Tìm hiểu Hà Nội thời cận đại qua hồ sơ lưu trữ

Cuốn sách Hà Nội thời cận đại – từ nhượng địa đến thành phố (1873-1945)

Hà Nội thời cận đại - Từ nhượng địa đến thành phố (1873-1945) là một nghiên cứu công phu và toàn diện về sự "thay da đổi thịt" của Hà Nội trong quá trình trở thành một thành phố hiện đại kiểu phương Tây, trở thành thủ phủ của Liên bang Đông Dương thuộc Pháp vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20.

Nhà nghiên cứu Đào Thị Diến dành cả cuộc đời mình để viết về Hà Nội. Với hơn 30 năm công tác tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, bà có cơ hội tiếp cận những tài liệu quý giá từ các phông lưu trữ tiếng Việt lẫn tiếng Pháp, từ đó đem đến một nét độc đáo trong cách tiếp cận lịch sử Hà Nội ở cuốn sách này: Lịch sử được soi chiếu qua lăng kính tài liệu lưu trữ. Các tài liệu này như những "nhân chứng sống", cho ta những bằng cứ chân thực, khách quan nhất .

Tác giả cho biết, cuốn sách Hà Nội thời cận đại - Từ nhượng địa đến thành phố (1873-1945) được tuyển chọn từ các báo cáo khoa học và các bài viết về Hà Nội của bà đã đăng trên các báo, tạp chí và trên trang web của Trung tâm Lưu trữ quốc gia I.

Với sự kiện mở đầu là 2 cuộc tấn công thành Hà Nội của quân đội viễn chinh Pháp các năm 1873, 1882 và kết thúc là sự kiện xây dựng công trình khu học xá Đông Dương ở Hà Nội năm 1945 của chính quyền thực dân Pháp, cuốn sách được chia làm 2 phần chính nhằm giúp độc giả dễ dàng theo dõi được mạch nội dung của sách.

Phần I gồm 5 bài viết về thời kỳ bi tráng trong lịch sử cận đại Việt Nam (1873-1897) qua các sự kiện thành Hà Nội bị quân đội thực dân Pháp tấn công, chiếm đóng và phá hủy.

Phần II gồm 35 bài viết về quá trình biến đổi Hà Nội từ khu Nhượng địa thành một "thành phố Pháp", một "Paris thu nhỏ" của chính quyền thực dân. Về thực chất, quá trình biến đổi này diễn ra đồng thời ở tất cả các lĩnh vực, sau khi Hội đồng Thành phố Hà Nội được thành lập. Để có một cái nhìn lớp lang và cụ thể, 35 bài viết này được chia làm 8 mục nhỏ: 1. Khu nhượng địa; 2. Địa giới và tổ chức hành chính thành phố; 3. Giao thông; 4. Phố và đặt tên phố; 5. Văn hóa – Xã hội; 6. Giáo dục; 7. Bảo vệ cảnh quan và các di tích lịch sử; 8. Xây dựng và mở rộng thành phố.

Ngoài 40 bài viết trên, cuối sách còn có thêm phần phụ lục gồm "Bảng tra tên đường, phố, quảng trường, vườn hoa ở Hà Nội trước và sau năm 1954" và "Lược dẫn tên các nhân vật người Pháp được đặt làm tên phố, quảng trường, vườn hoa và một số công trình ở Hà Nội trước năm 1954".

Nhà nghiên cứu Đào Thị Diến

Tác giả Đào Thị Diến, sinh năm 1953 tại Hà Nội. Bà tốt nghiệp chuyên ngành Sử Thế giới, Đại học Tổng hợp Hà Nội (1970-1975) và sau đó công tác tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I, Hà Nội từ năm 1975-2008. Bà có bằng Tiến sĩ Lịch sử tại Đại học Paris 7 – Denis Diderot (Pháp). Bà là tác giả của nhiều chuyên luận đã xuất bản về Hà Nội như: Hà Nội qua tài liệu và tư liệu lưu trữ (1873-1954), Hệ thống văn bản pháp quy về xây dựng và quản lý Thành phố Hà Nội từ 1885 đến 1954…

Bà cũng tham gia biên soạn các sách: Từ điển đường phố Hà Nội, Biên niên lịch sử Thăng Long – Hà Nội, Khu phố Tây ở Hà Nội nửa đầu thế kỷ XX qua tư liệu địa chính, Địa danh hành chính Thăng Long - Hà Nội (từ đầu thế kỷ XIX đến nay)…

"Là một người sinh ra và lớn lên trong một khu phố nhỏ ở phía Bắc thành Hà Nội gần hai năm trước ngày tiếp quản thủ đô, tuổi thơ của tôi trôi qua êm đềm với biết bao kỷ niệm ở vườn hoa Hàng Đậu gần tháp nước tròn cổ kính, với tiếng tàu điện leng keng dọc phố Quán Thánh, với con đường Phan Đình Phùng có cổng thành Hà Nội còn vẹn nguyên vết đạn pháo công thành của thực dân Pháp…, con đường dẫn tới trường Chu Văn An thân yêu tôi đã học trong những năm cấp II rồi cấp III sau khi đi sơ tán trở về. Với tôi, các con phố nhỏ như Đặng Tất, Lý Nam Đế, rồi vườn hoa Cửa Nam… đã trở thành một phần không thể thiếu của tuổi ấu thơ. Xin được gửi gắm trong cuốn sách này tình yêu sâu đậm với Hà Nội tới những độc giả có cùng tình yêu Hà Nội như tôi", nhà nghiên cứu Đào Thị Diến chia sẻ.

Bảo Minh