôi giữ nguyên tựa đề này):

Ca khúc “Phượng tìm hoàng” của Châu Kỳ với giọng ca Thái Thanh: https://youtu.be/pu_UQsKYkxE

Trong album “Huyền thoại”, ca sĩ Thái Hiền đã trình bày ca khúc “Phượng tìm hoàng” của Châu Kỳ.

Ca khúc “Phượng tìm hoàng” với giọng ca Thái Hiền: https://youtu.be/jYc0r8gJhiE.

Hà Đình Nguyên